Έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα σε όλη την Ελλάδα

Με έντονο το "χρώμα" της παράδοσης γιορτάζεται σε όλη την Ελλάδα το Πάσχα, η μεγαλύτερη γιορτή των ορθόδοξων χριστιανών. Πληθώρα εθίμων αναβιώνουν σε αρκετές περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας αλλά και μετά την Ανάσταση.

Οι γενικές προετοιμασίες για τον εορτασμό της Ανάστασης, σε όλα τα ελληνικά σπίτια, ξεκινούν από τη Μεγάλη Πέμπτη. Την ημέρα αυτή, οι νοικοκυρές, κατά παράδοση, ετοιμάζουν τα τσουρέκια και βράζουν αβγά με ειδικές βαφές κόκκινου χρώματος. Το αβγό συμβολίζει από την αρχαιότητα την ανανέωση της ζωής και το κόκκινο χρώμα το αίμα του Χριστού. Παλαιότερα, συνήθιζαν να τοποθετούν το πρώτο κόκκινο αβγό στο εικονοστάσι του σπιτιού για να ξορκίσουν το κακό.

Την πιο ιερή μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας αποτελεί η Μεγάλη Παρασκευή, μέρα κορύφωσης του θείου δράματος με την Αποκαθήλωση από το Σταυρό και την Ταφή του Χριστού. Γυναίκες με λουλούδια στα χέρια πηγαίνουν στις εκκλησίες για να στολίσουν τον Επιτάφιο.

Από το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινούν οι ετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι της Ανάστασης και οι νοικοκυρές μαγειρεύουν τη μαγειρίτσα. Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, οι πιστοί συγκεντρώνονται στις εκκλησίες κρατώντας λαμπάδες, τις οποίες ανάβουν με το "Άγιο Φως", που μοιράζει ο ιερέας. Όταν ο τελευταίος ψάλλει το "Χριστός Ανέστη" ανταλλάσσονται ευχές και το λεγόμενο φιλί της Αγάπης. Με το "Άγιο Φως" οι πιστοί συνηθίζουν να σταυρώνουν την εξώπορτα των σπιτιών τρεις φορές για καλή τύχη.

Το πρωί της Κυριακής, στις περισσότερες περιοχές της χώρας σουβλίζεται ο οβελίας. Μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα, ακολουθεί πλούσιο γεύμα και γλέντι.

• Ξεχωριστά έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας

Στο Άγιο Όρος, η περιφορά του επιταφίου γίνεται τη Μεγάλη Παρασκευή, μετά τα μεσάνυχτα, ενώ η Ανάσταση το Μεγάλο Σάββατο, στις δύο τα ξημερώματα. Το πρωί της Κυριακής, το πασχαλινό τραπέζι προβλέπει ψαρόσουπα και ψάρι, ενώ το μεσημέρι οι μοναχοί ψέλνουν την Ακολουθία της Αγάπης σε εφτά γλώσσες.

Στην Ουρανούπολη, ξεχωρίζει το στόλισμα του επιταφίου με λουλούδια και πέρλες, που φτιάχνουν οι γυναίκες του χωριού στη διάρκεια της Σαρακοστής. Το Μεγάλο Σάββατο, οι πιστοί συγκεντρώνονται στον Πύργο του Προσφορίου, στο λιμάνι, για να ακούσουν τον παπά να ψάλλει το "Χριστός Ανέστη".

Στη Σκιάθο, τα παιδιά ψάλλουν τα κάλαντα την Μεγάλη Πέμπτη έχοντας μαζί τους έναν καλαμένιο σταυρό στολισμένο με λουλούδια. Στον ίδιο σταυρό κρεμούν ένα κόκκινο μαντίλι που συμβολίζει το αίμα του Χριστού. Ο επιτάφιος βγαίνει τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου και αφού περιφερθεί στα καλντερίμια του νησιού, κατεβαίνει στο λιμάνι και στη συνέχεια επιστρέφει στην εκκλησία.

Στο Λιτόχωρο της Πιερίας, οι επιτάφιοι στολίζονται από κοπέλες, που όλη τη Σαρακοστή φτιάχνουν λουλούδια από ύφασμα. Τη Μεγάλη Παρασκευή, γίνεται η συνάντηση των επιταφίων που συνοδεύονται από χορωδίες.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, στη Μονή του Προφήτου Ηλία, στο Άγιο Πνεύμα Σερρών, που βρίσκεται σ' ένα λόφο πάνω από το ομώνυμο χωριό, αναβιώνει το έθιμο της Αποκαθήλωσης του Κυρίου. Ο Μητροπολίτης Σερρών και Νιγρίτης Θεολόγος, συνοδευμένος από ιερείς και κρατώντας λάβαρα και εξαπτέρυγα, οδηγούνται στον ιερό λόφο, όπου θυμίζει απόλυτα τον λόφο του Γολγοθά. Πάνω στον πετρόχτιστο λόφο, βρίσκεται ο Εσταυρωμένος. Το σκηνικό συγκλονίζει τον κάθε επισκέπτη.

Ιερείς και πιστοί προσεύχονται και με μεγάλη ευλάβεια κατεβάζουν τον Κύριο από τον Σταυρό. Αφού τον μυρώσουν, τυλίγουν το σώμα του σε άσπρο σεντόνι και τον μεταφέρουν στον Τάφο, που έχει κατασκευαστεί, για τον σκοπό αυτό, λίγα μέτρα πιο κάτω. Έπειτα κλείνουν την είσοδο με μια μαρμάρινη πέτρα και την σφραγίζουν με βουλοκέρι και κορδέλες Την άλλη μέρα, ξημερώνοντας το Μεγάλο Σάββατο, πηγαίνουν να ανοίξουν τον Τάφο και να πάρουν το Σώμα του Χριστού βάζοντας στη θέση του την εικόνα της Αναστάσεως. Ο τάφος θα μείνει ανοιχτός όλη τη χρονιά.

Την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει το ποντιακό πασχαλινό έθιμο "αβγομαχίες" στην Καστανούσα του δήμου Κερκίνης. Οι διαγωνιζόμενοι παίρνουν άσπρα αβγά και αφού τα "ακούσουν", χτυπώντας τα ελαφρά και περιεργαστούν το σχήμα τους, επιλέγουν τελικά το πιο γερό- κατά τη γνώμη τους- και η αβγομαχία ξεκινά. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρησιμοποίηση μόνο αβγών κότας. Ο κάθε συμμετέχων έχει στην διάθεση του τριάντα αβγά και νικητής αναδεικνύεται αυτός που έχει τα λιγότερα σπασμένα αυγά.

Στο νομό Καβάλας, τη Μεγάλη Παρασκευή, οι πιστοί στο Δημοτικό Διαμέρισμα Νέας Ηρακλίτσας του Δήμου Ελευθερών, ζουν τη συγκίνηση του Θείου Πάθους. Μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα γίνεται η αποκαθήλωση του άχραντου σώματος του Ιησού Χριστού, στο ύψωμα του παρεκκλησίου της Αγίας Μαρίνας, στην τοποθεσία «Νησάκι», στην παραλία της Νέας Ηρακλίτσας.

Η ιερά πομπή ξεκινά από τον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης, όπου φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, την οποία- σύμφωνα με την παράδοση- αγιογράφησε ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς, και στη συνέχεια κατευθύνεται στο Νησάκι, όπου και πραγματοποιείται η τελετή της αποκαθήλωσης. Μυροφόρες ραίνουν το άχραντο σώμα του Ιησού, με λουλούδια, κατά τη μεταφορά του στο ναό και την εναπόθεσή του στον τάφο.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, στην έδρα του Δήμου Ελευθερών, τη Νέα Πέραμο, κατά την περιφορά του επιταφίου, οι κάτοικοι σε κάθε γειτονιά της πόλης αναβιώνουν ένα πολύ παλιό έθιμο: καίουν από ένα ομοίωμα του Ιούδα, τη στιγμή που η πομπή του επιταφίου περνάει από τους δρόμους. Ολόκληρη η πόλη εκείνη τη νύχτα φωτίζεται από τις δεκάδες φωτιές, που ανάβουν οι κάτοικοι, στέλνοντας έτσι το μήνυμα της κάθαρσης, αλλά και της αιώνιας ανάστασης.

Η πασχαλινή περίοδος έχει και στην περιοχή της Δράμας την ξεχωριστή της εθιμολογία, που αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου, με τις ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα πάθη του φίλου του Χριστού. H εθιμολογία, που αρχίζει από το Σάββατο του Λαζάρου με τις ομάδες των παιδιών που τραγουδούν τα πάθη του φίλου του Χριστού.

• 'Εθιμα μετά την Ανάσταση

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στα Γιαννιτσά του νομού Πέλλας θα αναβιώσει το έθιμο "Κουνιές". Το έθιμο αυτό γινόταν γιατί η "αιώρηση", δηλαδή το κούνημα, θεωρούνταν ότι γινόταν "σε καλό", υπέρ υγείας και πλούσιας σοδειάς.

Στα Καλύβια Λιμεναρίων της Θάσου διατηρείται το έθιμο "Για βρέξ' Απρίλη μ'" που γιορτάζεται την τρίτη ημέρα του Πάσχα. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στους χορούς του διονυσιακού κύκλου και είναι μια επίκληση για ανοιξιάτικη βροχή. Οι κάτοικοι της κοινότητας και οι επισκέπτες το γιορτάζουν με δημοτικούς χορούς, ενώ σε μεγάλα τσουκάλια μαγειρεύεται κρέας με ρύζι που στη συνέχεια μοιράζεται στους συγκεντρωμένους.

Την ίδια μέρα, στην Ιερισσό της Χαλκιδικής γιορτάζεται το έθιμο "Του μαύρου νιου τ' αλώνι", με τους γεροντότερους να αρχίζουν το χορό. Σιγά - σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και ο χορός έχει μήκος πολλών μέτρων. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον "καγκελευτό" χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, την επανάσταση του 1821.

Τις πασχαλινές αυτές μέρες ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η πομπική περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως γύρω από το αγροτικό όριο της Καλής Βρύσης Δράμας, την Πέμπτη της Διακαινησίμου, για προστασία του χωριού από κάθε κακό και ιδιαίτερα από το χαλάζι που είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για την παραγωγή την ανοιξιάτικη περίοδο.

Ο Δήμος Παγγαίου, στα ορεινά του νομού Καβάλας, πιστός στην αναβίωση των παραδόσεων και τη δημιουργία πολιτισμού, οργανώνει τη δεύτερη μέρα του Πάσχα τον εορτασμό του Αγίου Γεωργίου στην Νικήσιανη. «Τον Άι-Γιώργη», όπως τονίζει ο δήμαρχος Παγγαίου, Απόστολος Τσακίρης, «τον γιορτάζουμε στην καρδιά της άνοιξης, όπου η φύση ξαναζωντανεύει από το χειμωνιάτικο λήθαργο».

Την τρίτη μέρα του Πάσχα, με συγκίνηση και ευλάβεια, στο Δημοτικό Διαμέρισμα Ελευθερών στον ομώνυμο Δήμο, δυτικά του νομού Καβάλας, αναβιώνουν τα παραδοσιακά «Μαζίδια». Ένα έθιμο που, όπως τονίζει ο δήμαρχος Ελευθερών, Χαράλαμπος Χρυσανίδης, χρονολογείται από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Οι πιστοί μεταφέρουν εν πομπή τα εικονίσματα από τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη, την παλαιότερη εκκλησία της περιοχής, στα «Μαζίδια» όπου βρίσκεται το γραφικό εξωκλήσι των Αγίων Ραφήλ, Ειρήνης και Νικολάου.

Εκεί, τελούν αρτοκλασία και αγιασμό αναπέμποντας παρακλήσεις προς τον Αναστάντα Χριστό να ευλογήσει την καλλιεργητική περίοδο που ξεκινάει ώστε να είναι αποδοτική και εύφορη. Οι πιστοί προσκυνούν τα εικονίσματα και εν πομπή επιστρέφουν στην εκκλησία του Αγίου Ταξιαρχή.

Στη συνέχεια, στην πλατεία του παλιού παραδοσιακού οικισμού, στήνεται μεγάλο γλέντι. Τον χορό αρχίζει ο ιερέας και ακολουθούν οι κάτοικοι του χωριού, που χορεύουν και τραγουδούν τρία συγκεκριμένα τραγούδια, που διασώθηκαν με το πέρασμα των χρόνων. Η προσφορά σπιτικών φαγητών και γλυκών από τις γυναίκες του Πολιτιστικού Συλλόγου Ελευθερών ολοκληρώνουν την παραδοσιακή γιορτή που έχει τις ρίζες της στην τουρκοκρατία και ακόμα παλιότερα.

Το δικό της χαρακτήρα έχει η Δευτέρα του Θωμά στους Σιταγρούς Δράμας, όπου οι εκεί εγκατεστημένοι Πόντιοι συνεχίζουν πανάρχαια έθιμα των κοιτίδων τους, όπως επισκέψεις στα μνήματα, με διανομή κόκκινων αβγών και γλυκισμάτων και με τραγούδια, έθιμα με καθαρά αρχαϊκή μορφή και με συνακόλουθες μεταφυσικές δοξασίες και αντιλήψεις.

Ιδιάζουσα εκδήλωση είναι η λεγόμενη «Γιορτή του Θεού» στη Μικρόπολη Δράμας, μετά το Πάσχα, στο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, με συνεστίαση εκεί των πανηγυριστών. Η εκδήλωση συνδέεται με τοπική παράδοση και θεωρείται ως συνέχιση της εκπλήρωσης παλαιού προγονικού τάματος.

-Χανιά-Πάσχα στην Κρήτη

Η περίοδος του Πάσχα αλλά και η προετοιμασία που αρχίζει με την νηστεία της σαρακοστής είναι ιδιαίτερη και στην Κρήτη.

Τα κύρια φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα: καλίτσες (γλυκά πρώιμα άγρια ραδίκια), ασκολύμπροι (ασκόλυμπρα άγρια-αγκάθινα χόρτα), τζόχοι (ζοχοί), ψικοσιρίδες (πικρώδη άγρια χόρτα), χοιρομουρήδες (άσχημα στην εμφάνιση, όμως νοστιμότερα άγρια χόρτα), σταμναγκάθι (αγκαθωτό ραδίκι), ραπανίδες και βεβαίως οι χοχλιοί (σαλιγκάρια βραστά, μπουμπουριστά), τα διάφορα γιαχνί, τα παπούλια (βραστά όσπρια), ο χυλός (με αλεσμένο στάρι), οι βρουβόπιτες (πίτες με χόρτα ή γούλες), τα κουκιά (βραστά και πουρέ).

Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια (χειροποίητες πιτες με μυζήθρα, που παλιά γινόταν τηγανιστά και όχι στο φούρνο, όπως γίνεται σήμερα με τα καλούμενα λυχναράκια), τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα δεν έχει στη μέση τρύπα, όπως τα μικρά κουλούρια σήμερα για λόγους οικονομίας και στο κέντρο της μπαίνουν κανονικά τρία κόκκινα αβγά.

Το Πάσχα οι σύντεκνοι οι νονοί, πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής, κόκκινα αβγά και το κερί της Ανάστασης. Φυσικά μαζί με άλλα δώρα, όπως ρούχα παπούτσια και παιχνίδια.

Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες ασχολούνται και με το βάψιμο των αβγών, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας. Μάλιστα πάνω στα αβγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπώνονταν επάνω. Σήμερα πάντως κυριαρχούν οι έτοιμες βαφές ή, και τα έτοιμα κόκκινα αβγά.

Το στόλισμα του Επιταφίου με λουλούδια και στεφάνια αρχίζει το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης με τις νοικοκυρές να προσπαθούν να στολίσουν τον "καλύτερο Επιτάφιο". Μετά την περιφορά παίρνουν τα λουλούδια στα σπίτια για να φέρουν ευλογία σε κάθε νοικοκυριό.

Την παραμονή της Ανάστασης τα παιδιά σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από ξύλα και στην κορυφή βάζουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο ιερέας λέει το ''Χριστός Ανέστη'', βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και ο ουρανός στολίζεται από πολύχρωμα βεγγαλικά. Σε πολλές περιοχές κυρίως στην ύπαιθρο ακούγονται και μπαλωθιές (πυροβολισμοί στον αέρα).

Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δύο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει - προσκαλέσει τους πιστούς για τη Θεία Λειτουργία - Ανάσταση. Φεύγοντας οι πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το "Χριστός Ανέστη" ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά (μικρή φουνάρα) για κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας ταυτόχρονα το σταυρό τους και μια ευχή.

Με το "δεύτε λάβετε φως", οι πιστοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το Αγιο Φως στο σπίτι τους αμίλητοι, πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες.

Στην Κρήτη το Πάσχα παλιά δεν σούβλιζαν αρνί, απλά έσφαζαν ένα σφακτό, ρίφι ή αρνί και μ' αυτό έκαναν διάφορα φαγητά (οφτό, βραστό, κοκκινιστό, αυγολέμονο). Σήμερα πάντως το σούβλισμα του οβελία συνοδεύει απαραίτητα την γιορτή.

Ηράκλειο-Τα έθιμα του Πάσχα

Πολλά είναι τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα στην Κρήτη, αρκετά από τα οποία διατηρούνται ακόμη και σήμερα.

Το Σάββατο του Λαζάρου σε αρκετά χωριά, κορίτσια, που τα έλεγαν λαζαράκια, μάζευαν λουλούδια και στόλιζαν ένα καλαθάκι. Την ημέρα της εορτής, κρατώντας το καλαθάκι τους, πήγαιναν σε όλα τα σπίτια του χωριού, τραγουδώντας τα κάλαντα του Λαζάρου.

Ένα άλλο έθιμο που διατηρείται στο νομό Ηρακλείου αφορά σε παιδιά που έχουν πάρει βαγιά, τα στολίζουν με λουλούδια και βγαίνουν στους δρόμους και στα σπίτια ψάλλοντας τα κάλαντα του Λαζάρου.

Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες ασχολούνται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια, τις λαμπροκουλούρες, ή αβγοκοκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα στο κέντρο της έχει τρία κόκκινα αβγά.

Επίσης τη Μεγάλη Πέμπτη, οι γυναίκες βάφουν τα αβγά, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών -κυρίως της κόκκινης παπαρούνας αλλά και των μπατζαριών.

Την Μεγάλη Πέμπτη παλαιοτέρα με αγριολούλουδα και λεμονανθούς έφτιαχναν στεφάνια για να τα τοποθετήσουν το βράδυ της ίδιας ημέρας στον Σταυρωμένο Ιησού. Σήμερα τα στεφάνια αυτά συνήθως παραγγέλνονται σε ανθΤο πρωί της Μεγάλης Παρασκευής και όταν στις εκκλησίες ψάλλονταν οι Μεγάλες Ώρες, παιδιά κάθε ηλικίας ξεχυνόνταν στους δρόμους των χωριών και από τις αυλές των σπιτιών μάζευαν λουλούδια και τα πήγαιναν στις εκκλησίες για το στολισμό των Επιταφίων.

Ακόμη σε πολλά χωριά της Κρήτης τη Μεγάλη Παρασκευή, νέοι και νέες κρατώντας ένα Σταυρό με στεφάνι γυρνούν τους δρόμους των χωριών και ψάλλουν το μοιρολόι της Παναγιάς: «σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα Μαυρη Μέρα …»

Επίσης το Μεγάλο Σάββατο μετά το «Ανάστα ο Θεός» όλοι οι πιστοί με ευλάβεια μεταφέρουν στο σπίτι τα καλορίζικα -είναι τα άνθη από τον Επιτάφιο- ενώ αναμένουν με αγωνία νηστεύοντας όλη την ημέρα μέχρι το βράδυ της Ανάστασης. Μάλιστα τραγουδάνε και το

«Μεγάλο μου Σαββάτο/

και πως θα σε περάσω/

που έχεις πέντε κολατσιά/

και πέντε μεσημέρια/

και ακόμη απομεσήμερα/

και έχεις ακόμη μέρα».

Παλιά, ένας επίτροπος κάθε εκκλησίας, ή ο καντηλανάφτης ή τα παιδιά, δύο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρναν ένα σήμαντρο και χτυπώντας το γυρνούσαν από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσουν τους πιστούς για την Ανάσταση .

Ακόμη πριν την Ανάσταση, τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο με ένα παλιό κουστούμι που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο ιερέας λέει το ''Χριστός Ανέστη'' βάζουν φωτιά και τον καίνε. Η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς και μάλιστα οι παλιότεροι λένε ότι όταν αυτοί ήταν μικροί δεν άφηναν 3 μερόνυχτα την καμπάνα να σταματήσει γιατί το θεωρούσαν για καλό. Ξυπνούσαν ακόμα και τη νύχτα να πάνε να την χτυπήσουν.

Τέλος να αναφέρουμε ότι στην Κρήτη το Πάσχα παλιά δεν σούβλιζαν αρνί αλλά αφού έσφαζαν ένα ρίφι ή αρνί, έκαναν διάφορα φαγητά (οφτό, αντικριστό, βραστό, κοκκινιστό, αυγολέμονο με αγκινάρες κ.α.), ενώ το γλέντι κρατούσε επί ώρες για να συνεχισθεί και την επομένη μια και τις περισσότερες χρονιές η Δευτέρα του Πάσχα ήταν παράλληλα και η γιορτή του Αϊ Γιώργη.

-Πάσχα στη Ζάκυνθο

To Πάσχα είναι η πλέον κατανυκτική γιορτή της ορθοδοξίας καθώς οι πιστοί μέσα σε κλίμα συγκίνησης, αναβιώνουν με πολύ παραστατικό τρόπο το θείο δράμα και εορτάζουν την Ανάσταση ως τον θρίαμβο της θεότητας απέναντι στα περιορισμένα όρια της ανθρώπινης φύσης.

Στη Ζάκυνθο η μακραίωνη συνύπαρξη με λαούς από διαφορετικά δόγματα δημιούργησε ένα μείγμα παραδόσεων που περιέχει όλα τα στοιχεία της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης μπολιασμένα με σύμβολα, αναφορές και συνήθειες των λατίνων.

Οι λιτανείες, η εκκλησιαστική μουσική και ορισμένα ιδιαίτερα έθιμα, που αναβιώνουν τη Μεγάλη Εδομάδα αποτελούν το καταστάλαγμα όλων αυτών των ιστορικών ζυμώσεων στο λαό του νησιού.

Το Μεγαλοβδόμαδο αρχίζει ουσιαστικά το Σάββατο του Λαζάρου, όταν στις 11 το πρωί οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το "βαγί" σ' όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών του νησιού μας. Το βαγί στη Ζάκυνθο δεν είναι η γνωστή δάφνη που μοιράζεται στην υπόλοιπη Ελλάδα αυτή τη μέρα, αλλά τα φρέσκα κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που μ' αυτά πλέκουν σταυρούς, "βαγιοφόρες", ήλιους, αλογάκια κ.α. και στολίζουν τις εκκλησίες για τη γιορτή

Την Κυριακή των Βαϊων, μετά την Θεία Λειτουργία, στις στολισμένες με βαγιά εκκλησίες μας, οι "νόντσολοι" (νεωκόροι Ι. Ναού), μοιράζουν σ' όλα τα σπίτια το βαγί ως ευλογία του Ιερέως - Εφημερίου και οι πιστοί το τοποθετούν στις εικόνες. Μετά το τέλος της λειτουργίας, οι ναοί μας ντύνονται στα πένθιμα.

Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ θα ακούσετε το κατανυκτικότατο τροπάριο της Κασσιανής (Δοξαστικό των Αποστίχων), όπως ψάλλεται από τις μελωδικές χορωδίες των ναών μας και ιδιαιτέρως της Ι. Μονής του Αγίου Διονυσίου, του Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Νικολάου των Ξένων και της Φανερωμένης στην πόλη.

Τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί γίνεται ο Εσπερινός και η Θεία Λειτουργία σ'όλους τους Ιερούς Ναούς. Μετά απ' αυτήν, τα πάντα πενθούν και οι καμπάνες δεν ξανακτυπούν, μέχρι το πρωϊ του Μεγάλου Σαββάτου. "Χηρεύουν" κατά την ωραία ζακυνθινή έκφραση. Μαύρα λάβαρα κρεμιούνται στα μπαλκόνια των σπιτιών, οι σημαίες είναι μεσίστιες, ακόμη και η ενδυμασία, ιδιαίτερα των μεγαλύτερων σε ηλικία Ζακυνθινών, είναι πένθιμη. Οι ιδιομορφίες του Ζακυνθινού εκκλησιαστικού τυπικού είναι έντονες από τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ. Πρώτα απ' όλα θα σας ξαφνιάσει το άκουσμα των ύμνων "Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς..." και το "Εξηγόρασας ημάς εκ της κατάρας του νόμου...", που είναι τονισμένα κατά τη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική. Άδικα θα περιμένετε να δείτε τον Εσταυρωμένο να λιτανευθεί μετά το πέμπτο Ευαγγέλιο, όπως συνηθίζεται στην υπόλοιπη την Ελλάδα. Στο νησί μας ο Εσταυρωμένος βγαίνει μετά το ενδέκατο Ευαγγέλιο.

Η Μεγάλη Παρασκευή βρίσκει το νησί μας σε θρησκευτική έξαρση. Το πρωί γίνεται η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και ακολούθως η Αποκαθήλωση, που στη Ζάκυνθο τελείται κατά τη στιγμή που ψάλλονται τα Απόστιχα "Οτε εκ του ξύλου Σε νεκρόν...". Μετά από λίγο ο ιερεας θα εξέλθει από το Ιερό Βήμα λιτανεύοντας τον Χριστό επί του ώμου του, τυλιγμένο σε λευκό σεντόνι. Σημειωτέον ότι στη Ζάκυνθο δε χρησιμοποιείται ο γνωστός στην υπόλοιπη Ελλάδα κεντητός Επιτάφιος, αλλά αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται "Αμνός". Μετά τη λιτάνευση, το Σώμα του Χριστού τοποθετείται στον Επιτάφιο, που σίγουρα θα σας εντυπωσιάσει, αφού και πάλι εδώ η ιδιαιτερότητα της Ζακύνθου είναι εμφανής. Εδώ οι επιτάφιοι δεν στολίζονται με λουλούδια, επειδή είναι ξυλόγλυπτοι, με επένδυση φύλλου χρυσού και βελούδου, δηλαδή πραγματικά έργα τέχνης.

Μεγάλη Παρασκευή μεσημέρι. Το αποκορύφωμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου. Ο κόσμος, Ζακυνθινοί και επισκέπτες, συρρέουν στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Μώλου, απ' όπου θα ξεκινήσει η λιτανεία του Εσταυρωμένου. Η ατμόσφαιρα είναι μοναδική. Η πένθιμη λιτανεία αρχίζει υπό τους ήχους του "Ινα τι εφρύαξαν έθνη..." από την φιλαρμονική. Μαζί με τον Εσταυρωμένο λιτανεύεται, και η περίφημη Εικόνα της "Mater Dolorosa", δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού, όπου, πάνω σε βάθρο, ο Μητροπολίτης ευλογεί τον κλήρο και τον λαό με τον Εσταυρωμένο κάνοντας το σημείο του σταυρού στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, υπό τους ήχους του "Και κλίνας την κεφαλήν". Η λιτανεία καταλήγει στον ίδιο ναό, όπου γίνεται η εναπόθεση του Χριστού στον Επιτάφιο.

Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής τελείται κανονικά σ' όλους τους Ιερούς Ναούς η Ακολουθία του Επιτάφιου Θρήνου. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων η Ακολουθία αυτή, σύμφωνα με παμπάλαιο έθιμο, δε γίνεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, αλλά τις πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου και συγκεκριμένα στις 2.00 το πρωί. Στις 4.00 περίπου το πρωί γίνεται η έξοδος του Επιταφίου ενώ χιλιάδες κόσμου παρακολουθούν τις μοναδικές αυτές στιγμές. Ο Επιτάφιος επιστρέφει γύρω στις 5.30 στο ναό, όπου συνεχίζεται η Ακολουθία, που αξίζει πραγματικά να παρακολουθήσετε. Ο ωραιότατος ύμνος "Τον Κύριο υμνείτε...", τονισμένος και αυτός στο Ζακυνθινό εκκλησιαστικό μέλος που ψάλλεται από όλο το λαό, και η ξακουστή Gloria"(δόξα) ή το "κομμάτι"(Πρώτη Ανάσταση) και το σπάσιμο των πήλινων σταμνών από τις νοικοκυρές όλων των σπιτιών που διαδραματίζονται κατά την Πρώτη Ανάσταση, θα σας εντυπωσιάσουν.

Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου, στις 23.15 αρχίζει η Ακολουθία στο Μητροπολιτικό Ναό που εν τω μεταξύ έχει αλλάξει τελείως όψη, έχοντας ντυθεί στα κόκκινα. Στις 23.45 ξεκινά η Αναστάσιμη πομπή για την πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου γίνεται η Ανάσταση. Το "Χριστός Ανέστη", από τα χείλη του Μητροπολίτη, ψαλλόμενο κι αυτό κατά την ιδιόμορφη Ζακυνθινή εκκλησιαστική μουσική, μεταδίδει σ' όλους τους χριστιανούς, που κατακλύζουν την πλατεία και τους γύρω χώρους, το μήνυμα της Αναστάσεως του Χριστού ενώ αμέσως μετά η Εικόνα της Ανάστασης, με τη συνοδεία των ιερέων και της Φιλαρμονικής, επιστρέφει στο Μητροπολιτικό Ναό, όπου διαδραματίζονται τα του "Αρατε Πύλας...". Κατά την τοπική παράδοση, η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία δεν τελείται αμέσως μετά σε κανένα ναό της πόλεως και των χωριών, αλλά το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Το "αντέτι" (έθιμο) θέλει, κατά τη διάρκεια της αναγνώσεως του Ευαγγελίου, να κτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών.

-Καρδίτσα-Εθιμα του Πάσχα

Ήθη, έθιμα και παραδόσεις, που μετρούν αιώνες ζωής, παραμένοντας αναλλοίωτα στο πέρασμα του χρόνου, αναβιώνουν τις μέρες αυτές, της μεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης, στο νομό Καρδίτσας.

Το βράδυ της Ανάστασης και αφού ο ιερέας δώσει το Άγιο Φως συνηθίζεται, σε πολλά χωριά του νομού, ανάμεσα στα οποία είναι το Μορφοβούνι, ο Μεσενικόλας και το Κρυονέρι, οι νεότεροι να βάζουν φωτιά στον «αφανό». Ο «αφανός» είναι ομοίωμα του Ιούδα, φτιαγμένο από θημωνιά και κέδρα. Την ώρα που καίγεται, ψάλλουν όλοι μαζί το «Χριστός Ανέστη». Αυτό ακριβώς συμβολίζει και αυτή η κίνηση, την Ανάσταση και εν συνεχεία την Ανάληψη του Χριστού στον ουρανό.

Την Κυριακή του Πάσχα, ο πατροπαράδοτος οβελίας δεν λείπει από κανένα γιορτινό τραπέζι. Οι περισσότεροι επιλέγουν αρνί, αλλά υπάρχουν και άλλοι που προτιμούν κατσικάκι στη σούβλα. Συνήθως, στις γειτονιές, στις πόλεις και τα χωριά του νομού, συγκεντρώνονται δύο και τρεις οικογένειες μαζί και ψήνουν τον οβελία με την συνοδεία ντόπιου τσίπουρου και κρασιού. Απαραίτητος μεζές το κοκορέτσι, που βγαίνει από τη φωτιά πριν από το αρνί.

Το απόγευμα της Κυριακής, στο Μορφοβούνι, μετά τον Εσπερινό οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία για τον «χορό της αγάπης». Εκεί σχηματίζουν τέσσερις χορούς (δύο οι άνδρες και δύο οι γυναίκες) και καθώς χορεύουν τραγουδούν το «Σήμερα Χριστός Ανέστη», ένα παραδοσιακό τραγούδι της περιοχής. Μετά, συνήθως, ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακές ορχήστρες.

Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, συναντάμε σε αρκετά χωριά, τα Σίγνα. Πρόκειται για ένα καθαρά θρησκευτικό έθιμο, καθώς μετά τη λειτουργία σχηματίζεται μία πομπή με τα λάβαρα, τις εικόνες και τα εξαπτέρυγα, που κάνει τον κύκλο του χωριού. Στην πομπή συμμετέχουν οι ιερείς, οι ψάλτες και οι πιστοί που κρατάνε λαμπάδες και καθ’ όλη την διαδρομή ψέλνουν το «Χριστός Ανέστη».

Επίσης, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, στο Αηδονοχώρι του Δήμου Μενελαΐδος, μετά τη θεία λειτουργία και τα Σίγνα οι κάτοικοι του χωριού τραγουδούν και χορεύουν στην πλατεία του χωριού το Τάι - Τάι. Πρόκειται για έναν κλειστό χορό, τον οποίο χορεύουν άντρες και γυναίκες, σε διαφορετικές σειρές, με διασταυρωμένα τα χέρια τους. Είναι πολύ πιθανόν, ο χορός αυτός να προέρχεται από τον πολεμικό χορό, Πυρρίχιο και μεταφέρεται από γενιά σε γενιά μέχρι τις μέρες μας.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ