Το κτητικό παιδί: Και το δικό σου, δικό μου.

Γράφει η  Λία Παπαδοπούλου στο τaλκ

«Είναι δικό μου!» – τρεις λεξούλες που βγαίνουν κάθε μέρα από τα χείλη του πιο συχνά από το «μπαμπά» και «μαμά». Κτητικός με τα πράγματά του, κέρβερος στα παιχνίδια του, έτοιμος να κηρύξει τρωικό πόλεμο στα φιλαράκια του μέσα στο παιδικό δωμάτιο, με μήλον της έριδος τον χιλιοτριμμένο αλλά αγαπημένο του λούτρινο ποντικό; Αντί να κάνετε τον διαιτητή ανάμεσα σε ξεμαλλιασμένα τρίχρονα, δώστε το καλό παράδειγμα και μάθετε στο παιδί σας την τέχνη της γενναιοδωρίας και της μοιρασιάς.

Η μικρή Ελένη κάθεται και κλαίει όχι γιατί δεν την παίζουνε οι φιλενάδες της, αλλά επειδή «η Ιωάννα, η κολλητή της φίλη από τον παιδικό σταθμό, τόλμησε να αγγίξει τη συλλογή με τα κατσαρολικά της μια μέρα που είχα την έμπνευση να την καλέσω για να παίξουν μαζί», λέει η μαμά της 3χρονης Ελενίτσας. «Οι μικρές έκαναν παρέα στο σχολείο, έπαιζαν μια χαρά στην παιδική χαρά, οπότε πρότεινα στη μαμά της να τη φέρει ένα απόγευμα σπίτι. Η Ελένη υποδέχτηκε όλο χαρά τη φιλενάδα της, την πήρε αμέσως από το χέρι και την πήγε να παίξουν στο δωμάτιο. Εμείς καθίσαμε για έναν καφέ στο σαλόνι και, πριν καλά καλά πιούμε την πρώτη γουλιά, να σου από μέσα οι τσιρίδες. Τρέχω και τι να δω; Η δική μου χωμένη μέσα στην κούτα με τα κουζινικά, σαν να υπερασπίζεται το Κούγκι, να μαλλιοτραβιέται με το άλλο κοριτσάκι για μια πλαστική τούρτα γενεθλίων. Βουτάω το παιχνίδι για να σταματήσω τη σύρραξη και οι μικρές μέσα στο κλάμα και την υστερία, “δικό μου”, “όχι, δικό μουυυυυ”. Φυσικά, η επίσκεψη έληξε άδοξα, με τη μαμά της Ιωάννας δίνουμε πια ραντεβού μόνο στην πλατεία και είπα στη μικρή πως, αν δεν μάθει να δίνει τα πράγματά της, δεν θα της ξαναφέρω παιδάκι σπίτι».

Θέμα ηλικίας; Δείτε το για μια στιγμή από την οπτική γωνία του μικρού παιδιού. Στην ηλικία του ενός έτους δυσκολεύεται να μοιραστεί τη μαμά του, στα δύο το αρκουδάκι του. «Αναπτυξιακά, τα παιδιά κατά το δεύτερο έτος της ηλικίας τους αρχίζουν να κατανοούν την έννοια της ιδιοκτησίας. Συχνά, έχουν την τάση να πιστεύουν ότι κατέχουν τα πάντα, ακόμα και όταν αυτά δεν τους ανήκουν. Είναι συχνή, λοιπόν, η φράση ‘‘δικό μου’’ σε αυτήν την ηλικία και εκδηλώνεται με την αρπαγή του αντικειμένου και την άρνηση και το κλάμα όταν καλούνται να το αποχωριστούν», περιγράφει η Κλειώ Αποστολάκη, ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια (BSc., MSc.).

«Σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο η εγωκεντρικότητα είναι χαρακτηριστική, εφόσον μέσω αυτής δοκιμάζουν τη δύναμή τους, ελέγχουν τα όρια του περιβάλλοντός τους, αναζητούν την ταυτότητά τους και διεκδικούν τα δικαιώματά τους μέσω της κτητικότητας. Τα μικρά παιδιά είθισται να μη μαθαίνουν την έννοια του μοιράσματος μέχρι την ηλικία των τριών ετών. Συνήθως τα παιδιά, με την ένταξή τους σε κοινωνικές ομάδες, ωριμάζουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες και καταφέρνουν να συνυπάρχουν ομαλά και εποικοδομητικά με τα άλλα παιδιά. Μαθαίνουν την αξία της ανταλλαγής μέσα από τη συμπεριφορά των άλλων παιδιών και προσαρμόζονται προκειμένου να γίνεται αποδεκτά και να μετέχουν σε ομαδικά παιχνίδια».

Κτητικό παιδί: γεννιέται ή γίνεται; «Κάποια παιδιά είναι όντως πιο κτητικά σε σχέση με τα άλλα παιδιά της αντίστοιχης ηλικίας καθώς τα αναπτυξιακά στάδια παρουσιάζουν αποκλίσεις. Πέραν τούτου, παράγοντες όπως οι ψυχολογικοί ή περιβαλλοντικοί μπορεί να συντελέσουν επίσης σε αυτήν τη διαφορετικότητα. Ένα παιδί συναισθηματικά φορτισμένο μπορεί να εμφανίζει πιο κτητική συμπεριφορά, καθώς ενδέχεται να βιώνει μεγαλύτερη ανασφάλεια και να έχει μεγαλύτερη ανάγκη ελέγχου του περιβάλλοντός του», εξηγεί η ψυχολόγος και συνεχίζει: «Σε περιβαλλοντικό επίπεδο, τα παιδιά που μεγαλώνουν με αδέρφια τείνουν να μαθαίνουν σχετικά νωρίτερα να μοιράζονται σε σχέση με τα παιδιά που δεν έχουν αναγκαστεί να μπουν σε αυτήν τη διαδικασία. Αυτό ισχύει, επίσης, και με τα παιδιά που έχουν ενταχθεί νωρίς σε κύκλους συναναστροφής με άλλα παιδιά. Επιπλέον, το πρότυπο των γονέων είναι ένας βασικός παράγοντας μιμητισμού και παραδειγματισμού για τα παιδιά καθώς, ακόμα και αν δεν καταλαβαίνουν τη βαθύτερη έννοια των αξιών, τείνουν να τις αντιγράφουν». 

Με άλλα λόγια, αν κρατάτε εφτασφράγιστο μυστικό από τις φίλες σας εκείνη τη συνταγή για το σοκολατένιο κέικ ή δεν δανείζετε ποτέ τα βιβλία σας, πώς περιμένετε να δώσετε το καλό παράδειγμα ότι είστε large ως χαρακτήρας ώστε το παιδί μετά να σας μιμηθεί;

Γονείς σε ρόλο διαιτητή ή κυανόκρανου του ΟΗΕ για ένα τόσο δα αυτοκινητάκι. «Σε περιπτώσεις διαφωνίας, η παρέμβαση των γονέων δεν κρίνεται πάντα απαραίτητη, καθώς η αλληλεπίδραση των παιδιών είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη. Όμως, όσο πιο μικρά ηλικιακά είναι τα παιδιά, τόσο πιο συχνά δημιουργούνται εντάσεις και καβγάδες μεταξύ τους με συνήθη αιτία την άρνησή τους να μοιραστούν τα παιχνίδια τους, γεγονός που κάνει την παρέμβαση των γονέων επιτακτική», επισημαίνει η κ. Αποστολάκη.

Οι γονείς συχνά έρχονται σε δύσκολη θέση και σε αμηχανία όταν βλέπουν το παιδί τους να έχει αυτήν τη συμπεριφορά προς τους γύρω του. «Η πιο συχνή αντίδραση των γονέων σε αυτήν την περίπτωση είναι να αρπάζουν βίαια το αντικείμενο από τα χέρια του παιδιού τους, να το επιπλήττουν και να το τιμωρούν, καθώς φοβούνται ότι θα εξελίξει έναν εγωιστικό, κακομαθημένο και αγενή χαρακτήρα. Συχνά προσπαθούν να νουθετήσουν το παιδί τους συγκρίνοντάς το με άλλα παιδιά, προκαλώντας του έτσι ακόμα πιο αρνητικά συναισθήματα. Όλη αυτή η διαδικασία καταλήγει να δημιουργεί μεγαλύτερες εντάσεις, χωρίς μακροχρόνια θετικά αποτελέσματα. Η εγωκεντρική στάση του παιδιού σε αυτές τις ηλικίες είναι απόλυτα φυσιολογική και οποιαδήποτε βίαιη και απότομη παρέμβαση από την πλευρά των ενηλίκων έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις», τονίζει η ψυχολόγος.

Savoir faire για κτητικά νήπια

Συμβουλές προς τους γονείς από την ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια Κλειώ Αποστολάκη, πώς να μάθουν στα παιδιά τους να μοιράζονται πράγματα με τα αδέρφια τους ή με τους φίλους τους στο σπίτι, στην παιδική χαρά, σε ένα πάρτι χωρίς να νιώθουν αδικημένα/ριγμένα/τιμωρημένα και να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν τη συμπόνια και τη γενναιοδωρία.

* Υπομονή μέχρι τα τρία. Η μάθηση του μοιράσματος απαιτεί υπομονή και χρόνο από την πλευρά των γονέων. Μετά τα τρία έτη, τα παιδιά κατανοούν καλύτερα την έννοια της ανταλλαγής και των συναισθημάτων των άλλων. Έτσι, οι γονείς βλέπουν καλύτερα αποτελέσματα στα παιδιά τους αν υιοθετήσουν ταυτόχρονα κάποιες τεχνικές όπως του παραδειγματισμού, της καθοδήγησης, της επιβράβευσης και της επανάληψης. * Αν χρειαστεί να παρέμβετε στη διένεξη των μικρότερων παιδιών για ένα παιχνίδι, φροντίστε να το κάνετε ήρεμα, είτε δίνοντας κάποιες επιλογές επίλυσης του θέματος, είτε αποσπώντας την προσοχή του παιδιού σας και επικεντρώνοντάς την αλλού.

* Περιγράψτε στο παιδί τι σημαίνει μοίρασμα μέσα από παραδείγματα της καθημερινότητας, π.χ. πώς μοιράζεται το φαγητό μέσα στην οικογένεια προκειμένου να μπορούν να χορτάσουν όλοι, χωρίς κάποιος να αδικηθεί.

*Δώστε το καλό παράδειγμα, με δείγματα γενναιοδωρίας, μέσα από τη συμπεριφορά σας με άλλα άτομα. Η μίμηση και η παρατηρητικότητα είναι πολύ ανεπτυγμένη σε αυτές τις ηλικίες και οι γονείς αποτελούν το βασικό πρότυπο.

* Προτρέψτε το παιδί να μοιράζεται και επιβραβεύστε το όταν το κάνει με επαίνους και εκδηλώσεις τρυφερότητας, υπενθυμίζοντάς του τα οφέλη της συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, «ήταν πολύ ευγενικό που μοιράστηκες τα παιχνίδια σου με τη φίλη σου, παίξατε πολύ ωραία μαζί σήμερα».

* Σε μεγαλύτερες ηλικίες, βοηθήστε το παιδί να κατανοεί καλύτερα τα συναισθήματα των άλλων με παραδείγματα, όπως «πώς νομίζεις ότι θα αισθάνεται ο αδερφός σου που δεν τον άφησες να μοιραστείτε το παιχνίδι σου;»

* Επαναλαμβάνετε συχνά τη διαδικασία του μοιράσματος στη χρονική περίοδο που το παιδί τη μαθαίνει, μη ξεχνώντας κάθε φορά να την ενισχύετε θετικά.

* Μην ξεχνάτε ότι τα παιδιά έχουν, επίσης, δικαίωμα να επιλέξουν να μη μοιραστούν κάποιο ή κάποια από τα παιχνίδια τους και αυτό είναι κάτι που πρέπει να σεβαστείτε. Συνήθως αυτό συμβαίνει όταν το παιδάκι με το οποίο θα παίξει είναι πολύ μικρότερό του, επιθετικό και ενδέχεται να του καταστρέψει το παιχνίδι του, ή έχει συναισθηματικό δέσιμο με το συγκεκριμένο παιχνίδι.