Τεχνικές θεάτρου στο σχολείο

Από το ιστολόγιο της Άννας Παππά

Πολλές από τις τεχνικές που χρησιμοποιούμε σε μαθήματα θεάτρου/δράματος στο σχολείο, προκύπτουν από επαγγελματικές θεατρικές τεχνικές. Όσοι ασχολούνται πρακτικά με το θέατρο τις ονομάζουν φόρμες, στρατηγικές ή συμβάσεις. Κάποιες από αυτές ταιριάζουν σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες. Άλλες πάλι μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε με παιδιά όλων των ηλικιών. Οι μαθητές θα πρέπει, προοδευτικά, να χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τις τεχνικές καθαυτές είτε όταν επεξεργάζονται, είτε όταν δημιουργούν ένα έργο.

Μαθαίνω μέσα από το θέατρο/δράμα

Εδώ περιλαμβάνονται τεχνικές που χρησιμοποιούμε προκειμένου:

Να εξερευνήσουμε κάποια θέματα, καταστάσεις και γεγονότα που βρίσκονται σε «κείμενα», νέα στοιχεία, φωτογραφίες, αντικείμενα, πίνακες, έργα, ημερολόγια, ποιήματα κλπ (παγωμένη σκηνή, παγωμένη εικόνα, παπαγάλος στον ώμο, διάδρομος της συνείδησης, θέατρο forum, ο μανδύας του ειδικού, μηχανή αίσθησης)

Να εξερευνήσουμε, να αναπτύξουμε ή να εμβαθύνουμε σε ένα χαρακτήρα ή ρόλο (ανακριτική καρέκλα, ρόλος στον τοίχο, ανίχνευση σκέψης, centering, συλλογικός ρόλος κλπ)

Μαθαίνω για το θέατρο/δράμα

Αυτές οι τεχνικές χρησιμοποιούνται για:

παραστάσεις (αφήγηση, σκηνή χωρισμένη στα δύο, αναδρομή/flashback, προβολή στο μέλλον, ηχητική υπόκρουση, χορόδραμα, Χορός, ομαδικός μονόλογος, αργή κίνηση κλπ)

θεατρικοί χώροι(σκηνή με αμφιθεατρική σχέση ορχήστρας και κοινού, παραλληλόγραμμη σκηνή με θεατές εκατέρωθεν, σκηνή με θεατές σε όλες της τις πλευρές, σκηνή με ελεύθερη σχέση ηθοποιών και θεατών)

Παραδείγματα λιγότερο γνωστών διερευνητικών τεχνικών

Συλλογικός ρόλος / Collective Role

Το ρόλο ενός χαρακτήρα τον υποδύονται πάνω από ένας μαθητές ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, κάθε μαθητής μπορεί να εκφράσει μια διαφορετική οπτική της προσωπικότητας του ίδιου χαρακτήρα. Πρόκειται για διερευνητική τεχνική που τη χρησιμοποιούμε στον αυτοσχεδιασμό. Μπορεί να εφαρμοστεί σε πολυάριθμη ομάδα.

Ο διάδρομος της συνείδησης/ Conscience Alley

Ή αλλιώς «το τούνελ της σκέψης». Οι μαθητές σχηματίζουν δύο σειρές που αντικρίζει η μία την άλλη, αφήνοντας αρκετό χώρο μεταξύ τους, ώστε να μπορεί να διασχίζει το διάδρομο ο κάθε χαρακτήρας. Καθώς προχωρά στο διάδρομο, οι άλλοι του λένε πράγματα που ίσως έχει στο μυαλό του. Σε μια προέκταση αυτής της τεχνικής, θα μπορούσε η κάθε πλευρά να λέει σκέψεις που πιθανόν να έχει στο μυαλό του ο χαρακτήρας σε σχέση, όμως, με το ρόλο του.

Μηχανή αίσθησης/ Essence

Διαδοχή κινήσεων που διαχωρίζει και «μεταφράζει» τα χαρακτηριστικά-κλειδιά μιας κατάστασης ή τα γεγονότα που προηγήθηκαν. Ακούγονται λέξεις-κλειδιά, που μπορεί να είναι και τα βαθύτερα συναισθήματα των χαρακτήρων σε κάποια σκηνή. Μπορούν, ακόμα, να συμπεριληφθούν λέξεις που περιγράφουν τη διάθεση ή την ατμόσφαιρα.

Μύγα πάνω σε τοίχο

Είναι μία τεχνική που χρησιμοποιούμε για να διεγείρουμε τη φαντασία των μαθητών. Οι μαθητές δουλεύουν ατομικά και διερευνούν ένα φανταστικό χώρο σα να ήταν μύγες στον τοίχο. Θα μπορούσαν να βρίσκονται σε ένα κάστρο, μια σπηλιά, ένα μοναστήρι, ένα εγκαταλελειμμένο χωριό. Ο δάσκαλος τους βοηθά κάνοντας ερωτήσεις που απευθύνονται στις αισθήσεις τους, όπως για παράδειγμα «τι βλέπεις;», «ποιες μυρωδιές υπάρχουν;» «πώς νιώθεις;». Για να αποδοθεί καλύτερα η ατμόσφαιρα, μπορεί να ακούγεται μουσική κατά τη διάρκεια της άσκησης, ενώ οι μαθητές θα εργάζονται σιωπηλά. Έπειτα, μπορούν να μιλήσουν για την εμπειρία τους από την άσκηση ανά ζεύγη ή και στην υπόλοιπη ομάδα.

Τεχνικές θεάτρου Forum

Πήραν το όνομά τους από το ρωμαϊκό forum(αγορά), όπου γινόταν ανταλλαγή ιδεών και λύνονταν οι διαφορές και τα προβλήματα. Αυτή η άσκηση εστιάζει σε μία συγκεκριμένη στιγμή, είτε είναι μια σκηνή ή μια «παγωμένη» στιγμή και δίνει το περιθώριο να αλλάξουμε το έργο. Τα όρια ανάμεσα στο θέαμα και το θεατή καταρρίπτονται. Έτσι, δημιουργούνται «θεατές» που προτείνουν αλλαγές ή δοκιμάζουν οι ίδιοι ένα ρόλο.

Παγωμένη σκηνή

Μια συγκεκριμένη στιγμή μέσα στο έργο (είτε αυτοσχεδιαστική, είτε επινοημένη, είτε από κείμενο) «παγώνει» στιγμιαία, για να τη μελετήσουν οι μαθητές ή ο σκηνοθέτης ή άλλοι μέσα στη σκηνή. Είναι, επίσης, ένας τρόπος να ανακεφαλαιώσουν οι μαθητές τα προηγούμενα περιστατικά, χωρίς, όμως, να καταστραφεί η δύναμη και η ένταση της συγκεκριμένης στιγμής. Παράλληλα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι ασκήσεις «ανίχνευση σκέψης» και «φωνές μέσα στο κεφάλι».

Ανακριτική καρέκλα Hot Seating

Χρησιμοποιούμε αυτήν την τεχνική, για να εμβαθύνουμε σε κάποιο ρόλο ή να αντλήσουμε περισσότερες πληροφορίες για το έργο. Ο μαθητής -εκτός έργου- κάθεται στην ανακριτική καρέκλα. Οι υπόλοιποι του κάνουν ερωτήσεις κι εκείνος απαντά όντας «μέσα» στο ρόλο του. Δεν προηγείται καμιά προετοιμασία και όσοι κάνουν τις ερωτήσεις, πρέπει να δεχτούν όλες τις απαντήσεις. Η εύστοχη ανάκριση έχει ως αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό του ρόλου μέσα από το προσωπικό προφίλ του ερωτώμενου μαθητή. Η τάξη μπορεί, επίσης, να «ανακρίνει» το δάσκαλο όταν αναλάβει κάποιο ρόλο. Είναι πολύ χρήσιμη άσκηση, για παράδειγμα, όταν ο δάσκαλος βρίσκεται σε ρόλο. Θα μπορούσε να υποδυθεί ένα ιστορικό πρόσωπο, έναν επιστήμονα ή κάποιον άλλον σχετικό με το θέμα της συζήτησης σε κάθε περίπτωση.

Δημιουργία εικόνων/Image Making

Η ομάδα δημιουργεί μια εικόνα η οποία αντανακλά το πώς νιώθουν τα μέλη της απέναντι στον τρόπο που αντιδρά ένας χαρακτήρας σε μια δεδομένη κατάσταση που αντιμετωπίζει (άρα, πρόκειται για κάτι διαφορετικό από την «παγωμένη εικόνα»).

Παγωμένη εικόνα/ Still Image

Οι μαθητές εστιάζουν στο να επινοήσουν μια «παγωμένη» εικόνα, χωρίς λόγια, για να αποδώσουν, με αυτόν τον τρόπο, πχ μια σημαντική στιγμή, μια διάθεση ή έναν συμβολισμό. Έτσι, οι μαθητές αντιλαμβάνονται το βαθύτερο νόημα της στιγμής. Πρόκειται για μια ασφαλή τεχνική προκειμένου να αγγίξει κανείς την ουσία ενός θέματος. Πέραν αυτού, μια «παγωμένη» εικόνα εξασκεί τους μαθητές στην οπτική επαφή, τη γλώσσα του σώματος, την αφήγηση και τη χρήση του χώρου. Δίνει, όμως, και τη δυνατότητα στο δάσκαλο να βοηθήσει τους μαθητές του να κινηθούν πέρα από το νατουραλισμό, για να κατανοήσουν καλύτερα το «στυλιζαρισμένο» δράμα, όπου κι εκεί μπορούν να αποδοθούν αποτελεσματικά σκέψεις και συναισθήματα.

Ανίχνευση της σκέψης/ Thought Tracking

Με αυτόν τον τρόπο, ενδυναμώνεται ο ρόλος και αξιολογείται το έργο. Ενώ κάποιος υποδύεται ένα ρόλο, ο δάσκαλος σταματά τη δράση και δείχνει ένα μαθητή. Αυτός/-ή θα απαντήσει, «μέσα» σε ρόλο, σε μια ερώτηση για το πώς νιώθει ή τι σκέφτεται. Αυτή η άσκηση μπορεί, επίσης, να εφαρμοστεί και σε μια «παγωμένη» ομάδα μαθητών, οι οποίοι θα εκφράζουν δυνατά τις σκέψεις τους, σαν ηχητική υπόκρουση στη δράση.

Δάσκαλος σε ρόλο/ Teacher in Role

Η επιλογή του είδους του ρόλου πρέπει να γίνει πολύ προσεκτικά. Ένας ρόλος υψηλού status μπορεί να χρησιμεύσει στο να οργανωθεί γρήγορα η ομάδα ή στο να λειτουργήσει εξουσιαστικά. Μπορεί, ακόμα, να χρησιμοποιηθεί για να προκαλέσει αντιδράσεις σε ένα παθητικό γκρουπ μαθητών. Ένας ρόλος χαμηλού status θα ενισχύσει τους μαθητές με χαμηλή αυτοπεποίθηση και θα τους δώσει κίνητρο για δράση. Ένας ρόλος ίσου status συχνά χρησιμοποιείται για να εδραιώσει τη συνοχή της ομάδας, να προκαλέσει τη συζήτηση και να οργανώσει, διακριτικά, την ομάδα. Ένας ρόλος διπλωμάτη, δηλαδή ένα πρόσωπο που δεν είναι απόλυτα υπεύθυνο για κάτι ή ένας ρόλος που προκύπτει από ένα άτομο σε θέση εξουσίας, είναι πολύ χρήσιμος κι ευέλικτος ρόλος. Δίνει τη δυνατότητα στο δάσκαλο ή να υποστηρίξει το μαθητή και τη συνεισφορά του ή να παραστήσει το δικηγόρο του διαβόλου. Πολλοί άνθρωποι που ασχολούνται πρακτικά με το θέατρο χρησιμοποιούν κάτι συνθηματικό που σηματοδοτεί το χαρακτήρα (μια χαρακτηριστική κίνηση, ένα αντικείμενο κλπ) του δασκάλου σε ρόλο.

Παραδείγματα λιγότερο γνωστών τεχνικών για παράσταση

Αναδρομή/ Flashback

Στο αυτοσχεδιαστικό θέατρο, ξαναπαίζουμε τις πιο σημαντικές στιγμές ή τις αναμνήσεις που έχει από το παρελθόν του κάποιος από τους χαρακτήρες. Η ομάδα μπορεί, λοιπόν, να εστιάσει ή να επαναλάβει γεγονότα που συνδέονται άμεσα με τη σκηνή που διερευνάται ανά περίπτωση.

Προβολή στο μέλλον/Flash forward

Χρησιμοποιούμε την τεχνική, όταν η ομάδα προβλέπει και δημιουργεί ένα γεγονός πιθανό να συμβεί σε κάποιον από τους χαρακτήρες.

Ομαδικός μονόλογος/ Group

Μια ομάδα μαθητών αναλαμβάνουν έναν μόνο ρόλο και λένε, σα χορωδία, τα λόγια του.

Τελετουργία/Ritual

Είναι μια πολύ αποτελεσματική τεχνική για να εξερευνήσει κανείς σε βάθος μια εμπειρία. Αγγίζει την αίσθηση συλλογικότητας του καθενός, με σοβαρό τρόπο, πχ δέσμευση απέναντι σε κάποιον ή κάτι πιο χαρούμενο, μια γιορτή ή μια παρέλαση.

Ηχητική υπόκρουση/ Soundscape

Χρησιμοποιούμε τους κατάλληλους ήχους ή τον κατάλληλο ρυθμό για δημιουργήσουμε ατμόσφαιρα στο έργο. Συνήθως πρόκειται για ζωντανή αναπαραγωγή ήχου (οι ήχοι ενός εγκαταλειμμένου χωριού, ενός άδειου σπιτιού ή ενός πολυάσχολου γραφείου).

Σκηνή χωρισμένη στα δύο/Split Screen

Η δράση συμβαίνει ταυτόχρονα σε δύο διαφορετικά σημεία ή σε διαφορετικούς χρόνους, πάνω στη σκηνή. Μπορεί να κόψει κανείς τη δράση στα δύο. Η επιμέλεια-μοντάζ πρέπει να γίνει με επιδέξιο τρόπο, ώστε να υπάρχει χώρος για ειρωνεία, αναλογία και συνειρμούς.

Marigold Ashwell,Σύμβουλος Τέχνης (Θέατρο/Δράμα)

Nick Ashwell, Lecturer, University of Reading

πηγή:Σημειώσεις από εργαστήριο στα πλαίσια της 5ης Διεθνούς Συνδιάσκεψης για το Θέατρο και τις Παραστατικές Τέχνες στην Εκπαίδευση «Δημιουργώντας ρόλους τον 21ο αιώνα»

Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση