Το λυπημένο αρκουδάκι

"Το λυπημένο αρκουδάκι"

Ευγένιος Τριβιζάς

Εικονογράφηση: Παναγιώτης Ράππας

Αυτό δεν είναι ένα συνηθισμένο παιδικό βιβλίο. Είναι ένα βιβλίο που αγγίζει ένα από τα πιο ευαίσθητα και επώδυνα θέματα της εποχής μας. Η κακοποίηση όμως των παιδιών είναι μια πραγματικότητα την οποία δεν επιτρέπεται να αγνοούμε.

Η Σοροπτιμιστική Ένωση Ελλάδος προτείνει να μη διαβάζουν το βιβλίο αυτό τα παιδιά μόνα τους, αλλά μαζί με τους γονείς ή δασκάλους τους, ανταποκρινόμενοι στος ερωτήσεις ή απορίες τους, εάν και όταν κρίνουν ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για να θίξουν το θέμα.

"Το Λυπημένο Αρκουδάκι με συγγραφέα τον Ευγένιο Τριβιζα δεν είναι ένα συνηθισμένο παιδικό παραμύθι. Είναι το βιβλίο με το οποίο οι Εληνίδες Σοροπτιμίστριες προβάλλουν ένα από τα σκληρότερα κοινωνικά προβληματα, την Ενδοοικογενειακή Βία στο παιδί. Είναι το πρώτο βιβλίο στην παιδική λογοτεχνία του τόπου μας που ασχολείται με το πρόβλημα αυτό, του οποίου οι διαστάσεις είναι πολύ μεγαλύτερες από όσο φανταζόμαστε και με συνέπειες που αφορούν όλους μας, γιατί η βία στο παιδί επηρεάζει ολέθρια όχι μόνο τη σωματική αλλά και την ψυχική και πνευματική του ανάπτυξη. Ένας εφιαλτικός κύκλος θυτών και θυμάτων βίας αναπτύσσεται και τροφοδοτείται συνεχώς... προσφέρει τη δυνατότητα σε χιλιάδες οικογένειες, γονείς και παιδιά, να γνωρίσουν, μέσα από τη μορφή του κεντρικού ήρωα, το βουβό μυστικό που κρύβει στην ψυχή του ένα λυπημένο, πονεμένο παιδί και με κατανόηση και ανθρωπιά να συμβάλουν στην καταπολέμηση της απεχθούς αυτής μορφής βίας, της ενδοοικογενειακής βίας, που αποτελεί απειλή κατά της κοινωνίας"

Μαρία Ζαφέτ, Πρόεδρος Σοροπτιμιστικής Ένωσης Ελλάδας 2002-2004

Τέσσερα αγόρια και τέσσερα κορίτσια από το Β' Πειραματικό Λύκειο της Αθήνας με τη βοήθεια των καθηγητών τους, Αικ. Φιλιππάτου, Ελ. Τσίκιζα και Ιω. Καπετανάκη, επεξεργάστηκαν την ιδέα της μαθήτριας Αλεξάνδρας Βάσιλα για το θέμα της βίας στην οικογένεια και προσώρησαν στην παραγωγή της ταινίας μικρού μήκους στο πλαίσιο του προγράμματος "Το σχολείο πίσω από το φακό". Με πενιχρά μέσα, αλλά με πολλή αγάπη και φαντασία δημιούργησαν μια ταινία διαφορετική από τις άλλες. Κάτι μεταξύ φωτογραφίας και κινουμένων σχεδίων.

Για το "Λυπημένο Αρκουδάκι" εργάστηκαν:

οι μαθήτριες: Αλεξάνδρα Βάσιλα, Ορνέλα Γκιώνη, Βίκυ Μαυρέλη, Ίρις Τσελέντη

οι μαθητές: Απόστολος Ζαρρής, Γιάννης Ζαφειρόπουλος, Ιάσων Θεοφίλης, Αστέρης Κανούσης, Ηλίας Μουλάς

Πολύτιμη βοήθεια προσέφερε ο καθηγητής Γιώργος Σταυρόπουλος

Η ταινία διακρίθηκε ανάμεσα στις συμμετοχές 35 σχολείων από την Ελλάδα στο διαγωνιστικό τμήμα Corallino του φεστιβάλ Maremetraggio της Τεργέστης.

Παιδική κακοποίηση: πώς συμπεριφερόμαστε στο παιδί- θύμα

Οδηγίες για το πώς πρέπει να αντιδρούμε όταν κάποιο παιδί μας αποκαλύπτει ότι έχει πέσει θέμα κακοποίησης (Πρόληψη Παιδικής Κακοποίησης: οδηγός δράσης και τεκμηρίωσης, Ελληνική Εταιρεία Μελέτης και Πρόληψης της Σεξουαλικής Κακοποίησης, 2008)

Όταν αποκαλύπτεται η παιδική κακοποίηση, ακούσια ή με μαρτυρία, συνήθως ακολουθεί κάποια ψυχολογική ένταση. Τα παιδιά δεν γνωρίζουν εάν θα γίνουν αντιληπτές οι πληροφορίες, εάν θα γίνουν πιστευτά, εάν θα υποστηριχθούν ή ακόμη και εάν θα κατηγορηθούν. Τα μικρά παιδιά ιδιαίτερα, δεν μπορούν να καταλάβουν τις συνέπειες να μοιράζονται τις πληροφορίες και μπορεί να σοκάρονται ή να μπερδεύονται από την αντίδραση των ενηλίκων για τις αποκαλύψεις που κάνουν.

Εάν το παιδί αποκαλύπτει κακοποίηση ή αμέλεια, το άτομο στο οποίο γίνεται η αποκάλυψη θα πρέπει να ανταποκριθεί κατάλληλα και να υποστηρίξει το παιδί. Η οποιαδήποτε υποστήριξη δεν θα πρέπει να μειώνει την έρευνα που θα ακολουθήσει, γεγονός που θα έβαζε το παιδί σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Συχνά, τα παιδιά δίνουν αρχικά λίγες πληροφορίες ώστε να δουν τις αντιδράσεις των ενηλίκων και αργότερα αποκαλύπτουν περισσότερα, ιδίως όταν αισθανθούν περισσότερο ασφαλή.

• Συμπεριφερθείτε στο παιδί με αξιοπρέπεια και σεβασμό.

•Παραμείνετε ψύχραιμος και μην αντιδράσετε με έκπληξη, αποστροφή ή αγανάκτηση.

• Αποφύγετε να εκφράσετε αποδοκιμασία για τον δράστη, καθώς το άτομο αυτό μπορεί να νοιάζεται για το παιδί, ακόμη και αν υπάρχει κακομεταχείριση ή αμέλεια.

• Να ακούτε προσεκτικά χωρίς να μένετε τελείως σιωπηλός.

Επιτρέψτε στο παιδί να εκφράσει τις σκέψεις με δικές του λέξεις, περιλαμβάνοντας τη χρήση της αργκό. Μην διορθώνετε και μην προκαλείτε, λέγοντας για παράδειγμα: «Είσαι σίγουρος ότι ήταν ο θείος σου;»

• Επιτρέψτε στο παιδί να εκφράζει και να αναφέρει οποιοδήποτε συναίσθημα και μην κάνετε υποθέσεις σχετικά με αυτό που μπορεί να αισθάνεται.

• Ποτέ μην πιέζετε το παιδί να δείξει τις σωματικές του κακώσεις ή να αποκαλύψει συναισθήματα, τα οποία δεν είναι προετοιμασμένο να μοιραστεί.

• Αποφύγετε λέξεις που μπορεί να ενοχλήσουν ή να τρομάξουν το παιδί, όπως «βιασμός», «αιμομιξία» ή «κακοποίηση».

• Να καθησυχάζετε και να υποστηρίζετε το παιδί, χρησιμοποιώντας δηλώσεις του τύπου :

- «Ήσουν πολύ γενναίος για να μιλήσεις σχετικά μ’ αυτό»

- «Είμαι ευχαριστημένος που βρίσκεις το θάρρος να μου μιλάς σχετικά μ’ αυτό».

- «Λυπάμαι που έχει συμβεί αυτό σε σένα».

- «Δεν είσαι ο μόνος, αυτό μπορεί να συμβεί και σε άλλα παιδιά».

- «Θα κάνω οτιδήποτε μπορώ ώστε να σε βοηθήσω».

• Αποφύγετε σχόλια σχετικά με το γεγονός, περιλαμβάνοντας και εκείνα που αναφέρονται στον φερόμενο ως δράστη ή στην επίδραση της κακοποίησης, όπως:

- «Πώς μπορείς να λες τέτοια πράγματα σχετικά…;»

- «Τι ψεύτης!»

- «Αυτός ο απαίσιος άντρας έχει καταστρέψει τη ζωή σου.»

- «Πώς του επέτρεψες να κάνει αυτά τα πράγματα σε εσένα;»

- «Γιατί δεν μου το είπες προηγουμένως ;»

• Μην κάνετε κανένα σχόλιο σχετικά με την ταυτότητα του ύποπτου δράστη.

• Απαντήστε στις ερωτήσεις των παιδιών όσο το δυνατό πιο απλά και ειλικρινά. Εάν για παράδειγμα ένα παιδί ρωτήσει: «Θα πάει ο μπαμπάς στη φυλακή τώρα;», μια απάντηση θα μπορούσε να είναι: «Δεν ξέρω, άλλοι άνθρωποι το αποφασίζουν αυτό».

• Να δίνετε υποσχέσεις, μόνο όταν αυτές θα μπορέσουν να τηρηθούν. Μη συμφωνείτε, για παράδειγμα, ότι θα κρατήσετε αυτό που το παιδί είπε ως μυστικό. Εξήγησε ότι σε μια τέτοια περίπτωση ορισμένα μυστικά θα πρέπει να μοιράζονται ώστε να υπάρξει βοήθεια ή να αποτρέψει τους ανθρώπους από κάποια βλάβη. Πείτε στο παιδί ότι οι πληροφορίες θα πρέπει να μοιράζονται μόνο με ανθρώπους που προσπαθούν να το βοηθήσουν και να το προστατέψουν.

Φορείς στην Ελλάδα που ασχολούνται με την παιδική κακοποίηση

- Το χαμόγελο του παιδιού

- Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού: Διεύθυνση υχικής Υγείας και Κοινωνικής Προνοιας, Κέντρο Μελέτης και Πρόληψης Παιδικής Κακοποιήσης και Παραμέλησης

- Δίκτυο για την πρόληψη και καταπολέμηση της σωματικής τιμωρίας στα παιδιά

- Ομπρέλα κατά της σεξουαλικής κακοποίησης

Επίσης, σας προτείνουμε να παρακολουθήσετε σχετικά βίντεο από το Χαμόγελο του Παιδιού,κατά της σωματικής τιμωρίας, για τον ξυλοδαρμό και την ψυχική βία στα παιδιά και για την επίδραση των ενηλίκων στη συμπεριφορά του παιδιού.

Σημάδια που μας δείχνουν κακοποίηση παιδιού

Χαρακτηριστικές ενδείξεις σωματικής κακοποίησης παιδιού

• Ανεξήγητες ή επαναλαμβανόμενες κακώσεις, εγκαύματα, μώλωπες, πρηξίματα, σημάδια στο πρόσπο, κεφάλι, πλάτη, στήθος, γεννητική περιοχή, οπίσθια, μηρούς. Κακώσεις σε διαφορετικά στάδια ίασης δείχνουν ότι δεν έγιναν όλες την ίδια στιγμή. 
• Κακώσεις, όπως σημάδια ανθρώπινης δαγκωνιάς, εγκαύματα από τσιγάρα, σπασμένα κόκαλα, τρυπημένο δέρμα ή μαλλιά που λείπουν. 
• Κακώσεις που δεν αιτιολογούνται επαρκώς, δεν αντιμετωπίζονται ιατρικά και καλ΄πτονται σκόπιμα από ανάλογα ρούχα. 
• Φόβος του παιδιού απέναντι στην παροχή ιατρικής βοήθειας ή στην επικοινωνία του σχολικού υπεύθυνου με τους γονείς του. 
• Τάσεις φυγής, αυτοκαταστροφικές ή ετεροκαταστροφικές τάσεις και μειωμένη κοινωνικότητα. Αποφυγή της σωματικής επαφής με άλλους. 
• Παράπονα για πόνους ή δυσκολία στην κίνηση. 

Παιδική κακοποίηση: κατανοώντας τους όρους

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (1999) ως παιδική κακοποίηση ορίζονται όλες οι μορφές σωματικής, συναισθηματικής, σεξουαλικής κακοποίησης, παραμέλησης ή αμελούς διαπαιδαγώγησης ή εμπορικής ή άλλης εκμετάλλευσης, που γίνονται στα πλαίσια κάποιας σχέσης ευθύνης , εμπιστοσύνης ή δύναμης με το παιδί, με αποτέλεσμα την πραγματική ή δυνητική βλάβη στην υγεία του παιδιού, στην επιβίωση, στην ανάπτυξη ή στην αξιοπρέπεια του.

Διακρίνονται τέσσερις τύποι κακοποίησης παιδιών:

• σωματική κακοποίηση

• σεξουαλική κακοποίηση

• συναισθηματική και ψυχολογική κακοποίηση

• παραμέληση

Σωματική κακοποίηση

Η σκόπιμη χρήση σωματικής βίας κατά του παιδιού, που έχει ως αποτέλεσμα - ή έχει μεγάλη πιθανότητα να έχει ως αποτέλεσμα - βλάβη στην υγεία του παιδιού, την επιβίωση, την ανάπτυξη ή την αξιοπρέπειά του. Αυτή περιλαμβάνει χτύπημα, ξυλοδαρμό, κλωτσιές, ταρακούνημα, δάγκωμα, στραγγαλισμό, κάψιμο, δηλητηρίαση και πρόκληση ασφυξίας. Μεγάλο μέρος της σωματικής βίας σε βάρος των παιδιών επιβάλλεται μέσω της τιμωρίας και λαμβάνει χώρα στο σπίτι.

Σεξουαλική κακοποίηση

Η συμμετοχή του παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα, την οποία δεν κατανοεί πλήρως, δεν είναι σε θέση να δώσει συγκατάθεση ή για την οποία το παιδί δεν είναι αναπτυξιακά διατεθειμένο ή αλλιώς παραβιάζει τους νόμους ή τα κοινωνικά ταμπού της κοινωνίας. Τα παιδιά μπορεί να υποστούν σεξουαλική κακοποίηση τόσο από ενήλικες όσο και από άλλα παιδιά που είναι - λόγω της ηλικίας τους ή του σταδίου ανάπτυξης τους - σε θέση ευθύνης, εμπιστοσύνης ή εξουσίας πάνω στο θύμα.

Συναισθηματική και ψυχολογική κακοποίηση

Η συναισθηματική και ψυχολογική κακοποίηση περιλαμβάνει, τόσο μεμονωμένα περιστατικά, όσο και ένα σταθερό μοτίβο ανικανότητας από την πλευρά του γονέα ή φροντιστή να παράσχει ένα κατάλληλο και υποστηρικτικό περιβάλλον για την ανάπτυξη του. Οι πράξεις αυτής της κατηγορίας, έχουν υψηλή πιθανότητα να βλάψουν τη σωματική και ψυχική υγεία του παιδιού, καθώς και τη σωματική, ψυχική, πνευματική, ηθική και κοινωνική ανάπτυξη του. Η κατάχρηση αυτού του τύπου περιλαμβάνει: τον περιορισμό της κίνησης του παιδιού, συμπεριφορές ταπείνωσης, κατηγοριών, απειλών, τρόμου, διάκρισης ή εξευτελισμού και άλλες μη φυσικές μορφές απόρριψης ή εχθρικής μεταχείρισης.

Παραμέληση

Σύμφωνα με τη Βικτώρια Πρεκατε και τον Ορέστη Γιωτάκο (Οδηγός εκπαιδευτικών & γονέων για την ανίχνευση της Παιδικής κακοποίησης, εκδόσεις Βήτα), η πιο κοινή μορφή παιδικής κακοποίησης είναι η παιδική παραμέληση και μπορούν να διακριθούν διάφοροι τύποι:

- η σωματική, όπως έλλειψη επαρκούς τροφής, ενδυμασίας, κατοικίας, εγκατάλειψη του παιδιού, έλλειψη επιτήρησής του, έλλειψη καθαριότητας και προσωπικής υγιεινής, απόρριψη του παιδιού, που το οδηγεί σε φυγή από το σπίτι.

- η εκπαιδευτική παραμέληση, όπως αποτυχία του γονέα να εγγράψει το παιδί στην υποχρεωτική εκπαίδευση ή να του παρέχει ειδική αγωγή, αν αυτή χρειάζεται.

- η συναισθηματική παραμέληση, όπως το να παρακολουθεί το παιδί χρόνια ή ακραίας μορφής συζυγική βία, να επιτρέπεται στο παιδί να χρησιμοποιεί ναρκωτικά ή αλκοόλ, να αγνοείται το παιδί, να αγνοούνται οι ανάγκες του για αλληλεπίδραση ή να αγνοείται ακόμη και η παρουσία του. Επίσης, η άρνηση ψυχολογικής φροντίδας, η διαρκής υποτίμηση του αιδιού, η άρνηση προσφοράς στοργής, η απόρριψη, η λεκτική κακοποίηση, η απομόνωση, η καλιέργεια κλίματος τρομοκρατίας και η διαθφορά του παιδιού, αποτελούν συναισθηματική παραμέληση.

- η ιατρική παραμέληση, όταν οι κηδεμόνες αρνούνται ιατρική φροντίδα σε επείγουσα περίπτωση η αγνοούν ιατρικές συστάσεις για παιδιά με χρόνιες ασθένειες ή αναπηρίες που μπορούν να αντιμετωπιστούν.

Παιδική κακοποίηση

Τα τελευταία χρόνια, το φαινόμενο της παιδικής κακοποίησης έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Σχεδόν σε μηνιαία βάση αναφέρονται πλέον από τα ΜΜΕ σοβαρές περιπτώσεις κακοποίησης ανηλίκων. Συνήθως τα ακούμε, κάνουμε ένα σχόλιο για τα τέρατα που μπορούν να χτυπούν και να βιάζουν τα παιδιά τους, και μετά ξαναγυρίζουμε στις δουλειές μας… Σκέψεις και προβληματισμοί δευτερολέπτων σε μια ζωή αδράνειας. Αν είμαστε αρκετά άτυχοι, γινόμαστε και μάρτυρες τέτοιων καταστάσεων που δεν ξέρουμε πώς πρέπει να χειριστούμε. Εκ των υστέρων, όταν πλέον αποκαλύπτονται με τον πιο τραγικό τρόπο, ίσως πούμε οτι δεν το καταλάβαμε, ίσως πούμε οτι δεν ξέραμε πώς να αντιδράσουμε, ίσως εκφράσουμε την βεβαιότητα οτι δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα σε ένα αδιάφορο και ανοργάνωτο κράτος σαν το δικό μας. Δικαιολογίες που θα μας χαρίσουν ήσυχο ύπνο τα βράδια και θα δικαιολογήσουν τα κλειστά μας μάτια ή το κλειστό μας στόμα.

ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΜΩΣ ΕΤΣΙ ΚΑΙ ΤΟ ΞΕΡΟΥΜΕ…

Μπορούσαμε να το είχαμε δει, να το είχαμε πει, να το είχαμε προλάβει.

Αρκεί να ξέραμε …