Τα βιβλία μεγαλώνουν τα παιδιά

Γράφει η Μαρκέλλα Δήμου στο τaλκ

Όταν κάποιος γίνει μια φορά βασιλιάς στη Νάρνια, θα είναι για πάντα βασιλιάς 

Μέσα σε έναν αστερισμό πολλαπλών ερεθισμάτων, γονείς και δάσκαλοι καλούν τα παιδιά να προσγειωθούν σε χάρτινες σελίδες. Ισχυρισμοί και επιταγές όπως «τώρα ξέρεις να διαβάζεις μόνος σου!», στην αρχή του δημοτικού· ή «διάβασε και κανένα βιβλίο» στο γυμνάσιο· ή «μη διαβάζεις, έχεις να μελετήσεις τα μαθήματά σου» οδηγούν τελικά τα παιδιά πολύ πιο μακριά από τα βιβλία από όσο νομίζουμε. Πώς μπορούμε να δυναμώσουμε τη σχέση των παιδιών μας με την ανάγνωση; Η Ειρήνη Βοκοτοπούλου, κοινωνιολόγος, που εργάζεται από το 1988 για την προώθηση της ανάγνωσης στις παιδικές ηλικίες και περνά τον περισσότερο χρόνο της μέσα σε παιδικές βιβλιοθήκες, μιλά στο Τaλκ για το πώς μπορούμε, μέσα στο δάσος των βιβλίων, να μαζεύουμε με τα παιδιά μας βιβλία-χαλικάκια για να φτιάχνουμε κάθε φορά ένα καινούργιο αναγνωστικό μονοπάτι.

Πόσο εύκολο είναι, σε έναν κόσμο που επικρατεί η ψηφιακή εικόνα, σε μια πραγματικότητα που συνεχώς μεταβάλλεται, να κρατήσουμε τα παιδιά μας κοντά στα βιβλία; Είναι περισσότερο εύκολο απ’ όσο πιστεύουμε. Ειδικά αν καταλάβουμε ότι μέσα σε αυτήν την αντίθεση της συνεχούς αλλαγής με το απαράλλαχτο, βρίσκεται το συγκριτικό πλεονέκτημα του βιβλίου. Το βιβλίο είναι ένα πλούσιο αντικείμενο: κουβαλάει ιστορίες, παραµένει αµετάβλητο, µε τους τυπογραφικούς χαρακτήρες του που τρέχουν στις σελίδες του, και µε τα χαρακτηριστικά του (το εξώφυλλο, την εικονογράφηση) που σου επιτρέπουν να το βρίσκεις και να το ξαναβρίσκεις. Και αυτό είναι μεγάλη ανακούφιση μέσα σε έναν κόσμο που τρέχει…

Πότε πρέπει να σταματήσουμε να διαβάζουμε στα παιδιά μας, ώστε αυτά να αρχίσουν να διαβάζουν μόνα τους; Κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό για να αρχίσει να διαβάζει μόνο του και είναι απαραίτητο να μην το φορτώνουμε με το δικό μας άγχος τού «πρέπει να μάθεις να διαβάζεις μόνος σου». Η διδασκαλία της ανάγνωσης συχνά μας κάνει να ξεχνάμε τους ευτυχισμένους αναγνώστες, τα βιβλία με τις συναρπαστικές ιστορίες και εικόνες. Ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι σημαίνει να είναι κανείς αναγνώστης. «Αναγνώστης» δεν είναι μόνο αυτός που διαβάζει, είναι και αυτός που ακούει μια ιστορία. Ένας τυφλός δεν μπορεί να «διαβάσει» ακούγοντας; Επίσης, γιατί ένα μικρό παιδί να μην μπορεί να έρθει σε επαφή με ένα πιο φιλόδοξο κείμενο, όταν δεν μπορεί να το διαβάσει μόνο του; Η σχέση του γονιού που διαβάζει στο παιδί του δεν πρέπει να τελειώνει τόσο εύκολα. Η επαφή, η επικοινωνία, ο ενθουσιασμός για το κείμενο, τα συναισθήματα που πηγάζουν από αυτήν την «ιεροτελεστία» είναι ανεκτίμητα.

Σε ποιο βαθμό καταφέρνει το σχολικό περιβάλλον να ενδυναμώσει τη σχέση των μαθητών με την ανάγνωση; Η εμπειρία μου λέει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι μικροί μαθητές πρέπει να «συναντιούνται» με τα βιβλία καθημερινά. Τα παιδιά του δημοτικού, για παράδειγμα, δεν πρέπει μόνο να μαθαίνουν «να διαβάζουν». Η ανάγνωση πρέπει να ενσωματώνεται σε όλους τους τομείς της γνώσης, να ενέχεται σε όλα τα γνωστικά παιδιά. Το βιβλίο πρέπει να είναι ο φίλος που µας βοηθάει να συλλάβουµε και να κατανοήσουµε τον κόσµο, να καταλάβουµε τον εαυτό µας κι έτσι να µεγαλώσουµε. Ο δάσκαλος πρέπει να βρίσκει χρόνο να διαβάζει στα παιδιά. Χωρίς απαραίτητα να συνδέει το διάβασμα με «δράσεις φιλαναγνωσίας». Ας μείνουν τα παιδιά με τη χαρά της αφήγησης περιμένοντας την επόμενη στάση του ταξιδιού τους.

Τι οραματιστήκατε φτιάχνοντας τον ιστότοπο bookbook.gr; Βασικά θελήσαμε να φτιάξουμε ένα σπίτι, το σπίτι της ανάγνωσης. Να μπαινοβγαίνουμε από το ένα βιβλίο στο άλλο, όπως από δωμάτιο σε δωμάτιο. Να «ξανα»-δούμε την ανάγνωση με άλλη ματιά: να είναι η απόλαυση να διαβάζεις στο παιδί σου, η γνώση να χρησιμοποιείς τα βιβλία μέσα στην τάξη ή να τα παρουσιάζεις στη βιβλιοθήκη σου, ένας καθημερινός τρόπος ζωής κι όχι μια τυχαία ή ευκαιριακή συνάντηση. Το Bookbook.gr προσφέρει στους γονείς προτάσεις επιλεγμένων βιβλίων και αποτελεί για τους εκπαιδευτικούς και τους υπεύθυνους βιβλιοθηκών ένα εργαλείο για να ενημερώνονται σχετικά με επιλεγμένες νέες κυκλοφορίες βιβλίων και να προτείνει τρόπους καλλιέργειας της ανάγνωσης σε ομάδες παιδιών μέσα από θέματα και αναγνωστικές διαδρομές.

Τελικά, υπάρχουν τρόποι που θα μας βοηθήσουν να κάνουμε τα παιδιά μας αναγνώστες; Οδηγίες και θαυματουργές τεχνικές δεν υπάρχουν. Αυτό που πάντα λέω σε γονείς και δασκάλους είναι να ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να διαβάζουν και να χαίρονται με τις μικρές κατακτήσεις τους. Το βρεφικό βιβλίο με το χοντρό πολύχρωμο εξώφυλλο είναι το όχημα με το οποίο το παιδί θα αρχίσει την περιπλάνησή του στο δάσος των βιβλίων, μέχρι την ενηλικίωση, και ακόμη παραπέρα. Κάποια στιγμή, ο γιος μου είδε ένα βιβλίο που είχαμε διαβάσει και μου είπε: μαμά, αυτό το είχαμε διαβάσει ένα απόγευμα που έβρεχε πολύ, θυμάσαι; Τότε κατάλαβα ότι έγινε αναγνώστης. Διαβάζετε με την ψυχή σας και μην ξεχνάτε πως «όταν κάποιος γίνει μια φορά βασιλιάς στη Νάρνια, θα είναι για πάντα βασιλιάς!» 

Απλές συνήθειες που θα φέρουν τα παιδιά πιο κοντά στα βιβλία

• Συνεχίστε να διαβάζετε ιστορίες στα παιδιά σας, ακόµη κι όταν µαθαίνουν να διαβάζουν µόνα τους. Το βρίσκουν διασκεδαστικό και κυρίως τα ενθαρρύνει. Το παιδί σας δεν θα είναι ποτέ πολύ µεγάλο για να ακούσει και να απολαύσει µια καλή ιστορία.
• Διαβάστε αργά και εκφραστικά. Προσπαθήστε να χρησιµοποιείτε διαφορετικές φωνές για διαφορετικούς χαρακτήρες.
• Να ακολουθείτε πιστά το κείµενο και να διαβάζετε την ιστορία χρησιµοποιώντας τις εικόνες.
• Προσπαθήστε να τους διαβάζετε την ίδια ώρα κάθε µέρα. Πριν από τον βραδινό ύπνο είναι µια σπουδαία ώρα για να µοιραστείτε µαζί τους µια ιστορία.
• Μη σας απασχολεί το αναγνωστικό επίπεδο. Τα παιδιά απολαµβάνουν εξίσου να ακούνε εύκολα βιβλία, και βιβλία που θα ήταν γι’ αυτά πολύ δύσκολο να τα διαβάσουν µόνα τους.
• Καθώς το παιδί σας θα εµπιστεύεται περισσότερο τον εαυτό του για να διαβάσει, µπορείτε να αντιστρέψετε τους ρόλους και να διαβάζει εκείνο σε εσάς τη συνέχεια της ιστορίας.
• Τι αρέσει στα παιδιά σας; Tα ζώα, τα σπορ, η µαγεία; Κάντε τους έκπληξη µε βιβλία ή περιοδικά µε θέµα τα ενδιαφέροντά τους ή τις αγαπηµένες τους δραστηριότητες.
• Θυµηθείτε να έχετε µαζί σας ένα βιβλίο για να διαβάσετε µαζί µε τα παιδιά όταν βγαίνετε έξω, σε κάποια στιγµή που θα βαρεθούν.
• Δείξτε στα παιδιά σας πόσο απολαµβάνετε λίγη ώρα µε το βιβλίο σας. Κάνετε τα βιβλία, τα περιοδικά και τις εφηµερίδες καθηµερινά αντικείµενα του σπιτιού σας και αφήστε τα παιδιά σας «να σας πιάσουν να διαβάζετε».
• Ενθαρρύνετε το παιδί σας –πείτε του πόσο καλά διαβάζει, δείξτε ενδιαφέρον και ενθουσιασµό για το βιβλίο του και να είστε σίγουροι ότι θα θέλει να διαβάσει περισσότερο!