Συναίνεση και σεξουαλική συναίνεση: παιδιά και έφηβοι με Αυτισμό.

Σχετικά με τη συναίνεση και τη σεξουαλική συναίνεση

Συναίνεση είναι η συμφωνία σε κάτι ή η παροχή άδειας για κάτι.

Σεξουαλική συναίνεση είναι η συμφωνία για συμμετοχή σε σεξουαλική δραστηριότητα. Σεξουαλική συναίνεση είναι όταν όλα τα εμπλεκόμενα άτομα:

• κατανοούν σε τι είδους δραστηριότητα συμφωνούν να συμμετέχουν
• μπορούν να επιλέξουν ελεύθερα αν θα συμμετέχουν
• μπορούν να δηλώσουν με βεβαιότητα και ενθουσιασμό ότι θέλουν να συμμετέχουν
• μπορούν να αλλάξουν γνώμη ανά πάσα στιγμή και να γίνει σεβαστή αυτή η απόφαση
• δεν κοιμούνται, έχουν τις αισθήσεις τους και συνείδηση του περιβάλλοντος, μπορούν να σκεφτούν λογικά
• έχουν ξεπεράσει τη νόμιμη ηλικία για σεξουαλική συναίνεση.

Η σεξουαλική συναίνεση είναι απαραίτητη για:

• φιλί ή άγγιγμα οποιουδήποτε μέρους του σώματός ενός ατόμου σεξουαλικά – για παράδειγμα, τρίψιμο μηρών, γεννητικών οργάνων, γλουτών ή στήθους
• κολπικό, πρωκτικό ή στοματικό σεξ
• αποστολή σεξουαλικών μηνυμάτων ή εικόνων
• μη χρήση προφυλακτικών ή άλλων αντισυλληπτικών μέσων

Η σεξουαλική συναίνεση είναι απαραίτητη ανεξάρτητα από την ταυτότητα φύλου ή τη σεξουαλική ταυτότητα.

Βοηθώντας τα αυτιστικά παιδιά και εφήβους να κατανοήσουν τη σεξουαλική συναίνεση: γιατί είναι σημαντική

Τα αυτιστικά παιδιά αναπτύσσονται σεξουαλικά με τον ίδιο τρόπο όπως όλα τα παιδιά. Όταν το παιδί σας γνωρίζει πώς να λαμβάνει και να δίνει σεξουαλική συναίνεση, είναι πιο πιθανό να έχει υγιείς, ασφαλείς και ευχάριστες σεξουαλικές εμπειρίες όταν είναι έτοιμο για αυτές.

Η γνώση της σεξουαλικής συναίνεσης μπορεί επίσης να προστατεύσει τα αυτιστικά παιδιά όλων των ηλικιών από τη σεξουαλική κακοποίηση αλλά και να τα αποτρέψει από το να εμπλακούν σε επιβλαβή σεξουαλική συμπεριφορά.

Ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσετε το αυτιστικό παιδί σας να κατανοήσει τη σεξουαλική συναίνεση είναι να το φέρετε σε επαφή από νωρίς με την έννοια της συναίνεσης. Είναι καλύτερο να ξεκινήσετε από την παιδική ηλικία και να κάνετε πολλές μικρές συζητήσεις με την πάροδο του χρόνου. Αυτό βοηθά το παιδί να μάθει τα προσωπικά του όρια και συνηθίζει να μιλάει μαζί σας για τις σχέσεις με άλλους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των σεξουαλικών. Επίσης, καθιστά πιο πιθανό το να απευθυνθεί σε εσάς εάν έχει ερωτήσεις σχετικά με τις σχέσεις και το σεξ.

Για να κατανοήσουν τα παιδιά την έννοια της σεξουαλικής συναίνεσης, θα πρέπει πρώτα να κατανοήσουν τους κοινωνικούς κανόνες, τη μη λεκτική επικοινωνία, τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, καθώς και τις δικές τους σεξουαλικές ανάγκες και συναισθήματα. Όλα αυτά μπορεί να είναι περίπλοκα για τα παιδιά και τους εφήβους που βρίσκονται στο Φάσμα του Αυτισμού. Ανάλογα με τα δυνατά σημεία και τις ανάγκες του παιδιού σας, ίσως χρειαστεί να δουλέψετε πάνω σε κάποια από αυτά τα σημεία παράλληλα ή πριν αρχίσετε να μιλάτε για την έννοια της συναίνεσης.

Παρουσίαση ιδεών σχετικά με τη συναίνεση: νήπια και παιδιά προσχολικής ηλικίας που βρίσκονται στο Φάσμα του Αυτισμού

Μπορείτε να βοηθήσετε τα μικρά αυτιστικά παιδιά να μάθουν για τη συναίνεση και τα προσωπικά όρια πολύ πριν συνδέσετε αυτά τα ζητήματα με το σεξ.

Ακολουθούν καθημερινοί τρόποι για να εισαγάγετε ιδέες σχετικά με τη συναίνεση στις πολύ μικρές ηλικίες:

• Ζητήστε τη συγκατάθεση του παιδιού σας κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων προσωπικής φροντίδας, όπως το μπάνιο του ή το ντύσιμο. Για παράδειγμα, «Ήρθε η ώρα για μπάνιο. Να σε βοηθήσω να βγάλεις τα ρούχα σου;» Περιμένετε την απάντηση πάντα πριν αρχίσετε να το ξεντύνετε.
• Σεβαστείτε τις επιλογές του παιδιού σας σχετικά με το άγγιγμα. Για παράδειγμα, εάν το παιδί σας επιλέξει να μην φιλήσει, να μην αγκαλιάσει κάποιον ή να μην καθίσει στα γόνατά του, εξηγήστε του το ότι αυτό είναι εντάξει. Μπορείτε να πείτε, «Marli, είναι εντάξει αν δεν θέλεις να φιλήσεις τη θεία. Θέλεις να της δώσεις το χέρι σου;»
• Διδάξτε στο παιδί σας πως λέγονται τα διάφορα μέρη του σώματός του χρησιμοποιώντας κατάλληλους όρους, συμπεριλαμβανομένων και των γεννητικών του οργάνων.
• Κάντε μια δραστηριότητα μαζί με φίλους σας για να βοηθήσετε το παιδί σας να κατανοήσει τα δικά του προσωπικά όρια και τα όρια των άλλων.
• Εισαγάγετε ιδέες και κανόνες σχετικά με το άγγιγμα. Για παράδειγμα, αν το παιδί σας θέλει να αγγίξει το νεογέννητο μωρό του φίλου σας, εξηγήστε του ότι πρέπει να ζητήσει την άδεια του φίλου σας και δείξτε του πώς να αγγίζει απαλά το μωρό.
• Δώστε στο παιδί σας την ευκαιρία να παίξει με άλλους. Ακόμα και απλά παιχνίδια μπορούν να το βοηθήσουν να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες και να αρχίσει να καταλαβαίνει τι σκέφτονται και αισθάνονται οι άλλοι άνθρωποι.
• Δημιουργήστε κανόνες σχετικά με την κατάλληλη και την ακατάλληλη συμπεριφορά. Για παράδειγμα, εξηγήστε στο παιδί ότι είναι εντάξει να αγγίζει τα γεννητικά του όργανα, αλλά μόνο στο δωμάτιό του ή στο μπάνιο και όταν είναι μόνο του.
• Διαβάστε βιβλία μαζί με ανάλογη θεματολογία ή κάντε τις δικές σας κοινωνικές ιστορίες.

Ενίσχυση ιδεών σχετικά με τη συναίνεση: παιδιά σχολικής ηλικίας και προέφηβοι στο Φάσμα του Αυτισμού

Μπορείτε να συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε πολλές από τις παραπάνω συμβουλές για να ενισχύσετε τις ιδέες σχετικά με τη συναίνεση, τον σεβασμό και τα προσωπικά όρια και στα παιδιά σχολικής ηλικίας.

Σίγουρα θα υπάρχουν και νέες ευκαιρίες για να μιλήσετε και να εφαρμόσετε τη συναίνεση στα παιδιά αυτής της ηλικιακής ομάδας, καθώς ξεκινούν το σχολείο και γίνονται πιο ανεξάρτητα.

Για παράδειγμα:

• Συνεχίστε να ζητάτε τη συγκατάθεσή του παιδιού σας. Για παράδειγμα, ζητήστε τη συγκατάθεσή του για να τραβήξετε τη φωτογραφία του ή πριν στείλετε τη φωτογραφία του στη γιαγιά. Αν το παιδί σας πει όχι, σεβαστείτε την απόφασή του.
• Προετοιμάστε το παιδί σας για τις σωματικές αλλαγές και τα σεξουαλικά συναισθήματα της εφηβείας. Για παράδειγμα πείτε του, «Όταν το σώμα σου αρχίζει να αλλάζει, μπορεί να νιώθεις έλξη για άλλους ανθρώπους. Σαν ένα σφίξιμο στο στομάχι. Μπορεί να θέλεις να πλησιάσεις ένα άτομο. Πρέπει πάντα να ρωτάς. Μπορείς να το αγγίξεις όμως μόνο αν σου πει ότι είναι εντάξει». Οι εικόνες και οι κοινωνικές ιστορίες μπορούν να σας βοηθήσουν πολύ.
• Εμπλουτίστε τους κανόνες σχετικά με το τι είναι σωστό και τι όχι για να κάνει κάποιος στο παιδί σας ή κοντά του. Έτσι θα μπορεί να αναγνωρίζει μη ασφαλείς σεξουαλικές καταστάσεις. Για παράδειγμα, εξηγήστε του ότι «Δεν είναι σωστό κάποιος να σε αγγίζει πάνω ή κάτω από το μαγιό σου».
• Χρησιμοποιήστε τηλεοπτικές εκπομπές ή ταινίες για να δείξετε στο παιδί πώς μοιάζει η συναίνεση. Έχουν αρχίσει να δημιουργούνται και εξειδικευμένα βίντεο σχετικά με το θέμα. Αναζητήστε τα και επιλέξτε όποιο θεωρείτε ότι ταιριάζει καλύτερα στο παιδί σας.

Παίρνοντας και δίνοντας σεξουαλική συναίνεσης κατά την εφηβική ηλικία.

Σε αυτήν την ηλικία, το έφηβο παιδί σας πρέπει να γνωρίζει πώς να παίρνει και να δίνει συναίνεση για σεξουαλικές δραστηριότητες/ ενέργειες.

Για να βοηθήσετε σε αυτό, μπορείτε:

• να ορίσετε κανόνες
• να εξηγήσετε τα σεξουαλικά σημάδια/ ενδείξεις
• να χρησιμοποιήσετε κοινωνικές ιστορίες.

Κανόνες:

Οι σαφείς κανόνες μπορούν να βοηθήσουν το παιδί σας να καταλάβει τι καθιστά κάτι συναινετικό.

Για παράδειγμα, είναι εντάξει να:

• φέρεσαι σέξι ή να κάνεις σεξ αν θέλεις και νιώθεις χαρούμενος και ασφαλής, και το άλλο άτομο το θέλει και νιώθει χαρούμενο και ασφαλές
• κάνεις σεξ αν είσαι αρκετά μεγάλος, και το άλλο άτομο είναι αρκετά μεγάλο
• λες όχι στη σεξουαλική δραστηριότητα αν δεν είσαι έτοιμος, δεν αισθάνεσαι ασφαλής ή άνετα ή δεν έχεις αντισύλληψη (πχ. Προφυλακτικά)
• λες ναι σε μια σεξουαλική δραστηριότητα, αλλά όχι σε μια άλλη
• αλλάζεις γνώμη σε οποιοδήποτε στάδιο του σεξ.

Για παράδειγμα, ΔΕΝ είναι σωστό να:

• πιέζεις, παρακαλάς ή ενοχοποιείς ένα άλλο άτομο για να κάνει σεξ αν δεν θέλει
• πληρώνεις ή να δίνεις δώρα σε ένα άλλο άτομο για να το κάνεις να κάνει σεξ μαζί σου
• υποθέτεις ότι ο άλλος έχει δώσει τη συγκατάθεσή του - πρέπει να τον ρωτήσεις
• υποθέτεις ότι τα πράγματα αποτελούν ένδειξη συγκατάθεσης - για παράδειγμα, εάν ένα άλλο άτομο σε προσκαλέσει σε μια κρεβατοκάμαρα, σου στείλει μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου ή σε αγγίξει
• κάνεις σεξ με έναν δάσκαλο, έναν προπονητή ή έναν επαγγελματία υγείας
• κάνεις σεξ με μέλη της οικογένειας
• κάνεις σεξ σε δημόσιο χώρο.

Για να ενισχύσετε τους κανόνες, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε οπτικά βοηθήματα, κοινωνικές ιστορίες, αντίστοιχες στιγμές από την πραγματική ζωή, παραδείγματα από τηλεοπτικές εκπομπές, ταινίες, βιβλία, καθώς και να αναφέρεστε συχνά σε αυτούς.

Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας κατανοεί πως οι κανόνες προστατεύουν τόσο το ίδιο όσο και τους άλλους, προκειμένου να τους ακολουθεί.

Ενδείξεις σεξουαλικής επιθυμίας

Αν εξηγήσετε τα σημάδια σεξουαλικής επιθυμίας στο παιδί σας, μπορείτε να το βοηθήσετε να μάθει να τα εντοπίζει και να ανταποκρίνεται κατάλληλα.

Θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε εικόνες, φωτογραφίες ή κινούμενα σχέδια με διαφορετικές εκφράσεις προσώπου και γλώσσα του σώματος για να δείξετε πώς μοιάζουν οι άνθρωποι όταν αισθάνονται χαρούμενοι και δυστυχισμένο, πότε έλκονται σεξουαλικά από ένα άτομο και πότε νιώθουν άβολα σε καταστάσεις που σχετίζονται με το σεξ.

Είναι σημαντικό για τους εφήβους να κατανοήσουν ότι το σεξ έχει να κάνει με την ευχαρίστηση. Θα πρέπει πάντα να το κάνει να νιώθει καλά και θα πρέπει να κάνει και το άλλο άτομο να νιώθει καλά.

Κοινωνικές ιστορίες

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε κοινωνικές ιστορίες για να βοηθήσετε το παιδί σας να κατανοήσει πώς να λαμβάνει και να δίνει συναίνεση. Για παράδειγμα,

Α) Μια κοινωνική ιστορία για τη λήψη συναίνεσης

Θέλω να φιλήσω τον σύντροφό μου. Πρέπει πάντα να τον ρωτάω πρώτα αν μπορώ.

Αυτό ονομάζεται «ζητάω συναίνεσης».

Συναίνεση είναι να βεβαιώνομαι ότι ο σύντροφός μου θέλει να τον φιλήσω.

Το να ζητάω συναίνεση σημαίνει ότι σέβομαι τον σύντροφό μου.

Θα ρωτήσω: «Μπορώ να σε φιλήσω σε παρακαλώ;»

Θα περιμένω την απάντηση.

Αν ο σύντροφός μου πει ναι, μπορώ να τον φιλήσω.

Αν ο σύντροφός μου πει όχι, δεν μπορώ να τον φιλήσω. Μπορούμε όμως να μιλήσουμε.

Β) Μια κοινωνική ιστορία για την παροχή συγκατάθεσης

Ο σύντροφός μου θέλει να με φιλήσει. Πρέπει πάντα να του λέω πρώτα αν μπορεί.

Αυτό ονομάζεται «δίνω συναίνεση».

Συναίνεση είναι να ενημερώσω τον σύντροφό μου ότι είναι εντάξει να με φιλήσει.

Μπορώ να δώσω συναίνεση αν νιώθω χαρούμενος και ασφαλής.

Μπορώ να πω ναι αν θέλω να με φιλήσει ο σύντροφός μου.

Μπορώ να πω όχι αν δεν θέλω να με φιλήσει ο σύντροφός μου.

Αν πω ναι τώρα, μπορώ να πω όχι αργότερα αν αλλάξω γνώμη.

Αν ο σύντροφός μου προσπαθήσει να με φιλήσει όταν λέω όχι, θα πρέπει να πω «Σταμάτα!»

Αν ο σύντροφός μου δεν σταματήσει, θα πρέπει να ζητήσω βοήθεια από έναν ενήλικα.

Πιθανότατα θα χρειαστεί να επαναλάβετε αυτές τις επεξηγήσεις πολλές φορές. Προσπαθήστε να είστε υπομονετικοί με το παιδί σας - και με τον εαυτό σας. Μοιραστείτε τις εμπειρίες σας και με άλλους γονείς. Θα μπορούσατε να δοκιμάσετε ομάδες υποστήριξης στο διαδίκτυο ή πρόσωπο με πρόσωπο.

Απόδοση του άρθρου Consent and sexual consent: autistic children and teenagers

Ιωάννα Αγγέλου

Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)

Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)

MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση