«Στην ψυχική υγεία η πρόληψη αφορά διάφορες μορφές παρεμβάσεων οι οποίες στοχεύουν στους παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική υγεία, πριν εμφανιστεί κάποιο θέμα ψυχικής υγείας. Οι παρεμβάσεις αυτές μπορούν να γίνουν είτε ατομικά, είτε σε συγκεκριμένη ομάδα, είτε στον γενικό πληθυσμό» εξηγεί η δρ Ιλια Θεοτοκά, κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο.
Στην Ιατρική χρησιμοποιούνται φάρμακα (όπως, για παράδειγμα, στατίνες) για την πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων, του διαβήτη και άλλων νοσημάτων. Το ερώτημα, όμως, είναι τι θα… συνταγογραφούσε ένας ψυχίατρος σε έναν εν δυνάμει ασθενή ώστε να προλάβει την εκδήλωση μιας ψυχιατρική διαταραχής;
Η απάντηση είναι τίποτα, εάν αναζητά κανείς μια προληπτική θεραπεία για την ψυχική του υγεία σε μορφή χαπιού ή σιροπιού. Παρ’ όλα αυτά, οι ειδικοί επιμένουν πως υπάρχουν πολλές και σημαντικές παρεμβάσεις, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, που προάγουν τη ψυχική υγεία και συνεπακόλουθα εμποδίζουν την εμφάνιση νοσημάτων. Απαραίτητη προϋπόθεση, εντούτοις, είναι να υπάρχει βούληση, δεδομένου πως δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές.
«Η πρωτογενής πρόληψη αποσκοπεί στη μη εμφάνιση ενός νοσήματος» σημειώνει στο Protagon ο πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας και καθηγητής της Β’ Ψυχιατρικής Κλινικής του ΑΠΘ, Βασίλειος-Παντελεήμων Μποζίκας. «Συνεπώς, και εφόσον στις κοινωνίες δεν λαμβάνουν χώρα αντικειμενικά προβλήματα –όπως για παράδειγμα η οικονομική ύφεση, ο πόλεμος ή μια φυσική καταστροφή–, η ισορροπημένη διατροφή, η φυσική άσκηση, η μη χρήση ουσιών και η αποφυγή του καπνίσματος αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που ευνοούν τη ψυχική υγεία».
Οπως στη σωματική, έτσι και στην ψυχική υγεία η πρόληψη ξεκινά από εμάς τους ίδιους, δηλαδή από τη συνειδητοποίηση και την αποδοχή των προβλημάτων μας: Για να αποφύγουμε τα προβλήματα σωματικής υγείας (πρέπει να) τρώμε υγιεινά, ασκούμαστε έστω και λίγο, αποφεύγουμε βλαβερές συνήθειες όπως το κάπνισμα, και κάνουμε τακτικά check up.
Για να αποφύγουμε τα προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως εξηγεί η δρ Θεοτοκά, «αναζητούμε αυτά που για τον καθένα μας συμβάλλουν στην καλή ψυχική υγεία. Για κάποιους μπορεί να είναι ασκήσεις χαλάρωσης, για άλλους κάποιο χόμπι, οι φίλοι και η κοινωνικότητα, ακόμη και η προσευχή. Ολοι, επίσης, είναι σημαντικό να υιοθετούν υγιεινές συνήθειες και να φροντίζουν το σώμα τους».
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η πρόληψη σχετίζεται με την αναζήτηση ειδικού ψυχικής υγείας (ψυχολόγου ή ψυχιάτρου). Η πρόληψη με τη βοήθεια ειδικού μπορεί να περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία, αλλά ενδεχομένως και φαρμακευτική αγωγή, εφόσον κριθεί αναγκαίο.
Η ψυχοθεραπεία, αν και περιέχει τη λέξη «θεραπεία», είναι ένα από τα βασικά μέσα πρόληψης των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Ο ρόλος της, σύμφωνα με την κυρία Θεοτοκά, είναι διττός: «Η ψυχοθεραπεία μπορεί να προλάβει την εκδήλωση προβλημάτων, αλλά μπορεί να προλάβει και την έξαρση ή την υποτροπή προβλημάτων, στις περιπτώσεις που αυτά έχουν εμφανιστεί».
Καν’ το όπως στην παθολογία
Είναι αποδεδειγμένο ότι η φυσική άσκηση έχει έναν ρυθμιστικό ρόλο στην ένταση της καθημερινότητας που βιώνουν οι περισσότεροι. Αντίστοιχα, αρκετές έρευνες που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια καταλήγουν ότι τα τρόφιμα που καταναλώνουμε καθημερινά επηρεάζουν τη ψυχική μας διάθεση. Ενδεικτικά αναφέρεται μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 στην επιθεώρηση «Nature Microbiology», με τους ειδικούς να εξετάζουν το μικροβίωμα του εντέρου σε 2.000 ενήλικες. Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά: εκείνοι που βίωναν συμπτώματα κατάθλιψης είχαν ανεπάρκεια καλών βακτηρίων στο στομάχι τους.
Επιπροσθέτως, μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην ιατρική επιθεώρηση «European Journal of Nutrition» κατέληξε πως όσοι καταναλώνουν συχνά επεξεργασμένα τρόφιμα διατρέχουν κατά 33% υψηλότερο κίνδυνο κατάθλιψης.
Ο ρόλος του συστήματος Υγείας
Το «δίχτυ ασφαλείας» που οφείλει να… πλέξει η Πολιτεία για την πρόληψη των ψυχικών νοσημάτων είναι εξίσου σημαντικό, επιμένει ο κ. Μποζίκας. Ο ίδιος αναφέρει ένα γλαφυρό παράδειγμα όταν αγγίζει το θέμα της επιλόχειας κατάθλιψης, τονίζοντας πως οι γυναίκες και τα βρέφη πρέπει να λαμβάνουν την κατάλληλη φροντίδα. Παρεμβάσεις θα πρέπει να γίνονται και στην αντιμετώπιση φαινόμενων όπως είναι ο εκφοβισμός στους εκπαιδευτικούς αλλά και στους εργασιακούς χώρους, και η κακοποίηση κάθε μορφής.
«Είναι σημαντικό, ήδη από την παιδική ηλικία, στο σχολικό πλαίσιο, να δίνεται σημαντική έμφαση στη σωστή διατροφή και στη φυσική άσκηση. Αντίστοιχα, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη φαινομένων όπως είναι η σεξουαλική βία και παρενόχληση» επισημαίνει.
Πόσο ανέμελη είναι η φοιτητική ζωή;
Σημείο-σταθμός όμως για την προσωπική εξέλιξη ενός ατόμου είναι η φοιτητική ζωή. Οι μεγαλύτεροι αναπολούν συχνά τα χρόνια αυτά ως τα καλύτερα και πιο ανέμελα της ζωής τους, παραβλέποντας (ή ξεχνώντας) τις δυσκολίες και τις πολύπλοκες εσωτερικές αναζητήσεις, αλλά και τις ψυχοπιεστικές καταστάσεις εκείνης τις περιόδου. Αναγνωρίζοντας τις προκλήσεις αυτές, ο κ. Μποζίκας τονίζει πως πρέπει να υπάρχουν υποστηρικτικές δομές στις πανεπιστημιουπόλεις.
Στο πλαίσιο αυτό, ήδη από το 1999 λειτουργεί στο ΑΠΘ το Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης (ΚΕ.ΣΥ.ΨΥ.), το οποίο παρέχει στους φοιτητές δωρεάν υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης σε θέματα που τους απασχολούν, όπως άγχος, στρες, δυσκολίες προσαρμογής στο νέο περιβάλλον ή στις σπουδές, οικογενειακές/προσωπικές δυσκολίες, σεξουαλικά ζητήματα, ψυχοσωματικά προβλήματα κ.ά.
Αντίστοιχες δωρεάν υπηρεσίες προσφέρει και το ΕΚΠΑ στους φοιτητές, ώστε να αντιμετωπίζουν όποια προβλήματα προκύπτουν στις σπουδές τους και στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, άγχη, φοβίες, αλλά και ζητήματα που αφορούν τη διάθεση ή τη διατροφή τους.
Η ευάλωτη τρίτη ηλικία
«Για τους ηλικιωμένους, πάλι, τα ΚΑΠΗ, αποτελούν δομές που προάγουν τη ψυχική υγεία, ενώ είναι σημαντικό να υπάρχει μέριμνα για τον έγκαιρη διάγνωση της γνωστικής έκπτωσης. Και αυτό διότι η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην καθυστέρηση διαταραχών όπως η άνοια. Συνεπώς, γίνεται σαφές πως η πρόληψη λειτουργεί διαφορετικά για διαφορετικές κοινωνικές ομάδες» προσθέτει ο πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας.
Τα παιδιά και οι οικογένειες
Η παρέμβαση στην παιδική ηλικία είναι, σύμφωνα με τη δρ Θεοτοκά, ιδιαίτερα σημαντική για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. «Οι γονείς θα πρέπει να φροντίσουν πρώτα για τη δική τους ψυχική υγεία και μετά για τα παιδιά τους» τονίζει η ειδικός. Οι γονείς θα πρέπει να κινητοποιηθούν άμεσα, ιδίως αν παρατηρήσουν ανησυχητικές συμπεριφορές όπως επιθετικότητα, ξαφνική επιδείνωση των σχολικών επιδόσεων, απομόνωση, πολλές ώρες ενασχόλησης με το διαδίκτυο σε βάρος άλλων δραστηριοτήτων, και πιθανώς παραβατικότητα.
Ο καθηγητής κ. Μποζίκας προσθέτει ότι το τελευταίο διάστημα δημιουργούνται κέντρα προς αυτή την κατεύθυνση. Πρόσφατα εγκαινιάστηκε το Κέντρο Ημέρας για την υποστήριξη της Οικογένειας ή των Εργαζομένων, ενώ σύντομα θα ανοίξουν τις πόρτες τους οι Μονάδες Εγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση, με το σχέδιο να προβλέπει πανελλαδική κάλυψη.
«Οι ψυχιατρικές διαταραχές συνδέονται και με περιβαλλοντικούς παράγοντες: τη μετανάστευση, τη φτώχεια, τις φυσικές καταστροφές. Υπάρχει, όμως, μία μεγάλη βεντάλια παρεμβάσεων, οι οποίες, εφόσον τεθούν συντονισμένα σε εφαρμογή, μπορούν να επιτύχουν τη μείωση των προβλημάτων και των διαταραχών που συχνά εκδηλώνονται εκ των υστέρων».
Πάντως, σύμφωνα με τον καθηγητή, το κοινωνικό δίκτυο είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες. «Ακόμη και όταν υπάρχει γενετική προδιάθεση για την εκδήλωση ενός ψυχιατρικού νοσήματος, είναι πιθανόν αυτό να μην εκδηλωθεί. Ακόμη όμως κι αν αυτό συμβεί, οι ασθενείς έχουν συνήθως καλύτερη έκβαση όταν υπάρχει ένας υποστηρικτικός περίγυρος. Είναι, άλλωστε, ένα από τα πρώτα ερωτήματα που θέτουμε, νιώθοντας ανακούφιση όταν οι δυνατότητες παρέμβασης και στήριξης είναι ευνοϊκές».
Τα σημάδια
Δεν είναι απαραίτητο να υπάρχουν κάποια «συμπτώματα» για να εφαρμοστούν πρακτικές πρόληψης και προστασίας της ψυχικής υγείας. Υπάρχουν ωστόσο κάποια «σημάδια» που δεν πρέπει να αγνοήσει κανείς. Τα κυριότερα από αυτά, όπως τα αναφέρει η κυρία Θεοτοκά, είναι:
Σύγχυση
Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες
Δυσκολία διαχείρισης της καθημερινότητας
Υπερβολικό άγχος
Διαταραχές στον ύπνο
Εντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις
Από την άλλη, στρεσογόνα γεγονότα ζωής, όπως μια απώλεια, μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή, ο θάνατος αγαπημένου ανθρώπου, το διαζύγιο, η μετακόμιση, η ανεργία κλπ., είναι καταστάσεις που μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική υγεία και όσοι τις βιώνουν πιθανώς χρειάζονται την υποστήριξη ενός ειδικού.
Τι μας βοηθάει να απολαμβάνουμε καλή ψυχική υγεία;
«Η αυτοεκτίμηση, η εμπιστοσύνη στον εαυτό μας. Η διεκδίκηση του σεβασμού και του θάρρους της γνώμης. Η κοινωνικότητα, οι κοινωνικές δραστηριότητες και η καλή παρέα. Η ελπίδα και η θετική προβολή στο μέλλον. Η ομαδικότητα, το αίσθημα ότι ανήκουμε σε ομάδες. Επίσης, η καλή διατροφή και ο καλός ύπνος. Αυτά μας κρατούν ψυχικά υγιείς» τονίζει η δρ Θεοτοκά.
Κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ψυχική υγεία
Η φτώχεια, ο κοινωνικός και οικονομικός αποκλεισμός, οι ανισότητες, αλλά και μεγάλες κοινωνικές αλλαγές –όπως π.χ. η πανδημία του κορονοϊού– είναι παράγοντες που μπορεί να έχουν ισχυρό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία ατόμων και ομάδων.
Την ίδια στιγμή, αυτοί οι παράγοντες μπορεί να βάζουν εμπόδια στην πρόσβαση σε υπηρεσίες και επαγγελματίες ψυχικής υγείας. «Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε όλοι ευαισθητοποιημένοι, να μην διστάζουμε να ζητήσουμε βοήθεια και να μην υποτιμούμε τις λύσεις που προσφέρονται για τα προβλήματα αυτά».
Στο θέμα της ευαισθητοποίησης σχετικά με τα θέματα ψυχικής υγείας, η δρ Θεοτοκά βλέπει θετικά τις προσωπικές ιστορίες που κατά καιρούς δημοσιοποιούν διάσημοι εντός και εκτός συνόρων. «Η δημοσιοποίηση προβλημάτων ψυχικής υγείας από δημόσια πρόσωπα βοηθάει στη μείωση του στίγματος, κάνουν ευάλωτες ομάδες να νιώθουν ότι δεν είναι μόνες (υπάρχουν και άλλοι με παρόμοια ή και σοβαρότερα προβλήματα), ενισχύουν την ευαισθητοποίηση απέναντι σε αυτά τα θέματα και τελικά μπορεί να κινητοποιήσουν τις κοινωνικές ομάδες να ασχοληθούν και να φροντίσουν την ψυχική τους υγεία».
Η στατιστική της ψυχικής νόσου
Ενας στους δύο ανθρώπους στις χώρες του ΟΟΣΑ θα αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας σε κάποια στιγμή της ζωής του.
Σύμφωνα με την καταγραφή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) το 2019, ένας στους οκτώ ή 970 εκατ. άνθρωποι σε όλον τον κόσμο ζούσαν με κάποια ψυχική διαταραχή, με πιο συχνές τις αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές. Κάποιες εκτιμήσεις αναφέρουν αύξηση των ψυχικών διαταραχών έως και 28% στη διάρκεια της πανδημίας…
Το άμεσο και έμμεσο κόστος της ψυχικής ασθένειας εκτιμάται ότι υπερβαίνει το 4% του ΑΕΠ στον αναπτυγμένο κόσμο. Οι ψυχικές διαταραχές κατατάσσονται στις 10 κυριότερες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως.
Περισσότεροι από 300 εκατ. άνθρωποι παγκοσμίως –ανάμεσά τους τουλάχιστον 58 εκατ. παιδιά– είναι αντιμέτωποι με αγχώδεις διαταραχές που χαρακτηρίζονται από υπερβολικό φόβο και ανησυχία, αλλά και από διαταραχές συμπεριφοράς.
Πριν την έναρξη της πανδημίας, 280 εκατ. άνθρωποι παγκοσμίως υπέφεραν από κατάθλιψη. Σε αυτούς περιλαμβάνονταν 23 εκατ. παιδιά και έφηβοι. Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή υπολογίζονται σε περισσότερα από 40 εκατ. παγκοσμίως και άλλοι τόσοι πάσχουν από διαταραχές συμπεριφοράς, ενώ η σχιζοφρένεια –που μπορεί να μειώσει το προσδόκιμο ζωής έως και 20 χρόνια (!)– πλήττει έναν στους 300…
Πηγή: Protagon
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου