Οι παιδικές ζωγραφιές εκτός από δημιουργική έκφραση αποτελούν κι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τη διερεύνηση της συναισθηματικής, ψυχικής και νοητικής κατάστασης των παιδιών.
Τα παιδιά -κυρίως στην προσχολική ηλικία- ζωγραφίζουν πολύ, κι αυτό επειδή οι ζωγραφιές τους είναι ένας από τους κύριους τρόπους έκφρασης. Οι εικόνες αυτές είναι πολύ χρήσιμες για να εκτιμήσουμε τη νοητική και τη συναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού, να καταλάβουμε τα στοιχεία της προσωπικότητάς του, όσα το προβληματίζουν, ή απλώς όσα βλέπει και παρατηρεί γύρω του.
Ζωγράφοι ετών 1,5
Για τα πολύ μικρά παιδιά το μολύβι δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο. Όταν τους δείξουμε και καταλάβουν ότι μπορεί να κάνει σημάδια, αρχίζουν να το χρησιμοποιούν μουντζουρώνοντας κάποια επιφάνεια. Ο στόχος τους φυσικά δεν είναι να ζωγραφίσουν κάτι συγκεκριμένο. Οι πρώτες αυτές «ζωγραφιές» μοιάζουν με μπερδεμένα κουβάρια, είναι μουτζούρες που ουσιαστικά θυμίζουν τις κινήσεις τους όταν, σε αυτή την ηλικία, πηδάνε πάνω κάτω ή στροβιλίζονται γύρω από τον εαυτό τους. Σταδιακά βάζουν τις μουτζούρες τους σε έλεγχο, οι οποίες και διαφοροποιούνται σε πολλές μορφές: ευθείες, ελικοειδείς, ζιγκ ζαγκ γραμμές. Από τα 3 τους χρόνια και μετά σχεδιάζουν μεμονωμένες «φιγούρες» (γραμμές, σπείρες, κύκλους) στις οποίες και δίνουν ονόματα. Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία έχουν την τάση να ονομάζουν τις ζωγραφιές τους, λένε δηλαδή πως έχουν ζωγραφίσει τη μαμά ή τον μπαμπά, αλλά μετά το ξεχνάνε κι αν τα ξαναρωτήσουμε μετά από λίγες μέρες για τις ίδιες εικόνες μπορεί να μας πουν πως οι ζωγραφιές τους αναπαριστούν κάτι άλλο.
Νήπια και ζωγραφική
Ξεκινά περίπου στην ηλικία των 4,5 με 5 ετών, όταν τα παιδιά περνάνε από τις γραμμές και τις μουτζούρες στα σχήματα που θυμίζουν κηλίδες και που αναπαριστούν αντικείμενα ή ανθρώπους που βλέπουν γύρω τους (π.χ. ο ουρανός, η θάλασσα, ένας άνθρωπος, ένα σπίτι, ένα δέντρο, λουλούδια κ.ά.). Σε αυτές τις ζωγραφιές δεν υπάρχει η έννοια της προοπτικής (όλα όσα θέλουν να αναπαραστήσουν τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο χωρίς να αλληλοκαλύπτονται) ούτε οι κανόνες της βαρύτητας (π.χ. τα σπίτια πάνω στο βουνό ζωγραφίζονται πλαγιαστά ακολουθώντας τη γραμμή του βουνού). Από την άλλη πλευρά, ο ουρανός, όπως και η θάλασσα, είναι μια μπλε γραμμή, η γη μια καφέ λωρίδα, το χορτάρι, μια πράσινη, ο αέρας είναι απλώς το υπόλοιπο χαρτί που παραμένει λευκό, τα σπίτια και τα αυτοκίνητα είναι διαφανή (π.χ. βλέπουμε μέσα τις καρέκλες και τα κρεβάτια) κι ό,τι αγαπάνε, προτιμούν, είναι σημαντικό ή μεγάλο το αναπαριστούν χωρίς να σέβονται τις αναλογίες ή τα πραγματικά μεγέθη.
Άραγε έχει ταλέντο;
Σύμφωνα με τους ειδικούς, όλα τα παιδιά γεννιούνται με κάποιες ζωγραφικές ικανότητες. Κάποια βέβαια έχουν περισσότερο ταλέντο από άλλα και αυτή η διαφορά γίνεται συχνά αντιληπτή από την ηλικία των 4 ή των 5 χρόνων ακόμα. Το ταλέντο όμως δεν έχει να κάνει με τη νοητική ανάπτυξη, αλλά με τη δεξιότητα των χεριών τους, και γι’ αυτό δεν είναι σπάνιο να συναντάμε παιδιά που υστερούν νοητικά να αναπαριστούν τις εικόνες που βλέπουν πιο επιδέξια από άλλα «φυσιολογικά» παιδιά της ηλικίας τους. Έτσι, το ταλέντο από μόνο του δεν είναι αρκετό για να πούμε ότι όσοι το διαθέτουν θα γίνουν και καλλιτέχνες. Οι ικανότητες αυτές χρειάζεται να αναπτυχθούν, πράγμα που δεν συμβαίνει αυτόματα καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. Οι δεξιότητες επηρεάζονται και καλλιεργούνται σε σημαντικό βαθμό από τις ευκαιρίες, τις εικόνες και τα ερεθίσματα που έχουν τα παιδιά στο περιβάλλον τους. Μεγάλη σημασία για να αναπτυχθούν αυτές οι ικανότητες έχει το σχολείο όπου χρειάζεται να διδάσκεται σωστά και ολοκληρωμένα η τέχνη. Ο στόχος αυτής της διδασκαλίας θα πρέπει να είναι –εκτός από τη βελτίωση των ζωγραφικών δεξιοτήτων των παιδιών– η ανάπτυξη της φαντασίας και της κρίσης τους.
Το παιδί μου δεν ζωγραφίζει. Έχει κάποιο πρόβλημα;
Ένα παιδί που έχει περάσει την ηλικία των 3–4 ετών και έχει τα ερεθίσματα για να ζωγραφίσει, του έχουμε δηλαδή δώσει χαρτιά, μολύβια, χρώματα και του έχουμε δείξει πώς μπορεί να τα χρησιμοποιήσει αλλά παρ’ όλα αυτά δεν ζωγραφίζει, θα μπορούσε να έχει κάποια δυσκολία που σχετίζεται με τις νοητικές του ικανότητες ή το επίπεδο ωρίμανσής του, οπότε, αν έχουμε και άλλες σχετικές ενδείξεις, ίσως να πρέπει να συμβουλευτούμε έναν ειδικό. Συνήθως όμως το παιδί που αποφεύγει να σχεδιάσει νιώθει ότι υστερεί, δεν μπορεί να φτιάξει κάτι ικανοποιητικό και έτσι μπλοκάρει Αυτό το παιδί χρειάζεται ενθάρρυνση και πιθανώς να του δείξουμε ότι εκτός από τη σχεδιαστική ικανότητα στη ζωγραφική μεγάλο ρόλο παίζει η χρήση των χρωμάτων, η φαντασία, η έμπνευση.
Ψυχαναλύοντας μια ζωγραφιά
Σήμερα οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν το παιδικό σχέδιο ως συμπληρωματικό εργαλείο στην αξιολόγηση όχι μόνο των δεξιοτήτων αλλά και της νοημοσύνης των παιδιών. Έτσι, το σχέδιο είναι κάτι που συχνά ζητούν –ώστε να το εκτιμήσουν– οι ειδικοί από τα παιδιά των οποίων την ψυχολογική κατάσταση θέλουν να διερευνήσουν. Συνήθως τους ζητάνε να σχεδιάσουν: Έναν άνθρωπο, σχέδιο στο οποίο συνήθως το παιδί προβάλλει τον εαυτό του. Έτσι, το ρωτάνε σε σχέση με το ανθρωπάκι της ζωγραφιάς θέλοντας να μάθουν για τα δικά του συναισθήματα, προβλήματα, σκέψεις κ.λπ. Ένα σπίτι, ένα δέντρο. Την οικογένειά τους. Σε όλα αυτά τα σχέδια οι ειδικοί ενδιαφέρονται για το πόσο ολοκληρωμένα είναι αλλά και κατά πόσο είναι μικρά, μεγάλα, πλούσια ή φτωχά, μόνα τους ή με άλλα σχέδια κ.λπ. ώστε να αντλήσουν στοιχεία σχετικά με την ωριμότητα και τη νοημοσύνη του παιδιού καθώς επίσης και την προσωπικότητα και τη συναισθηματική του κατάσταση. Θα πρέπει να τονίσουμε βέβαια ότι ένα σχέδιο αποτελεί απλώς ένδειξη κάποιων χαρακτηριστικών και καταστάσεων και θα πρέπει οπωσδήποτε να συνοδεύεται από άλλα στοιχεία (πληροφορίες από τους γονείς και το παιδί, παρατήρηση του παιδιού, άλλα εργαλεία αξιολόγησης), προκειμένου να καταλήξουν οι ειδικοί σε κάποιο πόρισμα σχετικά με τις ικανότητες, τα χαρακτηριστικά και τα συναισθήματα του παιδιού.
Τι μας λένε τα σχέδια των παιδιών μας
Ένα παιδικό σχέδιο δεν μπορεί να αποτελεί από μόνο του έναν σίγουρο δείκτη ούτε για τη νοημοσύνη ούτε για την προσωπικότητα ούτε για τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Υπάρχουν όμως στοιχεία που θα μπορούσαν να μας θορυβήσουν και να μας ωθήσουν στο να ζητήσουμε τη γνώμη ενός ειδικού όταν βλέπουμε το παιδί μας να:
- Ζωγραφίζει συνέχεια τα ίδια ακριβώς σχέδια. Δεν χρειάζεται να ανησυχήσουμε αν το παιδί μας περνάει μια περίοδο κατά την οποία κάνει σχέδια με το ίδιο θέμα, π.χ. τρένα, αλλά όταν για ένα πάρα πολύ μεγάλο διάστημα επιμένει να ζωγραφίζει ένα συγκεκριμένο τρένο.
- Επιλέγει συνέχεια τα ίδια χρώματα, ειδικά αν προτιμά τις πολύ σκούρες, μουντές και μαύρες αποχρώσεις.
- Μουτζουρώνει αμέσως μετά το σχέδιό του (κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι στοιχείο έντονης παρορμητικότητας ή επιθετικότητας).
- Σβήνει πάρα πολύ στο σχέδιό του, επιμένοντας στις λεπτομέρειες και αναζητώντας την τελειότητα (κάτι τέτοιο θα μπορούσε να είναι στοιχείο ψυχαναγκαστικής προσωπικότητας).
- Φτιάχνει ζωγραφιές με περίεργο θέμα (π.χ. αρρώστους σε νοσοκομεία).
- Κάνει μικρά και περιορισμένα σχέδια, γιατί κάτι τέτοιο θα μπορούσε να δείχνει ανασφάλεια, όπως αντίθετα ένα πολύ μεγάλο σχέδιο θα μπορούσε να μας παραπέμπει σ’ ένα παιδί με υπερτονισμένη αυτοπεποίθηση.
- Φτωχά σχέδια (αναντίστοιχα της ηλικίας του), γιατί μπορεί αυτό να μας βάλει υποψίες για προβλήματα νοημοσύνης και ωριμότητας.
Της Άννας Δάλλα, με τη συνεργασία της Κατερίνας Αγγελή, κλινικής ψυχολόγου, ψυχοθεραπεύτριας γνωσιακής-συμπεριφοριστικής προσέγγισης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου