Η άνοδος της πλατφορμοποίησης
Οι ψηφιακές πλατφόρμες αποτελούν πλέον δομικό συστατικό σχεδόν κάθε κοινωνικής πτυχής. Η αλλαγή αυτή έχει γίνει αισθητή στις διάφορες επιστημονικές μελέτες, όπου συναντώνται έννοιες όπως “κοινωνία πλατφορμών” και “καπιταλισμός πλατφορμών”, με τις οποίες επιδιώκεται η περιγραφή των επιπτώσεων της ολοένα και μεγαλύτερης εξουσίας και επιρροής των ψηφιακών πλατφορμών. Παρά το γεγονός ότι οι πλατφόρμες παρουσιάζονται ως ουδέτεροι διευκολυντές, θέτουν ενεργά (πολλές φορές μάλιστα επιθετικά) τους όρους με τους οποίους συνδέονται οι χρήστες/ριες: οι πλατφόρμες αποφασίζουν τι μπορεί να ειπωθεί, ποιες ενέργειες μπορούν να παρθούν, ποια δεδομένα πρέπει να μοιραστούν και ποιος θα έχει κέρδος και ποιο θα είναι αυτό. Παρατηρείται, ακόμα, η ολοένα και περισσότερη χρήση τους σε αστικές λειτουργίες παρά το γεγονός ότι συχνά σχετίζονται με κερδοσκοπικούς φορείς, ενώ υπάρχουν αντίστοιχες κυβερνητικές και μη κερδοσκοπικές πλατφόρμες, κάτι που εγείρει προβληματισμούς για τη συγκέντρωση εξουσίας σε λίγες επιχειρηματικές πλατφόρμες.
Τι συμβαίνει όμως με την οικογενειακή ζωή;
Τι γίνεται όμως με την οικογενειακή ζωή; Δεν είναι μόνο οι λειτουργίες του καπιταλισμού που άλλαξαν μορφή μέσα σε όλη αυτή την «πλατφορμοποίηση». Η επικοινωνία με αγαπημένα πρόσωπα μέσω του Facebook Messenger, ο έλεγχος του προγράμματος ποδοσφαίρου των παιδιών στο Stack Team, οι παραγγελίες σε πακέτο μέσω του DoorDash, η διαχείριση οικιακής ασφάλειας με το Google Nest, η χαλάρωση στον καναπέ παρακολουθώντας Netflix, ακόμη και το άναμμα των φώτων χρησιμοποιώντας την Alexa – τόσο μεγάλο μέρος της καθημερινής ζωής των οικογενειών- είναι πλέον μέσα στις ψηφιακές πλατφόρμες. Ο πρωταρχικός στόχος του βιβλίου είναι να επιστήσουμε την προσοχή σε αυτές τις «μικρο»πλατφόρμες που παραβλέπονται πολύ εύκολα. Πώς μοιάζει η πλατφόρμα από την οπτική γωνία των οικογενειών, με όλη την ποικιλομορφία και την πολυπλοκότητά τους;
Πώς «πλατφορμοποιείται» η οικογενειακή ζωή;
Η οικογένεια δεν είναι ένα στατικό αντικείμενο – είναι ένα δυναμικό σύνολο σχέσεων που δημιουργείται και αναπλάθεται συνεχώς μέσω των πρακτικών αυτό που περιγράφουμε με το «κάνω οικογένεια». Η μορφή που παίρνουν αυτές οι πρακτικές και οι έννοιες που προκύπτουν ποικίλλουν ευρέως: για παράδειγμα, οι οικογένειες μπορούν να ζουν μαζί ή χωριστά και μπορούν να παρέχουν υποστήριξη και φροντίδα, αλλά μπορεί επίσης να είναι καταστροφικές ή επιβλαβείς.
Όπως και να μοιάζουν, οι πρακτικές μέσω των οποίων θεσπίζονται οι οικογένειες «πλατφορμοποιούνται» ολοένα και περισσότερο. Μπορούμε να το σκεφτούμε αυτό με δύο τρόπους. Πρώτον, μπορούμε να εξετάσουμε το ρόλο των πλατφορμών στην εσωτερική δυναμική της οικογένειας –δηλαδή, πώς συνδέονται τα μέλη της οικογένειας μεταξύ τους μέσω της επικοινωνίας, του συντονισμού, της διαχείρισης πόρων, της επέκτασης της φροντίδας και ούτω καθεξής. Ένα παράδειγμα που αναφέρεται και στο βιβλίο είναι οι «εφαρμογές για μωρά», οι οποίες χρησιμοποιούνται από νέους γονείς για να παρακολουθούν τις συμπεριφορές του μωρού τους και μπορούν να γίνουν σημαντικές πηγές πληροφοριών, καθησυχασμού και επικοινωνίας. Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι εφαρμογές παρακολούθησης φυσικής κατάστασης, τις οποίες ορισμένες οικογένειες χρησιμοποιούν όχι μόνο για να παρακολουθούν τρεξίματα, αλλά και για να επικοινωνούν, να προσφέρουν αμοιβαία υποστήριξη και να συνδέονται μέσω κοινών ενδιαφερόντων.
Δεύτερον, μπορούμε να δούμε τις αλληλεπιδράσεις των οικογενειών με την υπόλοιπη κοινωνία – δηλαδή, πώς οι οικογένειες συνδέονται με κοινότητες, ιδρύματα, επιχειρήσεις, κυβερνήσεις κ.λπ. Ενέργειες όπως η επικοινωνία με τα σχολεία ή η αίτηση για κρατικές υπηρεσίες επίσης «πλατφορμοποιούνται» όλο και περισσότερο. Ένα παράδειγμα είναι οι ρυθμίσεις υγειονομικής περίθαλψης όπου οι νέοι γονείς ενθαρρύνονται να υιοθετήσουν συγκεκριμένες εφαρμογές για μωρά, ώστε να μπορούν να αναφέρουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τη συμπεριφορά του μωρού τους στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης.
Γιατί έχει σημασία αυτό;
Οι πλατφόρμες, όπως και οι οικογένειες, διαφέρουν πολύ – δεν έχουν όλες οι πλατφόρμες με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν όμως κάποια κοινά χαρακτηριστικά που κάνουν την πλατφόρμα της οικογενειακής ζωής άξια προσοχής.
Οι πλατφόρμες χαρακτηρίζονται συνήθως από άνισες σχέσεις ισχύος: ορίζουν τους όρους χρήσης ενώ δίνουν στους χρήστες λίγη δύναμη και συχνά γνωρίζουν πολλά για τους χρήστες τους ενώ είναι και οι ίδιες αδιαπέραστες. Αυτό σημαίνει ότι ενώ οι οικογένειες υιοθετούν πλατφόρμες για πολλούς χρήσιμους, δημιουργικούς, εμπλουτιστικούς σκοπούς, οι όροι με τους οποίους το κάνουν είναι συχνά μη ξεκάθαροι ή ακόμη και άγνωστοι. Τι είδους αξία αντλούν οι πλατφόρμες από τις δραστηριότητες των οικογενειών; Πώς μπορούν οι πλατφόρμες να επιδιώξουν να επηρεάσουν ή να δομήσουν την οικογενειακή ζωή και προς ποιον σκοπό; Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τον τρόπο με τον οποίο οι πλατφόρμες μεταφράζουν την οικογενειακή ζωή σε δεδομένα προς αγορά, πώληση, εμπορία και εξόρυξη για πληροφορίες.
Ταυτόχρονα, επειδή οι πλατφόρμες είναι τόσο ενσωματωμένες στις πρακτικές μέσω των οποίων οι οικογένειες αυτοκατασκευάζονται, η χρήση τους έχει επίσης σημασία λόγω του τρόπου με τον οποίο μπορεί να αναδιαμορφώσει την οικογενειακή ζωή. Όπως πολλές τεχνολογίες πριν από αυτές, απαιτούν από τις οικογένειες να επανεξετάσουν τους κανόνες τους. Πότε μπορεί ένα μέλος της οικογένειας να παρακολουθεί την τοποθεσία κάποιου άλλου; Είναι εντάξει για τα παιδιά να περάσουν την ημέρα των Χριστουγέννων τηλεφωνώντας στους φίλους τους; Γνωρίζουμε πολύ λίγα για το πώς οι οικογενειακές πρακτικές μπορούν να αναδιαμορφωθούν μέσω της χρήσης πλατφορμών και τι σημαίνει αυτό για τη φύση της ίδιας της οικογένειας. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα αυτό, πρέπει να αναρωτηθούμε: ποιες ευκαιρίες και προκλήσεις παρέχουν οι πλατφόρμες για τις οικογένειες; Και πώς οι οικογένειες πλοηγούνται σε αυτές επιδιώκοντας τα δικά τους συμφέροντα;
Ένας νέος τρόπος να θέσετε ένα παλαιό ερώτημα
Από πολλές απόψεις, αυτές είναι νέες εκδοχές ενός παλιού ερωτήματος: σε ποιο βαθμό οι ζωές των ανθρώπων καθορίζονται από τα συστήματα στα οποία ζουν και σε ποιο βαθμό έχουν την αυτονομία να αντιστέκονται, να επιλέγουν, να προσαρμόζουν και να αξιοποιούν αυτά τα συστήματα για τους δικούς τους σκοπούς; Αυτή είναι μια ερώτηση που οι μελετητές θέτουν εδώ και δεκαετίες και μια ερώτηση που –αν και αδύνατο να απαντηθεί– παραμένει ζωτικής σημασίας για να συνεχίσουμε να θέτουμε.
Ωστόσο, παρά τη μακρά ιστορία, η υποβολή αυτής της ερώτησης στο πλαίσιο της πλατφόρμας εγείρει μοναδικές θεωρητικές και μεθοδολογικές προκλήσεις. Στο βιβλίο, προτείνονται μέθοδοι που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αποτύπωση της πλούσιας, προσωπικής, καθημερινής ζωής των οικογενειών και να προσφέρουν ένα θεωρητικό πλαίσιο για τη γεφύρωση μεταξύ της μακροκλίμακας της κοινωνικής πλατφόρμας και των μικροπλαισίων της καθημερινής οικογενειακής ζωής. Η ελπίδα μας είναι ότι αυτά θα εμπνεύσουν νέα έργα και νέες ιδέες για τις μεταβαλλόμενες εμπειρίες της οικογενειακής ζωής.
Απόδοση του άρθρου How is family life being ‘platformized’ and why does it matter?
Ευλαμπία Αγγέλου
Ανεξάρτητη Ερευνήτρια
Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας
******
Περιγραφή εικόνας: Μία μητέρα κρατάει tablet και μιλάει έντονα προς αυτό. Ο γιος της κάθεται μπροστά της σε έναν καναπέ κρατώντας ένα κινητό από το οποίο αποστρέφει το βλέμμα. Λεζάντα: "Johnny! Look at your phone when I'm texting you!"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου