Το αυτιστικό παιδί - Πρακτικές οδηγίες για γονείς και δασκάλους

Η δόμηση του χώρου μέσα στον οποίο κινείται το αυτιστικό παιδί είναι πολύ σημαντική καθώς τα παιδιά με αυτισμό βιώνουν και εκδηλώνουν άγχος και δυσφορία μέσα σε ένα χαοτικό και απρόβλεπτο για αυτά περιβάλλον. 

Οι χώροι του σπιτιού πρέπει να είναι ξεκάθαρα οριοθετημένοι, ώστε το παιδί να μπορεί να συνδέσει τον κάθε έναν από αυτούς με συγκεκριμένες δραστηριότητες.  Αυτό δίνει στο παιδί την αυτονομία να πηγαίνει σε ένα συγκεκριμένο χώρο ανάλογα με τη δραστηριότητα που πρέπει να κάνει. 

Για παράδειγμα, πρέπει να υπάρχει ένας χώρος φαγητού, ένας χώρος παιχνιδιού, ένας χώρος όπου το παιδί θα μπορεί να χαλαρώσει και να ηρεμήσει όταν το χρειάζεται κ.λπ. Στο τραπέζι της κουζίνας για παράδειγμα, μπορούμε να βάλουμε την εικόνα ενός πιάτου που θα σηματοδοτεί ότι αυτός είναι ο χώρος του φαγητού. Τέτοιες εικόνες, φωτογραφίες ή ακόμα και αντικείμενα μπορούν να τοποθετηθούν σε διάφορα σημεία του σπιτιού (η εικόνα ενός ποτηριού στο ντουλάπι με τα ποτήρια, ή η εικόνα ενός παιχνιδιού στο ντουλάπι με τα παιχνίδια). Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι το παιδί με Αυτισμό καταλαβαίνει καλύτερα τα πάντα γύρω του όταν αυτά παρουσιάζονται οπτικοποιημένα.

Προσπαθήστε να μειώσετε τα ερεθίσματα που μπορεί να ταράξουν ή να διασπάσουν την προσοχή του παιδιού, ιδιαίτερα σε χώρους όπου το παιδί καλείται να λειτουργήσει τελείως αυτόνομα, όπως στον χώρο της ανεξάρτητης εργασίας.

Δώστε στο παιδί επιλογές. Εκθέστε το σε διάφορα ερεθίσματα και δείτε σε ποιά από αυτά ανταποκρίνεται θετικά. Με άλλα λόγια δώστε στο παιδί λόγους για να επικοινωνήσει μαζί σας.

• Αφού έχετε φτιάξει μια λίστα με αντικείμενα, παιχνίδια ή φαγητά που αρέσουν στο παιδί ξεκινήστε να δουλεύετε μαζί του το πώς να ζητά αυτά τα αντικείμενα. Δελεάστε το παιδί με ένα παιχνίδι ή κάποια λιχουδιά και απομακρύνετε το περιμένοντας από αυτό να κάνει μια οποιαδήποτε κίνηση για να το ζητήσει. Αυτό μπορεί να είναι μια χειρονομία, ένα βλέμμα, ένα τράβηγμα του χεριού ή οτιδήποτε άλλο. Αντιδράστε άμεσα δίνοντας το αντικείμενο που ζήτησε και ονομάζοντάς το παράλληλα. 
• Είναι πολύ σημαντικό να ενθαρρύνετε και να ανταποκρίνεστε σε κάθε επικοινωνιακή προσπάθεια του παιδιού σας. 
• Αφού το παιδί έχει συστηματοποιήσει κάποιες επικοινωνιακές προσπάθειες μπορείτε να εισάγετε αντικείμενα, κάρτες ή φωτογραφίες που θα το βοηθήσουν να ζητά αυτό που θέλει. Για παράδειγμα, να ζητά νερό με το ποτήρι του νερού, χυμό ή παιχνίδι με την αντίστοιχη φωτογραφία.
• Η διαδικασία αυτή πρέπει να γενικευτεί σε άλλους χώρους και με άλλα πρόσωπα.
• Στην πορεία οι κάρτες αυτές μπορούν να μεταφερθούν σε ένα σταθερό και προσβάσιμο σημείο του σπιτιού. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί να ξέρει που βρίσκονται ανά πάσα στιγμή και θα διευκολύνει τη διαδικασία της επικοινωνίας. 
• Εξίσου σημαντικό είναι να μάθει το παιδί με αυτισμό να αρνείται. Κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας κι ενώ το παιδί περιμένει να του δώσετε κάτι συγκεκριμένο, παρουσιάστε του κάτι ανεπιθύμητο. Για παράδειγμα, μήλο αντί για μπισκότο. Περιμένετε από το παιδί να αντιδράσει και να αρνηθεί είτε λεκτικά, είτε με μια χειρονομία, είτε σπρώχνοντας το μήλο μακριά. Μπορείτε να ερμηνεύσετε την αντίδρασή του λέγοντας «δεν θέλεις μήλο».
• Δείξτε στο παιδί τρόπους για να τραβάει την προσοχή τη δική σας και των άλλων. 
• Ενισχύστε το παιδί να ζητά βοήθεια. Δώστε στο παιδί παιχνίδια που του αρέσουν αλλά που αποτελούνται από δυο ή τρία μέρη, τα οποία το παιδί δε μπορεί να συναρμολογήσει. Βάλτε ένα σνακ ή ένα παιχνίδι σε ένα σημείο που το παιδί δε μπορεί να το φτάσει ή σε ένα συρτάρι το οποίο ανοίγει δύσκολα ή είναι κλειδωμένο. Περιμένετε να ζητήσει βοήθεια με οποιοδήποτε τρόπο.
• Όπως και με την αλληλεπίδραση, έτσι και με την επικοινωνία μπορείτε να δημιουργείτε καταστάσεις για να δουλέψετε με το παιδί, μπορείτε όμως να εκμεταλλεύεστε και οποιαδήποτε κατάσταση μέσα στην ημέρα.
• Σε παιδιά που έχουν λόγο, μπορείτε να πείτε μαζί τους τραγουδάκια και να σταματάτε ξαφνικά περιμένοντας από το παιδί να πει την τελευταία λέξη ή τον τελευταίο στίχο.
• Ονομάστε κάθε απλή ενέργεια που κάνετε εσείς ή το παιδί (πλένω χέρια, πλένω δόντια, βάζω παπούτσια, παίζω με τις κούκλες κ.λπ.). 
• Ενθαρρύνετε το παιδί να ονομάζει ενέργειες, πρόσωπα και αντικείμενα.
• Ενθαρρύνετε το παιδί να δίνει και να επεξεργάζεται πληροφορίες. Κρύψτε αντικείμενα και καθοδηγείστε το παιδί να τα βρει. 
• Βάλτε ανάποδα πάνω στο τραπέζι μερικές κάρτες που απεικονίζουν διάφορα αντικείμενα. Διαλέγετε εναλλάξ από μια κάρτα και προσπαθήστε να την περιγράψετε μέχρι ο άλλος να βρει το εικονιζόμενο αντικείμενο. 
• Καθώς πολλά παιδιά με αυτιστική διαταραχή έχουν δυσκολία τόσο στην έκφραση όσο και στην κατανόηση του προφορικού λόγου, προσπαθήστε να μιλάτε απλά, με σύντομες φράσεις, χρησιμοποιώντας λέξεις κλειδιά. 
• Αποφύγετε τις σύνθετες και αόριστες εκφράσεις. Στην αρχή η κάθε σας φράση να έχει τη μορφή απλής οδηγίας («Δώσε την μπάλα», «πάρε το κουτάλι», «βάλε στο τραπέζι», «κάτσε στην καρέκλα»). Στην πορεία προσαρμόστε το λόγο σας ανάλογα με το επίπεδο του παιδιού.
• Χρησιμοποιήστε απλές χειρομορφές παράλληλα με τις λέξεις (οπτικοποιημένη αναπαράσταση της λέξης).
• Ένα άλλο χαρακτηριστικό των παιδιών αυτών είναι η αδυναμία τους να κατανοήσουν το μεταφορικό λόγο, τον οποίο εμείς χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινή μας ομιλία. Μην χρησιμοποιείτε εκφράσεις οι οποίες πιθανότατα να μπερδέψουν ή και να αναστατώσουν το παιδί (εκφράσεις όπως «την πάτησα», «μου πήρες τ' αυτιά», «έσκασα από το φαγητό»,«πέθανα από την κούραση» κ.λπ.).
• Ονομάστε κάθε συναίσθημα που εκφράζει το παιδί σας. Εκμεταλλευτείτε κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται στην καθημερινότητα («Το αυτοκινητάκι σου έσπασε. Είσαι λυπημένος/η» «Χτύπησες το χέρι σου. Το χέρι σου πονάει»).
• Ονομάστε κάθε δικό σας συναίσθημα που συνδέεται άμεσα με ένα γεγονός («Έφαγες όλο σου το φαγητό. Είμαι πολύ χαρούμενος/η μαζί σου». «Με χτύπησες. Είμαι θυμωμένος/η μαζί σου». «Έσπασαν τα γυαλιά μου. Είμαι λυπημένος/η».)
• Ονομάστε σε κάθε ευκαιρία το συναίσθημα που νιώθει κάποιος τρίτος («Ο Δημήτρης έπεσε και χτύπησε το πόδι του. Πονάει.» «Έσπρωξες την Ελένη. Η Ελένη είναι θυμωμένη μαζί σου».)
• Χρησιμοποιήστε έντονες και υπερβολικές εκφράσεις προσώπου για να δείξετε ένα συναίσθημα. 
• Συνδέστε το συναίσθημα με μια συμπεριφορά (π.χ. γελάω-είμαι χαρούμενος, κλαίω-είμαι λυπημένος). 
• Κάντε μαζί με το παιδί σας παιχνίδια μπροστά σε καθρέφτη. Γελάστε, προσποιηθείτε πως κλαίτε, πως είστε θυμωμένοι, πως φοβάστε. Παροτρύνετε το παιδί να σας μιμηθεί και μιμηθείτε κι εσείς εκείνο. Ενθαρρύνετε και επιβραβεύστε λεκτικά.
• Ξεφυλλίστε μαζί του περιοδικά. Εντοπίστε και κόψτε φωτογραφίες ανθρώπων που δείχνουν διάφορα συναισθήματα. Ανάλογα με το επίπεδο και την κατανόηση του παιδιού βρείτε φωτογραφίες που να απεικονίζουν και πιο σύνθετα συναισθήματα όπως αγωνία. Κάντε κολάζ ή άλλες διασκεδαστικές δραστηριότητες με αυτές. 
• Στα πλαίσια παιχνιδιού βρείτε απλές και σύντομες φράσεις και ζητείστε από το παιδί να τις πει αλλάζοντας τον τόνο της φωνής του ανάλογα με το συναίσθημα που πρέπει να εκφράσει στην καθεμία.
• Φτιάξτε μικρές, απλές ιστοριούλες και κάντε τες παιχνίδι ρόλων
• Ενισχύστε το παιδί να εκφράζει με αποδεκτούς τρόπους τα συναισθήματά του. Δώστε του εναλλακτικούς τρόπους έκφρασής. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί εκφράζει το θυμό του πετώντας πράγματα ή χτυπώντας άλλα άτομα, διδάξτε το όταν εκνευρίζεται να χτυπάει ένα μαξιλάρι ή να μετράει μέχρι το δέκα για να ηρεμήσει. 
• Επιλέξτε παιχνίδια με κουμπιά με ήχους, φωτάκια, παιχνίδια με μουσική, σαπουνόφουσκες, μπαλόνια με ήχο και γενικά παιχνίδια που θα κινήσουν το ενδιαφέρον του παιδιού. 
• Πείτε απλά παιδικά τραγουδάκια και συνοδέψτε τα με κινήσεις για να ενισχύσετε τη μίμησή τους. 
• Εμπλακείτε σε δραστηριότητες που περιλαμβάνουναπλή σωματική επαφή. Πολλά παιδιά με Αυτισμό έχουν δυσκολία να δεχτούν τη σωματική επαφή, οπότε σε αυτήν την περίπτωση η έκθεση πρέπει να γίνει σταδιακά. 
• Παίξτε με το παιδί σας κυνηγητό, γαργαλήστε το, βάλτε του κρέμα σώματος, κάντε μαζί του κούνια.
• Παίξτε με το παιδί παιχνίδια στο νερό. Τέτοιες δραστηριότητες είναι πολύ διασκεδαστικές και χαλαρωτικές για το παιδί. 
• Εμπλουτίστε σταδιακά τις δραστηριότητες που αρέσουν στο παιδί και κατά διαστήματα προσθέστε και καινούριες.
• Παίξτε μαζί του παιχνίδια που περιλαμβάνουν εναλλαγή σειράς. Κλωτσήστε και πετάξτε τη μπάλα ο ένας στον άλλο, κρύψτε αντικείμενα στην άμμο, σε κουτιά με φακές ή φασόλια και ψάξτε εναλλάξ να τα βρείτε. 
• Τα παιδιά με αυτιστική διαταραχή δυσκολεύονται να μάθουν να περιμένουν. Χρησιμοποιήστε με κάθε ευκαιρία τη λέξη «περίμενε» και συνοδέψτε με μια χειρονομία για να γίνει πιο εύκολα κατανοητή. 
• Επιδιώξτε και ενισχύστε την αμοιβαία αλληλεπίδραση. Κάντε μια δραστηριότητα που αρέσει στο παιδί, για παράδειγμα σαπουνόφουσκες, σταματήστε ξαφνικά και περιμένετε να κάνει κάτι το παιδί για να σας δείξει ότι θέλει να συνεχίσετε.
• Κάντε ελαφρύ μασάζ με κρέμα στο χέρι του παιδιού και προτρέψτε το να βάλει κι εκείνο κρέμα στο δικό σας χέρι.
• Με τον ίδιο τρόπο μπορείτε να ενισχύσετε και την οπτική του επαφή. Πολλά παιδιά την αποφεύγουν, χωρίς όμως απαραίτητα αυτό να σημαίνει ότι δεν σας ακούει ή δεν ενδιαφέρεται. Την ώρα που παίζετε γαργαλητό, σταματήστε και ξαναρχίστε αμέσως μόλις το παιδί σας κοιτάξει. Αυτό μπορείτε να το κάνετε με διάφορα παιχνίδια (ή ακόμα και με φαγητό) που αποτελούν ισχυρό κίνητρο για το παιδί. Δώστε στο παιδί μια λιχουδιά (πατατάκια, καραμέλες, σοκολάτα ή ό,τι άλλο αρέσει πολύ στο παιδί) και περιμένετε να σας κοιτάξει προκειμένου να του ξαναδώσετε. Ένας άλλος τρόπος είναι να φέρετε το επιθυμητό αντικείμενο μπροστά στο πρόσωπο, ώστε η ματιά του να στραφεί προς εσάς. 
• Κρύψτε το πρόσωπό σας με ένα πανί και φανερωθείτε με θόρυβο. Δείξτε ενθουσιασμό και επαναλάβετε. 
• Χρησιμοποιείστε παιχνίδια και δραστηριότητες που απαιτούν εστίαση προσοχής
• Ενισχύστε το παιδί να ανταποκρίνεται στο όνομά του. Χρησιμοποιείστε το όνομα του στην αρχή κάθε πρότασης. Επιβραβεύστε όταν ανταποκριθεί. Για παράδειγμα κρατείστε ένα παιχνίδι που του αρέσει πολύ, φωνάξτε το παιδί με το όνομά του και όταν γυρίσει προς εσάς δώστε του με ενθουσιασμό το παιχνίδι. Όταν φωνάζετε το παιδί με το όνομά του, μπορείτε να κάνετε παράλληλα κάποιον θόρυβο (π.χ. παλαμάκια) ή να γυρίζετε ελαφρά το πρόσωπό του προς εσάς.
• Μάθετε στο παιδί να μοιράζεται παιχνίδια ή φαγητό με άλλα άτομα.
• Στη διάρκεια μιας δραστηριότητας δώστε στο παιδί ένα αντικείμενο για να το δώσει σε κάποιο άλλο άτομο. Στη διάρκεια του φαγητού δώστε στο παιδί να μοιράσει το ψωμί ή τα πιάτα με το φαγητό στα άτομα που κάθονται στο τραπέζι. 
• Δείτε μαζί με το παιδί σας παιδικές ταινίες και κινούμενα σχέδια. Σχολιάστε με ενθουσιασμόκάποιες σκηνές («Κοίτα!! ο λύκος κυνηγάει τα τρία γουρουνάκια!!»).
• Αν το παιδί σας πηγαίνει σε παιδικό σταθμό ή σε σχολείο ζητείστε κάθε μέρα που γυρνάει να σας πει πώς πέρασε. Διευκολύνετέ το με απλές ερωτήσεις. Δείξτε ενδιαφέρον και ενθουσιασμό για αυτά που σας λέει.

Πηγή: myAegean