Επιστήμη στην κουζίνα και υπέροχα πειράματα

Απλά και «νόστιμα» πειράματα τα οποία αξιοποιούν τη χημεία της μαγειρικής παρουσιάζονται σε παραστάσεις που διοργανώνει το Κέντρο ΝΟΗΣΙΣ για το κοινό

Η επιστήμη δεν συνδέεται μόνο με τη διδασκαλία σε σχολεία και πανεπιστήμια ή με την έρευνα σε πανάκριβα εργαστήρια, αλλά και με φαινόμενα της καθημερινής μας ζωής. Το μεγαλύτερο επιστημονικό εργαστήριο σε ένα σπίτι είναι η κουζίνα του και αυτόν ακριβώς τον χώρο επιλέξαμε να εκμεταλλευτούμε στο Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας ΝΟΗΣΙΣ, στη Θεσσαλονίκη, προκειμένου να παρουσιάσουμε οκτώ πειράματα Φυσικής και Χημείας που άπτονται της καθημερινής ζωής. Παραστάσεις επιστήμης

Το μεγαλύτερο μειονέκτημα του ελληνικού συστήματος εκπαίδευσης είναι η έμφαση στη θεωρητική περιγραφή εις βάρος της πειραματικής «ανακάλυψης». Στο ΚΔΕΜΤ ΝΟΗΣΙΣ προσπαθούμε να αναπληρώσουμε αυτή την έλλειψη, φέρνοντας τα παιδιά του Δημοτικού και του Γυμνασίου σε επαφή με την αμεσότητα της χειροπιαστής πραγματικότητας. Αυτός ήταν ο στόχος μιας σειράς από εκπαιδευτικά προγράμματα-παρουσιάσεις (science shows) που προσέφερε από την ίδρυσή του το ΝΟΗΣΙΣ για τους μικρότερους μαθητές. Μετά από τηΜαγεία της Επιστήμης, με πειράματα κυρίως από τον χώρο των ρευστών, και τηνΕπιστήμη του Διαστήματος , με πειράματα σχετικά με τις διαπλανητικές πτήσεις και το ηλιακό σύστημα, ηΕπιστήμη στην κουζίνα σαςαποτελεί το νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα τύπου σόου που σχεδιάστηκε και παρουσιάζεται από τον Οκτώβριο του 2009 στο ΝΟΗΣΙΣ. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, με αφορμή τον χώρο της κουζίνας μαζί με τα αντικείμενα και τα υλικά που βρίσκει κάποιος σε αυτήν, επιχειρεί, διεγείροντας το ενδιαφέρον και τον ενθουσιασμό, να φέρει τους επισκέπτες πιο κοντά στη Φυσική και στη Χημεία. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος εκτελούνται από εκπαιδευμένους εμψυχωτές (animateurs) απλά αλλά εντυπωσιακά πειράματα, με υλικά όπως ξίδι, λάδι, αβγά, νερό, πατάτες κ.ά. Τα πειράματα παρουσιάζονται με διασκεδαστικό τρόπο και η επιστημονική ερμηνεία τους δίνεται απλά, ώστε να είναι εύληπτη, χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερες γνώσεις για να την κατανοήσει κάποιος. Ολο το πρόγραμμα είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να εμπλέκει το κοινό τόσο μέσα από τη διαδικασία ερωταπαντήσεων όσο και με πραγματική δράση. Καθένα από τα πειράματα χρησιμοποιείται ως αφορμή προκειμένου να γίνει συζήτηση για το φαινόμενο που περιγράφει ή για την επιστημονική θεματική ενότητα στην οποία εμπίπτει, με αναφορές, όπου αυτό είναι εφικτό, σε πρακτικές εφαρμογές από την καθημερινότητα.

Οι επιστημονικές θεματικές ενότητες που θίγονται αφορούν σε φαινόμενα και έννοιες που είναι σχετικά γνώριμες σε όλους: φυσικά φαινόμενα (βρασμός, πίεση), απλές χημικές αντιδράσεις (καύση, παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα), δυνάμεις (τριβή, άνωση, βάρος), ιδιότητες της ύλης (αδράνεια στερεών, διάλυσηανάμειξη υγρών) κ.ά. Στη συνέχεια περιγράφονται μερικά από τα πειράματα. Οι παρουσιάσεις «Η Επιστήμη στην κουζίνα σας» γίνονται όλες τις ημέρες εκτός Δευτέρας. Από Τρίτη έως Παρασκευή: 09.00- 14.00 (κάθε ακέραιη ώρα, για σχολικές ομάδες). Σάββατο: 17.15, 18.15, Κυριακή: 12.15, 13.15, 14.15. Το πρόγραμμα διαρκεί 30 λεπτά. Τηλέφωνο επικοινωνίας: 2310 483000.

Ρέοντα χρώματα

Υλικά: Ενα μπουκάλι αναψυκτικού 1 λίτρου, 3/4 φλιτζανιού νερό, λάδι μαγειρικής (ηλιέλαιο), αναβράζοντα δισκία (π.χ. παυσίπονο ή βιταμίνη C), χρώμα φαγητού, φακός Εκτέλεση: Σε ένα άδειο πλαστικό μπουκάλι νερού βάζουμε νερό περίπου μέχρι το 1/5 του ύψους του και ρίχνουμε 10 σταγόνες χρώμα ζαχαροπλαστικής. Συμπληρώνουμε με λάδι μαγειρικής μέχρι να γεμίσει το μπουκαλάκι. Τοποθετούμε το μπουκάλι πάνω σε ένα αναμμένο φακό ώστε να φωτίζεται και ρίχνουμε ένα αναβράζον δισκίο. Παρατηρούμε ότι το μπουκάλι μετατρέπεται σε μια λάμπα λάβας, καθώς σταγόνες χρωματιστού νερού ανεβαίνουν από το κάτω μέρος του μπουκαλιού, διαπερνούν το λάδι, φτάνουν στην επιφάνειά του και στη συνέχεια ξαναβυθίζονται. Η διαδικασία συνεχίζεται μέχρις ότου σταματήσει η δράση του αναβράζοντος δισκίου.

Ερμηνεία: Το χρώμα ζαχαροπλαστικής διαλύεται στο νερό και το χρωματίζει. Το λάδι επιπλέει στο νερό, επειδή είναι αραιότερο. Το αναβράζον δισκίο αντιδρά με το νερό και εκλύει διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο, ως αέριο, ανέρχεται διαμέσου των υγρών. Καθώς οι φυσαλίδες του αερίου περνάνε από το νερό στο λάδι, παίρνουν μαζί τους και μια μικρή ποσότητα χρωματισμένου νερού. Όταν τελικά φθάσουν στην επιφάνεια του λαδιού οι φυσαλίδες σκάνε, και το χρωματισμένο νερό πέφτει πάλι προς τα κάτω.

Αβγοταραχή

Υλικά: Μπουκάλι αναψυκτικού 1,5 λίτρου, αβγό, κολλητική ταινία, αλάτι, ψαλίδι, χωνί Εκτέλεση: Κόβουμε το επάνω μέρος ενός πλαστικού μπουκαλιού, που περιέχει νερό ως το 1/3 περίπου του ύψους του, και τοποθετούμε ένα ωμό αβγό. Στη συνέχεια ρίχνουμε αλάτι έως ότου πετύχουμε το αβγό να επιπλέει χωρίς να βυθίζεται και κολλάμε το κομμένο κομμάτι στη θέση του με την κολλητική ταινία. Αφήνουμε το μπουκάλι να πέσει κατακόρυφα από ύψος περίπου ενός μέτρου. Παρατηρούμε ότι το αβγό δεν σπάει κατά την πρόσκρουση του μπουκαλιού με το έδαφος.

Ερμηνεία: Όταν ρίχνουμε ένα αβγό στο πάτωμα, η ταχύτητά του μηδενίζεται σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (σχεδόν ακαριαία). Η επιβράδυνση αυτή οφείλεται στην πολύ μεγάλη δύναμη που ασκεί το πάτωμα στο αβγό. Επειδή αυτή η δύναμη συγκεντρώνεται σε ένα σημείο στο κέλυφος του αβγού, το αβγό σπάει. Οταν το αβγό είναι μέσα στο μπουκάλι με το αλατισμένο νερό, δέχεται τη δύναμη της άνωσης, που το κάνει να επιπλέει. Η δύναμη που το επιβραδύνει, αυτή τη φορά, είναι το άθροισμα της άνωσης και της τριβής μεταξύ αβγού και νερού. Αυτή η δύναμη είναι μικρότερη από την πρώτη περίπτωση και κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλη την επιφάνεια του κελύφους, με αποτέλεσμα το αβγό να μη σπάει. Αυτός είναι ο προστατευτικός μηχανισμός με τον οποίο δρα στο έμβρυο το αμνιακό υγρό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Από τον φούρνο στο ψυγείο

Υλικά: Ενα κουτάκι αναψυκτικού άδειο, ένα μπολ διάφανο μεγαλούτσικο, νερό, καμινέτο, σπίρτα, χωνί, τσιμπίδα Εκτέλεση: Μέσα σε ένα άδειο αλουμινένιο κουτάκι αναψυκτικού βάζουμε λίγο νερό και το τοποθετούμε σε αναμμένο γκαζάκι. Οταν δούμε το νερό να εξατμίζεται πιάνουμε το κουτάκι με την τσιμπίδα και το βυθίζουμε γρήγορα, κρατώντας το ανάποδα, στο δοχείο με το νερό. Παρατηρούμε ότι το κουτάκι τσαλακώνεται βίαια.

Ερμηνεία: Μέσα στο κουτάκι υπάρχει νερό και αέρας. Οταν ζεσταίνουμε το κουτάκι, το νερό βράζει και εξατμίζεται. Οι υδρατμοί που παράγονται καταλαμβάνουν τη θέση του αέρα. Οταν βυθίζουμε το ζεστό κουτάκι στο νερό, οι υδρατμοί υγροποιούνται απότομα, δημιουργώντας κενό (υποπίεση). Τότε η ατμοσφαιρική πίεση του αέρα συμπιέζει το κουτάκι και το τσαλακώνει.

Ρύζι-μαγνήτης

Υλικά: Ρύζι γλασέ, ένα μολύβι, ένα μεγάλο άδειο βάζο με στενό λαιμό Εκτέλεση: Γεμίζουμε ένα γυάλινο βάζο με ωμό ρύζι μέχρι το χείλος του. Με ένα ξυλάκι chopstick «μαχαιρώνουμε» το ρύζι επανειλημμένα. Κάποια στιγμή κρατώντας το ξυλάκι και σηκώνοντάς το προς τα πάνω καταφέρνουμε να σηκώσουμε ολόκληρο το βάζο μαζί με το ρύζι.

Ερμηνεία: Όταν το ξυλάκι εισχωρεί στο ρύζι, οι κόκκοι του ρυζιού ωθούνται στα πλάγια. Όταν το τραβάμε προς τα έξω, οι κόκκοι ξαναπέφτουν πίσω στο χάσμα, γεμίζοντας όμως καλύτερα τα μεταξύ τους κενά. Το ρύζι τακτοποιείται όλο και καλύτερα και αυξάνεται η δύναμη της τριβής ανάμεσα στους κόκκους του ρυζιού, το ξυλάκι και τα τοιχώματα του βάζου. Κάποια στιγμή η τριβή γίνεται τόση που μπορεί να ανασηκώσει ολόκληρο το βάζο.

Πηγή : Επιστήμη στην κουζίνα, Το Βήμα, 14/2/2010