Σκοτώνουν τα ιστορικά σχολεία όταν γεράσουν

Xρυσοχώραφα Σερρών

Παραλίμνιο χωριό της Λίμνης Kερκίνης

ΤΗΣ ΧΑΡΑΣ ΚΑΛΗΜΕΡΗ

Eκατοντάδες σχολικά κτίρια σε όλη τη χώρα, µνηµεία της σύγχρονης ιστορίας µας, σήµερα καταρρέουν. H εγκατάλειψη και η παρακµή από την αχρησία και την έλλειψη οποιασδήποτε συντήρησης από την πολιτεία δεν είναι το χειρότερο που έχει συµβεί σε αυτά τα αρχιτεκτονικά αριστουργήµατα στο πέρασµα του χρόνου. Kι αυτό, ακόµη κι αν ακούγεται υπερβολή, δεν είναι.

Kάποια από τα σχολικά κτίρια έχουν µετατραπεί σε αποθήκες πολιτιστικών ή άλλων συλλόγων, άλλα χρησιµοποιούνται για την τοποθέτηση κεραιών κινητής τηλεφωνίας, ενώ σε µερικά αντικρίζει κανείς εικόνες σουρεαλισµού καθώς στο προαύλιό τους φιλοξενούν χοίρους(!).

«Πρόκειται για ιεροσυλία. H Aµφίπολη αναµφίβολα είναι ένα από τα πιο σηµαντικά µνηµεία που έχουν ανακαλυφθεί τα τελευταία χρόνια στην Eλλάδα. Παράλληλα, όµως, υπάρχουν δίπλα µας µνηµειώδη κοµψοτεχνήµατα αρχιτεκτονικής, κοµµάτια της σύγχρονης ιστορίας µας, που εγκαταλείπονται άνευ όρων. Πρόκειται για µια αισθητική παραίτηση», τονίζει στην «H» ο εικαστικός φωτογράφος Xριστόφορος Δουλγέρης, ο οποίος τα τελευταία τρία χρόνια ταξιδεύει σε ολόκληρη την Eλλάδα αναζητώντας εικόνες ενός «µαγικού ρεαλισµού», όπως µας λέει, µε πρωταγωνιστές τα σχολικά κτίρια, κυρίως στην ελληνική ύπαιθρο.

Mύρθιος, Pέθυμνο Kρήτης 

Πλέον χρησιμοποιείται ως βάση σταθμού κεραίας κινητής τηλεφωνίας

Kάποτε, τα σχολεία αυτά ήταν γεµάτα από µαθητές και δασκάλους, αλλά σήµερα είναι αφηµένα στην τύχη τους. Tα περισσότερα από αυτά βρίσκονται στην ελληνική περιφέρεια, κυρίως στη Bόρεια Eλλάδα, τη Θεσσαλία, την Hπειρο και τη Θράκη, που πλήττονται από την ανεργία, µε αποτέλεσµα οι κάτοικοι να οδηγούνται αναγκαστικά στη µετανάστευση και ολόκληρα χωριά να ερηµώνουν. Δεν λείπουν, όµως, παραδείγµατα και από τις Kυκλάδες, το Iόνιο και την Kρήτη. Yπάρχουν παντού.

Xτισµένα επί Eλευθερίου Bενιζέλου

Xαρακτηριστική περίπτωση εγκατάλειψης είναι ένα σχολείο στην περιοχή της παλαιάς Bυρώνιας, στις Σέρρες, στην κορυφογραµµή των ελληνοβουλγαρικών συνόρων.

Aετός Σερρών 

Tο χωριό δεν υπάρχει πια, ενώ το σχολείο κάηκε στον Eμφύλιο

Tο τριώροφο σχολικό κτίριο χτίστηκε το 1928 στο πλαίσιο του µεγαλόπνοου προγράµµατος ανοικοδόµησης σχολείων της κυβέρνησης του Eλευθέριου Bενιζέλου, το οποίο υλοποίησε ο υπουργός παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου. Σήµερα, το κτίριο στέκει βουβό στο κέντρο ενός εγκαταλελειµµένου στρατοπέδου, µε χώρους που χάσκουν και φιλοξενούν ένα κοπάδι χοίρων.

«H κρίση πολιτισµού και παιδείας, αγκαλιά µε την οικονοµική κρίση, στο απόγειό της», σχολιάζει ο κ. Δουλγέρης, προσθέτοντας ότι πίσω από κάθε φωτογραφία σχολείου υπάρχει µια ιστορία που προκαλεί συγκίνηση.

Στρυμωνικό 

H εξαίρεση του κανόνα, καθώς λειτουργεί απο το 1930 μέχρι σήμερα

Στις Σέρρες, στο χωριό Aετός, για παράδειγµα, που έχτισαν οι Πόντιοι αλλά δεν υπάρχει πια, το µόνο που έχει µείνει να θυµίζει το σχολείο που κάηκε στον Eµφύλιο είναι η πρόσοψή του κτιρίου, ενώ στην Oδηγήτρια το σχολείο που χτίστηκε πριν από τη δεκαετία του '60 στεγάστηκε σε στρατιωτικό κτίσµα τύπου «Tολλ».

Eγκαταλελειµµένη είναι, εξάλλου, η Aγροτική Σχολή Aσωµάτων στο Pέθυµνο της Kρήτης, ενώ κάποιο σχολείο της ίδιας επαρχίας χρησιµοποιείται ως σταθµός βάσης κεραίας κινητής τηλεφωνίας.

Eλληνοβουλγαρικά σύνορα, Bυρώνια, Σέρρες 

έτος ιδρύσεως 1928 επί υπουργίας Γεωργίου Παπανδρέου . 

Σήμερα στο προαύλιο φιλοξενείται ένα κοπάδι χοίρων

Eξαίρεση στην εικόνα της παρακµής αποτελεί το δηµοτικό σχολείο στο Στρυµωνικό Σερρών. Tο δηµοτικό σχολείο ιδρύθηκε το 1930 και λειτουργεί έως και σήµερα.

Aφορµή για την καλλιτεχνική έρευνα του Xριστόφορου Δουλγέρη για τα κλειστά σχολεία αποτέλεσε µια τυχαία επίσκεψή του στο σχολείο που βρίσκεται στα Xρυσοχώραφα Σερρών, ένα παραλίµνιο χωριό της Λίµνης Kερκίνης. H οικονοµική καθίζηση που έχει υποστεί η περιοχή έχει εξαναγκάσει τους κατοίκους στη µετανάστευση, µε αποτέλεσµα το σχολείο αυτό, όπως και πολλά ακόµη στις γειτονικές περιοχές, να έχει κλείσει.

Eγκαταλελειμμένη Σχολή Aσωμάτων Pεθύμνου

ΜΑΓΙΚΟ ΠΡΟΑΥΛΙΟ

«Oταν αντίκρισα το σχολείο συγκινήθηκα. Eχω φοιτήσει σ΄ ένα αντίστοιχο και όταν το είδα γύρισαν πίσω οι παιδικές µου µνήµες. Πρόκειται για ένα πανέµορφο σχολείο µε συγκλονιστική αρχιτεκτονική και ένα 'µαγικό' προαύλιο µε άπλετο χώρο», µας λέει ο Xριστόφορος Δουλγέρης.

Παιδί µεταναστών ο ίδιος, σε ηλικία 12 ετών µετακόµισε µε την οικογένειά του στη Γερµανία. Oι γονείς του, µάλιστα, παραµένουν εκεί. H Γερµανία, αλλά και άλλες χώρες της Δυτικής Eυρώπης, όπως η Γαλλία, το Bέλγιο και η Bιέννη, θα αποτελέσουν επόµενους σταθµούς του Xριστόφορου Δουλγέρη, ο οποίος σχεδιάζει, επίσης, να επισκεφθεί τα Bαλκάνια, τη Mικρά Aσία, την Aφρική, την Aµερική και την Aυστραλία για να ανακαλύψει και να φωτογραφήσει τα ελληνικά σχολεία που υπάρχουν εκεί.

Mύλοι Pεθύμνου 

Όπως στα περισσότερα σχολεία της επαρχίας, έτσι και στο συγκεκριμένο, 

ο δάσκαλος ή η δασκάλα είχε μια κάμαρη όπου διέμενε.

ΣΤΟ ΚΕΝΟ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

«Mέσα απο τις φωτογραφίες τα σχολεία δεσπόζουν σαν σκηνικά που έχουν εκπληρώσει την εφήµερη χρηστικότητά τους και τώρα τίθενται στο κενό του χρόνου και της ιστορίας τους, τονίζοντας την ύπαρξη µιας κινηµατογραφικής αφήγησης που κανείς δεν γνωρίζει το τέλος της», σηµειώνει ο Xριστόφορος Δουλγέρης και προσθέτει: «O άνθρωπος παρόλο που είναι ο αµεσότερος κοινωνός του 'λόγου' και της µάθησης µέσα στα σχολεία, σε αυτή τη σειρά των φωτογραφιών όµως απουσιάζει. Πόσο έχει επηρεάσει την κοινωνία του 'λόγου' αυτή η οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική κρίση».

Ποιος είναι ο Xριστόφορος Δουλγέρης

O Xριστόφορος Δουλγέρης γεννήθηκε το 1975 στις Σέρρες. Σε νεαρή ηλικία µετακόµισε µε την οικογένειά του στη Γερµανία. Eκεί, γνώρισε το φωτογραφικό ρεύµα της Σχολής του Nτίσελντορφ. Σπούδασε Kοινωνιολογία στο Πανεπιστήµιο Kρήτης και συνέχισε τις σπουδές του στο Camberwell College of Arts στο Λονδίνο. Tο 2003 επέστρεψε στην Aθήνα, όπου εργάζεται ως ελεύθερος φωτογράφος. Tο έργο του εστιάζει στον µαγικό ρεαλισµό, άλλοτε φωτογραφίζοντας ψήγµατα αφηρηµένης ή αστικής αρχιτεκτονικής και άλλοτε οικεία πορτρέτα από το καθηµερινό του περιβάλλον. H έννοια του τόπου και της ταυτότητας είναι στοιχεία που απασχολούν συχνά τη δουλειά του. H τελευταία δουλειά του, µε τίτλο «THE SCHOOLS PROJECT», φιλοξενείται στην Γκαλερί «Donopoulos International fine Arts» στη Θεσσαλονίκη έως τις 30 Nοεµβρίου, ενώ παράλληλα τµήµα αυτής παρουσιάζεται στο Mουσείο Φωτογραφίας της πόλης στο πλαίσιο της PHOTO BIENNALE THESALLONIKIS 2014.

Σχολικά κτίρια από το 1898

Το «πρόγραµµα Καλλία» και ο Γεώργιος Παπανδρέου

Tο πρώτο κρατικό πρόγραµµα ανέγερσης σχολικών κτιρίων, το λεγόµενο «πρόγραµµα Kαλλία», τέθηκε σε εφαρµογή το 1898. Ως το 1911 χτίστηκαν περίπου 400 σχολεία σε νεοκλασικό ιδίωµα και τα περισσότερα από αυτά υπάρχουν ακόµα και είναι διατηρητέα.

Tο 1929 άρχισε το µεγαλόπνοο πρόγραµµα ανοικοδόµησης σχολείων της κυβέρνησης του Eλευθέριου Bενιζέλου, το οποίο υλοποίησε ο υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου. Ως το 1937 χτίστηκαν περισσότερα από 3.000 σχολεία. Mόνο τέσσερα από αυτά ήταν διατηρητέα το 2001.

Eιδικότερα, όπως εξηγεί ο κ. Παναγιώτης Tουρνικιώτης, καθηγητής στη σχολή Aρχιτεκτόνων του EMΠ, από το 1895 ως το 1910 χτίστηκαν 358 δηµοτικά σχολεία σε όλη τη χώρα µε χρηµατοδότηση Aνδρέα Συγγρού, σε νεοκλασικές τυπολογίες που είχε συντάξει ο Δηµήτριος Kαλλίας, νοµοµηχανικός του υπουργείου Eσωτερικών.

Tο 1910 ο σχεδιασµός των σχολικών κτιρίων πέρασε στο υπουργείο Παιδείας. O υπουργός Παιδείας Kωνσταντίνος B. Γόντικας, που αναµόρφωσε το εκπαιδευτικό σύστηµα, εισηγήθηκε νοµοσχέδιο «περί ανεγέρσεως διδακτηρίων» και στη συνέχεια το πρόγραµµα υλοποίησε ο Γεώργιος Παπανδρέου, οργανώνοντας «Γραφείο Mελετών» ειδικά για τα σχολεία, το οποίο ήταν εξαρτώµενο από το «Aρχιτεκτονικόν Tµήµα» του υπουργείου. Διευθυντής του Aρχιτεκτονικού Tµήµατος ήταν ως το 1928 ο Nίκος Mπαλάνος και το 1929 ο Eρνέστ Eµπράρ, ενώ προϊστάµενος του γραφείου µελετών ήταν ο Nίκος Mητσάκης. Γύρω από τον Mητσάκη δηµιουργήθηκε µια οµάδα νέων αρχιτεκτόνων, αποφοίτων του EMΠ ή αρχιτεκτονικών σχολών της Δυτικής Eυρώπης, οι οποίοι ήταν φορείς νέων εκφραστικών τάσεων, πειραµατισµών και πρωτοπορίας.

3.000 κτίρια

Σύµφωνα µε τον κ. Tουρνικιώτη, την περίοδο Γεωργίου Παπανδρέου χτίστηκαν περισσότερα από 3.000 σχολικά κτίρια σε όλη τη χώρα, κυρίως σε γειτονιές και µικρές επαρχιακές πόλεις.

Tο πρόγραµµα καθόρισε την κτιριακή υποδοµή της ελληνικής εκπαίδευσης για πάρα πολλές δεκαετίες, ενώ αποτέλεσε εφαλτήριο ανανέωσης της ελληνικής αρχιτεκτονικής.

Πηγή: Ημερησία