Βλέπει «σωστά»;

Είναι αδέξιο, δεν μπορεί να συγκεντρωθεί στο μάθημα... Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τα ματάκια του; Μεγάλη! Κι αυτό γιατί οι δυσκολίες του παιδιού στη μελέτη, αλλά και στις διάφορες καθημερινές δραστηριότητες μπορεί να οφείλονται στο ότι η όρασή του δεν λειτουργεί καλά. Υπάρχει μάλιστα, μια νέα επιστήμη, η Οπτομετρία, η οποία ασχολείται με τον τρόπο που λειτουργεί η όραση. Γι αυτό, λοιπόν, σε αυτές τις περιπτώσεις εκτός από τον οφθαλμίατρο είναι απαραίτητη η εξέταση και από τον πιο ειδικό: τον οπτομέτρη.

Με τη συνεργασία του Φώτη Βελισσαράκου, Οπτικού-Οπτομέτρη,Ινστιτούτο Οπτομετρικών Ερευνών και Εφαρμογών

Ένα παιδί που δεν βλέπει «σωστά», χωρίς να είναι σε θέση να εξηγήσει το γιατί, δυσκολεύεται να παρακολουθήσει το μάθημα. Το αποτέλεσμα είναι να μην προσέχει, να μη συμμετέχει και βέβαια να προσπαθεί να βρει ενδιαφέρον σε συζητήσεις με τους συμμαθητές του και παιχνίδια. Μια συμπεριφορά που βάζει στο μικρό την ταμπέλα του άτακτου ή του κακού μαθητή, χαρακτηρισμοί που, όμως, αδικούν το παιδί. Τι συμβαίνει; Σε αυτή την περίπτωση το μυαλό μας δεν πάει εύκολα στο ζήτημα «κακή όραση».

Αν δεν υπάρξει κάποιος ειδικός που να μας βάλει την ιδέα, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα ασχοληθούμε καθόλου με το ζήτημα της όρασης του μικρού μας. Κι όμως, υπάρχουν αρκετά ενδεικτικά στοιχεία στην καθημερινή ζωή του παιδιού που μας καθοδηγούν και μας δείχνουν ότι η όρασή του δεν έχει τις απαραίτητες ικανότητες. Και δεν έχουν όλα να κάνουν με το διάβασμα ή τη μελέτη, αλλά και με το αν το παιδί ενδιαφέρεται να συμμετέχει σε αθλητικές δραστηριότητες και παιχνίδια με μπάλα, αν μπορεί να ακολουθήσει οδηγίες προσανατολισμού, αν δυσκολεύεται σε δραστηριότητες που περιέχουν ρυθμό (π.χ. χορός κ.ά.).

Πώς λειτουργεί η όραση

Τι σχέση, όμως, μπορεί να έχει -και πολύ σωστά αναρωτιέστε- η όραση με το αν το παιδί χορεύει ή κινείται με χάρη; Ή ακόμη γιατί ένα παιδί είναι «αδέξιο», μόνο και μόνο επειδή δεν έχει καλά αναπτυγμένη όραση;. Υπάρχει μία ολόκληρη επιστήμη -νέα για τη χώρα μας- που ονομάζεται Οπτομετρία, η οποία -ανάμεσα σε πολλούς άλλους τομείς- ασχολείται και με τον τρόπο που λειτουργεί και συμμετέχει η όραση στις καθημερινές δραστηριότητες του ανθρώπου.

Οι οπτομέτρες γνωρίζουν ότι η όραση αναπτύσσεται μαζί με τον άνθρωπο και είναι η κυρίαρχη αίσθηση. Οι νευρολόγοι αναφέρουν ότι το 80% των πληροφοριών λαμβάνονται από την όραση. Στην πορεία της συνδέεται με όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις (ακοή, ισορροπία, κιναισθησία -αυτή μας δίνει πληροφορίες για την θέση των άκρων και του σώματός μας στο χώρο). Το «μέσο» για τη συνεργασία των αισθήσεων είναι η κίνηση. Όσο πιο πολλά ερεθίσματα έχει το παιδί γύρω του καθώς μεγαλώνει, τόσο το καλύτερο. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να εμποδίσουν τη σωστή ανάπτυξη της όρασης.

Η επιστήμη της Οπτομετρίας αναλύει τον τρόπο που τα δύο μάτια συνεργάζονται μεταξύ τους με μεγάλη έμφαση στις κοντινές αποστάσεις. Η κακή συνεργασία των ματιών είναι πολλές φορές υπεύθυνη για την εμφάνιση ενοχλητικών συμπτωμάτων κατά το διάβασμα και τη μελέτη. Επίσης, ελέγχει αν η όραση του παιδιού έχει συνδεθεί αρμονικά με τις υπόλοιπες αισθήσεις (ακοή, ισορροπία, κιναισθησία). Όταν η συνεργασία της όρασης με την κιναισθησία και την ισορροπία δεν έχει αναπτυχθεί σωστά, το παιδί δεν έχει καλή αντίληψη της θέσης του σώματός του στο χώρο και σε σχέση με τα αντικείμενα γύρω του. Μπερδεύει το «δεξιά» με το «αριστερά» και δεν μπορεί να προβάλλει αυτές τις έννοιες στο χώρο (η ηλικία που θα έπρεπε να έχει αποκτήσει αυτές τις ικανότητες είναι 7 - 8 χρόνων). Για παράδειγμα, αν κάποιος κάθεται αντικριστά και το ρωτήσει: «πιο είναι το δεξί μου χέρι;» το παιδί δυσκολεύεται να απαντήσει ή απαντά στην τύχη.

Πώς θα καταλάβετε ότι κάτι δεν... πάει καλά

Υπάρχουν πολύ συγκεκριμένα συμπτώματα/ενδείξεις που φανερώνουν αν το παιδί βλέπει καλά, για να το πούμε πιο σωστά, αν η όρασή του λειτουργεί αποτελεσματικά. Εκτός από τα γνωστά διαθλαστικά προβλήματα, μυωπία, αστιγματισμός, υπερμετρωπία, τα συμπτώματα αυτά μπορεί να κρύβουν μία δυσλειτουργία της συνεργασίας των δύο ματιών ή πρόβλημα στην οριοθέτηση στο χώρο, στη συνεργασία ματιού - χεριού, που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να παρατηρήσετε αν το παιδί:

• Έχει πονοκέφαλο μετά το διάβασμα
• Βλέπει θολά από την αρχή ή λίγη ώρα μετά την έναρξη του διαβάσματος
• Βλέπει τις εικόνες ή τα γράμματα διπλά (διπλωπία)
• Τα μάτια του τσούζουν ή πονάνε και είναι κόκκινα
• Τρίβει υπερβολικά τα μάτια του
• Ανοιγοκλείνει τα μάτια του πάρα πολύ συχνά
• Κρατά το βιβλίο πολύ κοντά στο πρόσωπό του όταν διαβάζει
• Σκύβει πολύ κοντά στο τετράδιο όταν γράφει
• Δεν κρατά την ευθεία όταν γράφει
• Δεν στοιχίζει καλά τους αριθμούς σε πράξεις
• Διαβάζει ή γράφει έχοντας το ένα μάτι κλειστό
• Ακολουθεί έντονα με το κεφάλι τις γραμμές στο κείμενο που διαβάζει
• Χρησιμοποιεί το δάχτυλο του ή το μολύβι για να διαβάσει
• Χάνει το σημείο που βρίσκεται όταν διαβάζει
• Υποστηρίζει ότι οι λέξεις «κινούνται»
• Παραλείπει τις μικρές λέξεις όταν διαβάζει
• Δυσκολεύεται να αντιγράψει από τον πίνακα
• Αποφεύγει το διάβασμα, καθώς και κάθε άλλη ενασχόληση με κοντινή για τα μάτια του εργασία
• Αποφεύγει τις αθλητικές δραστηριότητες
• Δυσκολεύεται στα παιχνίδια με τη μπάλα
• Μπερδεύει το «αριστερά» με το «δεξιά»
• Δυσκολεύεται σε δραστηριότητες που περιέχουν ρυθμό
• Αντιστρέφει γράμματα ή αριθμούς
• Κάνει προφορικά λάθη σε λέξεις που μοιάζουν
• Διαβάζει αργά

Βοηθήστε το παιδί

Το πρώτο βήμα είναι η επίσκεψη στον οφθαλμίατρο ή τον παιδοφθαλμίατρο για τον έλεγχο της υγείας των ματιών και για να αποκλειστεί κάποιο παθολογικό πρόβλημα που προκαλεί παρόμοια συμπτώματα. Ο παιδοφθαλμίατρος θα εξετάσει το παιδί και θα δώσει μια συνταγή γυαλιών, αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα μυωπίας, υπερμετρωπίας ή αστιγματισμού. Στη συνέχεια ο εξειδικευμένος οπτικός-οπτομέτρης (δυστυχώς δεν υπάρχουν πολλοί στην Ελλάδα) θα κάνει μια αναλυτική αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το οπτικό σύστημα. Έχει στη διάθεσή του πάρα πολλά τεστ που ελέγχουν όλες τις ικανότητες της όρασης και που μετρούν:

Αν τα δύο μάτια «δουλεύουν» ταυτόχρονα λαμβάνοντας και μεταφέροντας στον εγκέφαλο τον ίδιο όγκο πληροφοριών.

Κατά πόσο τα δύο μάτια συνεργάζονται σωστά, συγκλίνουν (όταν κοιτάμε κοντά), αποκλίνουν (όταν κοιτάμε μακρυά) στο ίδιο σημείο του χώρου.

Πόσο λειτουργεί η ικανότητα των δυο ματιών (των φακών των ματιών) να προσαρμόζουν/εστιάζουν (όπως μία φωτογραφική μηχανή) σε όλες τις αποστάσεις του τρισδιάστατου χώρου. Τα μάτια πρέπει να διατηρούν την εικόνα καθαρή για όσο χρόνο χρειαστεί π.χ. κατά το διάβασμα. Η εναλλαγή του βλέμματος απο μακριά κοντά και από κοντά μακριά, όπως συμβαίνει όταν ένα παιδί αντιγράφει από τον πίνακα, πρέπει να γίνεται αβίαστα και με σταθερή απόδοση χωρίς να θολώνει η όραση.

Την ακρίβεια, την ταχύτητα και την άνεση των κινήσεων των ματιών του παιδιού, όταν ακολουθεί ένα κινούμενο αντικείμενο ή μεταφέρει την προσοχή του από το ένα σημείο του χώρου στο άλλο. Οι λεγόμενες σακκαδικές κινήσεις και οι κινήσεις παρακολούθησης είναι πολύ σημαντικές στο διάβασμα και στις αθλητικές δραστηριότητες.

Τη στερεοσκοπική (τρισδιάστατη) όραση. Η ικανότητα να βλέπουμε το βάθος πεδίου έχει άμεση σχέση με το πόσο καλά συνεργάζονται τα μάτια. Αυτό βοηθά το παιδί να αποδώσει καλά σε αθλητικές δραστηριότητες, στην εκτίμηση των αποστάσεων κ.ά.

Την ικανότητα του παιδιού να οριοθετεί μέσα από την όραση τη θέση του στο χώρο και τη θέση των αντικειμένων μεταξύ τους. Αυτό απαιτεί πολύ καλή αντίληψη και συνεργασία των δυο μερών του σώματός μας. Έτσι δημιουργούνται οι βάσεις για την κατανόηση των εννοιών «αριστερά-δεξιά», «πάνω- κάτω», «μπρος-πίσω», καθώς και για την ικανότητα προβολής αυτών των εννοιών στο χώρο.

Την ικανότητα συνεργασίας ματιού-χεριού. Η όραση γίνεται ο οδηγός της κίνησης.

Την ικανότητα της όρασης να εντοπίζει, να διαχωρίζει, να αναλύει και να ανακαλεί οπτικές πληροφορίες. Είναι πολύ βασικές ικανότητες για την ανάγνωση, την ορθογραφία, τα μαθηματικά, τον αθλητισμό.

Σημασία κατά τη διάκεια της οπτομετρικής αξιολόγησης δεν έχει μόνο η καταγραφή των αποτελεσμάτων των τεστ αλλά και ο τρόπος που το παιδί φτάνει στο αποτέλεσμα. Δυσκολεύεται; Πιέζει τα μάτια του; Κουράζεται γρήγορα; Αρκετά από τα τεστ πρέπει να γίνονται και κάτω από συνθήκες «πίεσης» της όρασης, καθώς κάποια ενοχλητικά συμπτώματα παρουσιάζονται ύστερα από λίγη ώρα κοντινής εργασίας.

Τα προβλήματα αντιμετωπίζονται

Παρόλο που ένα παιδί σχολικής ηλικίας έχει αναπτύξει ένα μεγάλο μέρος από τις ικανότητές του, ποτέ δεν είναι αργά για να τις βελτιώσει. Υπάρχουν πάρα πολλές ασκήσεις για τη βελτίωση των ικανοτήτων που πρέπει να έχει η όραση ενός παιδιού. Ειδικά προγράμματα οπτομετρικών ασκήσεων (Vision Training) έχουν αναπτυχθεί εδώ και πολλές δεκαετίες σε όλο τον κόσμο από οπτομέτρες για την αντιμετώπιση λειτουργικών προβλημάτων στην όραση των παιδιών. Στόχος των ασκήσεων είναι να δημιουργήσουν εκείνες τις συνθήκες που θα δώσουν στο παιδί την ευκαιρία να έχει τις απαραίτητες εμπειρίες ώστε να αποκτήσει λειτουργική όραση μέσα από την εξάσκηση και τη μάθηση. Η διάρκεια ενός προγράμματος ασκήσεων εξαρτάται από την ιδιομορφία του προβλήματος και κυμαίνεται από 4 ως 12 μήνες.

Ο οπτομέτρης έχει στη διάθεσή του πολλά μέσα όπως φακούς, πρίσματα, χρωματιστά ή πολωτικά φίλτρα, ειδικά μηχανήματα, στερεοσκόπια, ταχυστοσκόπια, τρισδιάστατες εικόνες, προγράμματα στο κομπιούτερ κ.ά. Οι ασκήσεις που γίνονται στο σπίτι είναι αρκετά διασκεδαστικές και ενδιαφέρουσες και συνήθως είναι μια καλή ευκαιρία για παιχνίδι με όλη την οικογένεια. Όταν το πρόγραμμα πρέπει να γίνει σε ένα παιδί, η συνεργασία με κάποιο από τα μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας είναι απαραίτητη.

Το Vision Training δεν είναι μια παθητική διαδικασία, καθώς η συνεργασία του οπτομέτρη και του παιδιού που ακολουθεί το πρόγραμμα είναι καθοριστική. Ο οπτομέτρης καθοδηγεί το παιδί μέσα από τις ασκήσεις και το βοηθά να μάθει να χρησιμοποιεί την όρασή του σωστά. Οι ασκήσεις έχουν λογική συνέχεια και η εμπειρία κάθε άσκησης χρησιμοποιείται για την κατανόηση κάποιας επόμενης. Ο σκοπός για τον οποίο γίνεται κάθε άσκηση εξηγείται αναλυτικά στο παιδί και στο γονιό του ή στον ενήλικο που ακολουθεί το πρόγραμμα. Οι οπτομετρικές ασκήσεις είναι η πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση στα προβλήματα της λειτουργίας της όρασης.

Πηγή: in.gr (Διαβάστε και τη σχετική απάντηση της Ελληνικής Οφθαμολογικής Εταιρείας)