Συμβουλές βελτίωσης συμπεριφοράς παιδιών με ΔΕΠ/ΔΕΠΥ

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε κοινωνικά ανώριμα παιδιά με Διάσπαση Προσοχής και Υπερκινητικότητα να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους και να αποκτήσουν φίλους.

Το πρόβλημα: Τα παιδιά με ΔΕΠ/ΔΕΠΥ είναι πιο ανώριμα στον κοινωνικό τομέα σε σχέση με τους συνομηλίκους τους. Επιπλέον, έχουν δυσκολία στο να ερμηνεύσουν λεκτικά και φυσικά κοινωνικά σήματα, ερμηνεύουν λανθασμένα τα σχόλια των άλλων ή δεν καταλαβαίνουν τα καλοπροαίρετα πειράγματα και τα αστεία, με αποτέλεσμα να αντιδρούν με μη αποδεκτό τρόπο.  Ακόμα και αν κατορθώσουν να αποκωδικοποιήσουν σωστά τα κοινωνικά μηνύματα, υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα να αντιδράσουν με ακατάλληλο τρόπο (πχ να γίνουν αγενείς, να προσβάλλουν) με αποτέλεσμα να μην μπορούν να κάνουν φίλους.

Η αιτία: Η ΔΕΠ/ΔΕΠΥ είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή, κατά την οποία η ωρίμανση του εγκεφάλου καθυστερεί. Η ανάπτυξη του ατόμου δεν γίνεται με τον ίδιο ρυθμό σε όλους τους τομείς. Μπορεί να συμπεριφέρονται ώριμα και κατάλληλα σε κάποιες καταστάσεις, ενώ σε άλλες όχι, οδηγώντας τους άλλους να σκεφτούν ότι συμπεριφέρονται σωστά μόνο όπου και όταν θέλουν (είναι δηλαδή επιλογή και όχι εγγενής αδυναμία).

Οι συνέπειες: Τα παιδιά με ΔΕΠ/ΔΕΠΥ δεν έχουν επίγνωση του πόσο ανώριμα ή ακατάλληλα συμπεριφέρονται και πώς φαίνεται αυτή η συμπεριφορά τους στα άλλα άτομα (ενήλικες ή συνομηλίκους). Δεν μπορούν να καταλάβουν τη συμπεριφορά των άλλων ως απάντηση στις δικές τους πράξεις. Θέλοντας να αποκτήσουν φίλους και να κερδίσουν το σεβασμό και την αποδοχή των άλλων, συχνά συμπεριφέρονται με απαράδεκτο τρόπο καθώς έτσι μόνο ξέρουν να τραβούν την προσοχή. Πολλές φορές γίνονται αγενείς, ενώ άλλοτε αναλαμβάνουν το ρόλο του γελωτοποιού της τάξης. Εξαιτίας του τρόπου συμπεριφοράς τους απομονώνονται ή απορρίπτονται από τους συνομηλίκους τους και δέχονται κριτική από τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς τους, με αποτέλεσμα να μην έχουν φιλικές σχέσεις και να χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους.

Τι μπορεί να κάνει ο εκπαιδευτικός στην τάξη:

·       Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσετε το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού με ΔΕΠ/ΔΕΠΥ. Ενώ η ακαδημαϊκή του επίδοση μπορεί να είναι στα αναμενόμενα για την ηλικία του επίπεδα, κοινωνικά/ συναισθηματικά μπορεί να είναι αρκετά χρονια πιο πίσω από τους συνομηλίκους του.

·       Μην περιμένετε/απαιτείτε από το παιδί να συμπεριφέρεται το ίδιο υπεύθυνα και λογικά με τους συνομηλίκους του. Για να κατανοήσετε καλύτερα τη συμπεριφορά του και να μπορέσετε να αντιδράσετε με κατάλληλο τρόπο, σκεφτείτε σαν να είναι 2-3 χρόνια μικρότερο από τους συμμαθητές του. Πχ μια συμπεριφορά που φαντάζει απαράδεκτη για ένα παιδί ΣΤ’ Δημοτικού, είναι αναμενόμενη σε παιδιά Γ’ Δημοτικού. 

·       Ποτέ μην σχολιάζετε αρνητικά την ανώριμη συμπεριφορά ενός παιδιού μέσα στην τάξη και μπροστά στους συμμαθητές του, καθώς με αυτόν τον τρόπο το προσβάλλετε και το ταπεινώνετε για κάτι που δεν μπορεί να ελέγξει. Θυμηθείτε οτι, οποιοδήποτε και αν είναι το επίπεδο ωριμότητας του παιδιού, δεν είναι σε θέση να αποκτήσει κοινωνικές δεξιότητες με «φυσικό» τρόπο, απλά δηλαδή και μόνο με την παρατήρηση. Θα πρέπει να τις διδαχθεί.

·       Δουλέψτε κατ’ ιδίαν με το μαθητή τις φράσεις και τις λέξεις- κλειδιά που είναι κατάλληλες για επικοινωνία με συνομηλίκους και δώστε του την ευκαιρία να τις προβάρει πολλές φορές μαζί σας (πχ φράσεις για να παίξουν μαζί, για να δανειστεί κάτι κτλ). Δημιουργείστε ευκαιρίες και τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να δουλέψει ο μαθητής σε μικρές ομάδες. Κατά την ομαδική εργασία παρακολουθείτε την συμπεριφορά του και τα πιθανά προβλήματα που προκύπτουν, δίνοντας λύσεις και κατανοόντας ποιές κοινωνικές δεξιότητες πρέπει να του διδάξετε πάλι.

·       Μπορείτε να δημιουργήσετε κάρτες όπου θα δίνονται με φωτογραφία ή εικόνα τα βασικά συναισθήματα και η ερμηνεία τους και να τις αναρτήσετε σε κάποιον πίνακα ανακοινώσεων (πχ η εικόνα – φωτογραφία ενός θυμωμένου άντρα και η λέξη «θυμωμένος» από κάτω). Με αυτό τον τρόπο, το παιδί που δεν μπορεί από μόνο του να αποκωδικοποιήσει τις εκφράσεις προσώπου των συμμαθητών του, θα έχει έναν οδηγό για να καταλαβαίνει τι αισθάνεται το άτομο με το οποίο επικοινωνούν/ αλληλεπιδρούν.

·       Επαινείτε τον μαθητή με ΔΕΠ/ΔΕΠΥ μπροστά στους συμμαθητές του για τη δουλειά που έχει κάνει. Η αναγνώριση από τους συμμαθητές και η αυξημένη αυτοπεποίθηση μπορούν να επιτευχθούν όταν οι ικανότητες τους παιδιού αναδεικνύονται και παρουσιάζονται στην ομάδα. Βρείτε που είναι καλό και φροντίστε να δημιουργείτε συνθήκες όπου με φυσικό τρόπο (πχ από το αποτέλεσμα) θα αναδεικνύεται η ικανότητά του. Έτσι δεν θα καταφεύγει σε κοινωνικά μη αποδεκτές συμπεριφορές για να τραβά την προσοχή σας.

Τι μπορεί να κάνει ο γονιός στο σπίτι:

·   Προσαρμόστε τις προσδοκίες σας και αποδεχτείτε οτι η συμπεριφορά και η κατανόηση του παιδιού σας με ΔΕΠ/ΔΕΠΥ είναι όμοια με αυτή παιδιών μικρότερης χρονολογικής ηλικίας (περίπου 2 χρόνια). Έχοντας αυτή την εικόνα στο μυαλό σας δώστε κατευθύνσεις και οδηγίες για να το βοηθήσετε να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες.

·   Βοηθήστε το να ανακαλύψει όλες τους τις ικανότητες/ τα δυνατά του σημεία, φέρνοντάς του σε επαφή με πολλά και διαφορετικά πράγματα (πχ τέχνες, αθλητισμός, τεχνολογία, μαγειρική κτλ) και αφήστε το να τα αναπτύξει και να ασχοληθεί με αυτούς τους τομείς που του αρέσουν και είναι καλό. Δεν έχει νόημα να μην το αφήνετε να ασχοληθεί με οτιδήποτε άλλο γιατί «δεν έχει χρόνο». Το διάβασμα για το σχολείο είναι σημαντικό, αλλά εξίσου σημαντική είναι και η ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.

·   Διδάξτε στο παιδί κατάλληλες κοινωνικές συμπεριφορές, πρώτα στο σπίτι (σαν μάθημα, με παιχνίδι ρόλων) και στη συνέχεια σε πραγματικά πλαίσια. Ενθαρρύνετε συζητήσεις γύρω από τον κατάλληλο και μη τρόπο συμπεριφοράς και διδάξτε με το παράδειγμά σας, με τη δική σας συμπεριφορά, πώς θα πρέπει να αντιδρά σε διάφορες κοινωνικές περιστάσεις.

·   Σημαντική βοήθεια μπορεί να προσφέρει και ένας ψυχολόγος, εντάσσοντας το παιδί σε κατάλληλες ομάδες, όπου θα μάθει να αλληλεπιδρά με άλλα άτομα.

·   Μην εμποδίζετε το παιδί σας να παίζει και να αλληλεπιδρά με παιδιά μικρότερης ηλικίας. Πολλά παιδιά με ΔΕΠ/ΔΕΠΥ μπορούν και αλληλεπιδρούν πολύ σωστά με παιδιά μικρότερης χρονολογικής ηλικίας, με τα οποία όχι μόνο παίζουν, αλλά και τα  προσέχουν/ φροντίζουν με υπευθυνότητα.

·   Εμπλεχτείτε στις κοινωνικές δραστηριότητες των παιδιών σας, ιδίως αν τα παιδιά και οι ενήλικες που συμμετέχουν σε αυτές δεν κατανοούν την συμπεριφορά των παιδιών σας. Μπορείτε να αναλάβετε την προπόνηση της σχολικής ομάδας, την οργάνωση ενός θεατρικού έργου κτλ.

Περιοδικό: ADDitude, Αύγουστος/ Σεπτέμβριος 2004