Οι επικίνδυνες προκλήσεις και τα διαδικτυακά παιχνίδια ανάμεσα στις εφηβικές και νεανικές ηλικίες αποτελούν ένα ανησυχητικό φαινόμενο που εμφανίζεται συχνά στο ψηφιακό περιβάλλον. Οι ψηφιακές πλατφόρμες ενίοτε φιλοξενούν επικίνδυνα challenges, τα οποία θέτουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα των παιδιών και βάλλουν τον ψυχισμό τους. Οι δοκιμασίες αυτές συνήθως αποτελούνται από επίπεδα αυξανόμενης δυσκολίας τα οποία απαιτούν από τους συμμετέχοντες να προβούν σε επίπονες ενέργειες, να προκαλέσουν πόνο και να κάνουν κακό στον εαυτό τους.
Ο Μανώλης Σφακιανάκης, πρόεδρος του Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας, μίλησε αποκλειστικά στο ertnews.gr για τον ρόλο και την ευθύνη που έχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη διάδοση των «παιχνιδιών» ασφυξίας.
Αρχικά, ο πρόεδρος του Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας βάζει έναν αστερίσκο στον όρο «παιχνίδια ασφυξίας», σημειώνοντας ότι στην πραγματικότητα δεν επρόκειτο για παιχνίδια, με την παραδοσιακή έννοια του όρου. Ο όρος αυτός λανθασμένα χρησιμοποιείται στην προκειμένη περίπτωση, καθώς κανονικά τα παιχνίδια διαθέτουν ένα ψυχαγωγικό χαρακτήρα, ενώ τα challenge αυτά οδηγούν σταδιακά τα παιδιά σε απόγνωση και σε ένα στάδιο αυτοκτονίας.
«Αυτά τα παιχνίδια, εμείς, εγώ προσωπικά και το ινστιτούτο, δεν τα ονομάζουμε παιχνίδια. Δυστυχώς, ανήκουν σε άλλη κατηγορία, ανήκουν σε καταστάσεις αυτοκτονικές. Το παιχνίδι θανάτου δεν είναι παιχνίδι, είναι κάτι το οποίο δυστυχώς δεν ανήκει και δεν πρέπει να μπαίνει στην κατηγορία των παιχνιδιών και στα παιδιά μας. Άρα ξεκινάμε ότι είναι λάθος ο όρος παιχνίδι. Το δεύτερο που θέλω να πω είναι ότι στη χώρα μας υπάρχει πάρα πολύ μιμητισμός στα παιχνίδια των social media. Πολλά παιδιά μιμούνται αυτά που βλέπουν στην κοινωνική δικτύωση» αναφέρει ο Μανώλης Σφακιανάκης.
“Blackout challenge”
Το «φονικό» παιχνίδι πήρε σημαντικές διαστάσεις στο διαδικτυακό περιβάλλον μετά την άνοδο και τη δημοφιλία της ψηφιακής πλατφόρμας TikTok. Πρόκειται για μια δοκιμασία στην οποία υποβάλλονται άτομα νεαρής ηλικίας, προκαλώντας ασφυξία στον εαυτό τους, μέχρι να χάσουν προσωρινά τις αισθήσεις τους και στη συνέχεια ανεβάζουν το βίντεο στο TikTok σε στιγμή ευφορίας, εφόσον δηλαδή έχουν ανακτήσει τις αισθήσεις τους.
Στην πραγματικότητα, προκαλείται σκόπιμη διακοπή του οξυγόνου στον εγκέφαλο. Το άτομο καλείται να πάρει μία πολύ βαθιά ανάσα για να γεμίσουν οι πνεύμονες του με οξυγόνο και στη συνέχεια, να κρατήσει την αναπνοή του, κόβοντας τη ροή του οξυγόνου μέχρι να χάσει τις αισθήσεις του.
Η εξέλιξη αυτή ωθεί πολλές φορές τα παιδιά να χτυπήσουν σοβαρά το κεφάλι τους κατά την πτώση, να υποστούν επιληπτικές κρίσεις, κάποια εγκεφαλική βλάβη, νοητική αναπηρία ή ακόμη να τα οδηγήσει και στον θάνατο.
Τα παιδιά χρησιμοποιούν πολλούς τρόπους προκειμένου να προκαλέσουν ασφυξία στον εαυτό τους. Οι πιο διαδεδομένοι είναι η χρήση κάποιου καλωδίου, κορδονιών παπουτσιού, σχοινιών ή ακόμα και σεντονιών.
Οι θάνατοι που οφείλονται στα παιχνίδια ασφυξίας συνοδεύονται από μεγάλη ανησυχία στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπου γνωρίζουν μεγάλη δημοφιλία. Στην εγχώρια επικαιρότητα, η κοινή γνώμη βρέθηκε αντιμέτωπη με το φαινόμενο του black out challenge την άνοιξη της φετινής χρονιάς, όπου η αυτοκτονία του 14χρονου στα Πατήσια, η οποία προήλθε διά απαγχονισμού, εξετάστηκε αν αποτέλεσε αποτέλεσμα της εν λόγω δοκιμασίας.
Δυστυχώς, το φαινόμενο απασχόλησε και πάλι την ελληνική επικαιρότητα μετά το σοκαριστικό περιστατικό στο Χαλάνδρι, όπου μια μαθήτρια αισθάνθηκε έντονη αδιαθεσία στο σχολείο αφού συμμετείχε με τους συμμαθητές της στα παιχνίδια ασφυξίας και χρειάστηκε η παρέμβαση των καθηγητών, καθώς αρκετά παιδιά ζαλίστηκαν λόγω εγκεφαλικής υποξίας.
Ποια τα αίτια που οδηγούν τους νέους να συμμετάσχουν στις δοκιμασίες «αυτοκτονίας» στο ψηφιακό περιβάλλον
Ο Μανώλης Σφακιανάκης, μιλώντας στο ertnews, απέδωσε ιδιαίτερη έμφαση στους λόγους οι οποίοι προτρέπουν τα παιδιά να συμμετάσχουν σε αυτόν τον ατέρμονο διαδικτυακό λαβύρινθο που, εν τέλει, τα οδηγεί σε αδιέξοδο.
«Ο λόγος για μένα είναι ένας και μοναδικός. Τα παιδιά δεν μπορούνε, δυστυχώς, να διακρίνουν πολλά πράγματα και πάνω από όλα τον κίνδυνο. Τα παιδιά μιμούνται. Για μένα σε όλα παίζει ο μιμητισμός, γιατί ο Γιάννης και όχι ο Γιώργος; Γιατί να το κάνει ο Κώστας και όχι εγώ, Μανώλης; Έτσι λοιπόν, χωρίς σκέψη, απερισκεψία λέγεται αυτό, χωρίς καν να σκεφτούν, μπαίνουν σε μία διαδικασία πρόκλησης για να για να εντυπωσιάσουν τον απέναντι. Άρα γίνονται όλα χάριν εντυπωσιασμού, χωρίς σκέψη και το βασικότερο από όλα γίνονται χάριν να δείξουν ότι είναι καμπόσοι. Το παίζουν καμπόσοι μέσα στο σχολείο, μέσα στις παρέες τους κι εγώ θα το κάνω κι εγώ. Θα πηδήξω από το ποτάμι κι εγώ θα χαρώ κι εγώ θα κάνω το άλλο. Όλα αυτά και ηλικίες δώδεκα, δεκατρία, δεκατέσσερα, δεκαπέντε που είναι οι πιο δύσκολες ηλικίες και οι πιο επικίνδυνες, γίνονται χάριν αστειότητος, μαγκιάς, προκλήσεως και χωρίς καν να το σκεφτούν», σημείωσε ο Μανώλης Σφακιανάκης.
Η ευθύνη του TikTok και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης
Σύντομα αναδύθηκαν ερωτήματα για τον ρόλο και την ευθύνη που επιβαρύνει το TikTok. Η ψηφιακή πλατφόρμα αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα διάδοσης του “blackout challenge”.
Στην πραγματικότητα, ωστόσο, δεν επρόκειτο για μια νέα τάση. Παιχνίδια παρόμοιου σεναρίου αποτελούν παράδοση στις σχολικές αίθουσες. Οι νέοι συχνά συμμετέχουν σε δοκιμασίες, χωρίς να έχουν την κριτική σκέψη και την απαραίτητη ωριμότητα να αντιληφθούν τις συνέπειες.
Το TikTok αυτό καθαυτό δεν ευθύνεται για τη δημιουργία του παιχνιδιού. Ουδείς μπορεί να υποστηρίξει ότι το σενάριο του παιχνιδιού κατασκευάστηκε στα γραφεία της διάσημης πλατφόρμας. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι αποποιείται οποιαδήποτε ευθύνη. Αντιθέτως, το μέσο κοινωνικής δικτύωσης όχι μόνο επιτρέπει, αλλά ενθαρρύνει τη διάδοση του παιχνιδιού. Χιλιάδες hashtags “blackout challenge” πλαισιώνουν τις δημοσιεύσεις, καθιστώντας την «πρόκληση συσκότισης» μια δημοφιλή δοκιμασία, κάτι το οποίο «διαβάζει» ο αλγόριθμος, ο οποίος με μεγάλη αδιαφορία απέναντι στον κίνδυνο της δοκιμασίας, «προτείνει» το επικίνδυνο παιχνίδι σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των χρηστών. Το νεανικό ακροατήριο εύκολα αντιδρά στο δόλωμα και αποτελεί τους πιο πιστούς «πελάτες» του TikTok, καθώς ανταποκρίνεται, ενίοτε με μεγάλη προθυμία, σε δοκιμασίες οι οποίες συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση τους.
Η σελίδα «για εσάς» που ενυπάρχει στα social media αποδίδει μια ροή βίντεο που επιλέγονται από τον αλγόριθμο που έχει αναπτύξει το TikTok και βασίζεται στα ψηφιακά αποτυπώματα που άφησε ο χρήστης, τα likes και τη γενικότερη δραστηριότητα του.
«Δε λέω μόνο για το TikTok, υπάρχουν και άλλες πλατφόρμες. Για ποιο λόγο οι πλαφόρμες αυτές να διατηρούν πάνω τα βίντεο αυτά που είναι αυτοκτονικά; Εγώ αυτό δεν ξέρω. Και αυτό θέλω να μου πει η πλατφόρμα. Το καθένα, όμως, είναι μια εταιρεία και έχει τους δικούς τους κανόνες, κάθε εταιρεία κάνει τα δικά της. Άρα αυτή τη στιγμή η TikTok είναι υπεύθυνη να φιλτράρει το υλικό της, όπως απαγορεύει να έχει υλικό παδικής πορνογραφίας, άλλο τόσο πρέπει να απαγορεύει να έχει υλικό που τα παιδιά μιμούνται και αυτοκτονούν», τονίζει ο πρόεδρος του CSI.
Το φαινόμενο «μπλε φάλαινα»
Τα παιχνίδια ασφυξίας παραπέμπουν στην περίπτωση της μπλε φάλαινας, ενός διαδικτυακού παιχνιδιού που οδηγεί τους συμμετέχοντες στην αυτοκτονία, το οποίο έκανε την εμφάνιση του, το 2016.
Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι χρήστες αποτελείται από 50 δοκιμασίες. Το παιχνίδι ξεκινά με απλά βήματα όπως το να ζωγραφίσουν ένα ζώο, να ξυπνήσουν αργά τη νύχτα, να παρακολουθούν ταινίες τρόμου για μια ολόκληρη μέρα και διάφορα άλλα τεστ. Τα πρώτα στάδια δεν προϊδεάζουν ακόμη τους χρήστες για το ψυχικό αδιέξοδο που τους επιφυλάσσει η εξέλιξη και η ψυχολογική πίεση του παιχνιδιού. Η στρατηγική των δημιουργών δεν εστιάζει αποκλειστικά σε εφήβους που αντιμετωπίζουν ψυχικά προβλήματα και η μοναξιά τους κυριεύει, αλλά και ευρύτερα στο νεανικό ακροατήριο, το οποίο συχνά ενδίδει στην επιθυμία για μια πρόκληση που χαρακτηρίζει το άνθος της ηλικίας.
Οι δοκιμασίες στη συνέχεια περνούν σε ένα πιο απαιτητικό στάδιο, όπου οι συμμετέχοντες καλούνται να ανταποκριθούν σε πιο επικίνδυνες αποστολές, οι οποίες θα θέσουν σε κίνδυνο τη σωματική ακεραιότητα τους.
Κάθε φορά που το θύμα πραγματοποιεί μια εντολή, οφείλει να επισυνάπτει μια φωτογραφία ή βίντεο, ως απόδειξη. Για να «τερματίσει» το παιχνίδι, ο συμμετέχων πρέπει να προβεί στην τελική και μοιραία πράξη της αυτοκτονίας. Μάλιστα, τα παιδιά καλούνται να καταγράψουν αυτή την πράξη, ενώ σε περίπτωση που αρνηθούν, τότε οι διαχειριστές του παιχνιδιού προχωρούν σε απειλές και εκβιασμούς σε βάρος των νέων.
Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, οι έφηβοι υποβάλλονται σε έναν ψυχολογικό πόλεμο δίχως επίλογο, που τους οδηγεί σε απόγνωση, τους εξαντλεί ψυχολογικά, με αποτέλεσμα το τελικό στάδιο, η αυτοκτονία, να μοιάζει με μια λύτρωση απέναντι στη ψυχική οδύνη των θυμάτων.
Το όνομα του παιχνιδιού καθιερώθηκε μέσα από μια δοκιμασία που παρουσιαζόταν πολύ συχνά στους χρήστες, κατά την οποία θα έπρεπε να χαράξουν το σώμα τους, σχεδιάζοντας μια φάλαινα. Κατά πολλούς, η φάλαινα συμβολίζει τον αιώνιο θάνατο και η επιλογή του χρώματος μπλε, την απελπισία.
Στον απόηχο της δημοφιλίας του εν λόγω παιχνιδιού, το “Momo“, ένα νέο επικίνδυνο διαδικτυακό παιχνίδι δοκιμασιών συστήθηκε στο ψηφιακό περιβάλλον, το 2018. Ένα φρικιαστικό πρόσωπο εμφανιζόταν σε χρήστες του διαδικτύου στέλνοντας μηνύματα και, στη συνέχεια, τους προκαλούσε να εκτελέσουν μια σειρά από εντολές εν μέσω απειλών και να κάνουν κακό στον εαυτό τους ή ακόμα και να αυτοκτονήσουν.
Ενδείξεις ότι τα παιδιά δε βρίσκονται σε φυσιολογική ψυχική κατάσταση
Όσον αφορά την πρόκληση συσκότισης, οι γονείς έχουν τη δυνατότητα να αντιληφθούν αν τα παιδιά δοκίμασαν να συμμετάσχουν, μέσα από συγκεκριμένες ενδείξεις, όπως αναφέρει το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων. Οι πιο σημαντικές είναι:
Κατακόκκινα μάτια
Σημάδια στο λαιμό
Σοβαροί πονοκέφαλοι
Αίσθημα αποπροσανατολισμού μετά από χρόνο που έμεινε μόνος του
σχοινιά, κασκόλ και ζώνες δεμένα σε έπιπλα κρεβατοκάμαρας ή πόμολα πόρτας
ανεξήγητη παρουσία αντικειμένων, όπως λουριά σκύλων ή κολάρα choke
«Θα ξέρετε κάτι, ότι όταν το παιδί σου έχει μια συμπεριφορά Α, κάνει πέντε πράγματα στερεότυπα, αλλά τα κάνει, θα μιλήσει μαζί σου, θα πάει στον παππού και στη γιαγιά, θα σου πάρει εφημερίδα, θα πάει μια βόλτα με τους φίλους του, δηλαδή έχει μια νέα ζωή κανονικότητας και ξαφνικά βλέπεις ότι όλα αυτά που έχει, τις πέντε συνήθειες και τις κόβει, έστω και δύο να κόψει από τις πέντε συνήθειες, αυτό κάτι σημαίνει. Αν κόψει και τις πέντε συνήθειες του πάει να πει ότι το παιδί έχει φύγει, έχει ξεφύγει, έχει πάει κάπου αλλού και εσύ δεν το ξέρεις. Άρα, πρέπει να βρεις τα δρομολόγια του παιδιού σου, αυτό που συμβαίνει στο παιδί σου. Πρέπει να βρεις τις περπατισιές του παιδιού σου. Αυτό είναι όλο», υπογραμμίζει ο Σφακιανάκης.
Η ευθύνη των γονέων
«Οι γονείς έχουν τεράστια ευθύνη. Καταρχήν και από το νόμο έχουν ευθύνη. Ότι αν το παιδί τους κάνει κάτι, πηγαίνουμε για παραμέληση εποπτείας ανηλίκου σύμφωνα με το νόμο, αλλά εγώ δε στο πάω με το νόμο, με το γράμμα του νόμου τυπικά, εγώ στο πάω ουσιαστικά, ότι οι γονείς πρέπει να έχουν αποκτήσει την εμπιστοσύνη των παιδιών τους. Πώς αποκτάται εμπιστοσύνη του παιδιού με του γονιού; Εδώ αν θα πάρεις χίλια παιδιά είναι ζήτημα τα δέκα με είκοσι να έχουν τέτοια εμπιστοσύνη με τους γονείς τους. Άλλο αγαπάμε και άλλο εμπιστεύομαστε. Όλα τα παιδιά αγαπάνε τους γονείς τους, όλα τα παιδιά, αλλά απόλυτη εμπιστοσύνη; Να ξέρει στο απόλυτο 100% η μαμά και ο μπαμπάς τι κάνει το παιδί. Είναι ελάχιστες οικογένειες, στις εκατό είναι ελάχιστες. Άντε να είναι πέντε με δέκα. Άρα το βασικό συστατικό που μπορεί να αποτρέψει τα πάντα, όλα τα μικρόβια, τα ζιζάνια που μεγαλώνουν στο παιδί μας κατά την ηλικία της εφηβείας και που δυστυχώς κάποια τον σκοτώνουν, είναι να αποκτηθεί η σωστή εμπιστοσύνη, το σωστό μοντέλο πάνω στην οικογένεια και πάνω απ’ όλα τα παιδιά με τους γονείς να έχουν γίνει ένα. Αυτό για μένα είναι το Α και το Ω. Όλα τα άλλα είναι από κάτω», παρατηρεί.
Η εμπιστοσύνη ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική, αν αναλογιστεί κανείς πως οι γονείς μεγαλύτερης ηλικίας, είναι τεχνολογικά αναλφάβητοι. Η Ελλάδα μάλιστα βρίσκεται στην 26η θέση των τεχνολογικά αναλφάβητων χωρών.
Η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας
«Εγώ τι λέω πάντα όταν μιλάω; Δε θέλω να δαιμονοποιήσω το διαδίκτυο. Το πρώτο πράγμα είναι αυτό. Δεν δαιμονοποιούμε. Τι φταίει η εφαρμογή η «μπλουκ», η «μπλακ», ή η «μπλικ», εάν είμαι εγώ ηλίθιος, η εφαρμογή μου φταίει ή εγώ που κάνω, με συγχωρείς, τις βλακείες και τις ηλιθιότητες και τις εγκληματικές πράξεις. Αυτός λοιπόν που κάνει το έγκλημα, αυτός φταίει και όχι η πλατφόρμα. Η πλατφόρμα για να γίνει έχουν πέσει κάποιες εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ, για να γραφεί ο κώδικας. Και με το μαχαίρι κόβεις το ψωμί, αλλά σκοτώνεις κιόλας, τι πάει να πει ότι δεν πρέπει να έχουμε το μαχαίρι; Και το ηλεκτρικό ρεύμα άμα το πιάσω από εδώ που είμαι θα με σκοτώσει. Για μένα θα πρέπει οπωσδήποτε να μάθουμε ένα πράγμα. Τι είναι το Α και τι είναι το Ω. Έτσι απλά. Γιατί λοιπόν δεν δαιμονοποιούμε πλατφόρμες και μηχανές; Δαιμονοποιούμε αυτούς, τους «δαιμονιάζουμε» το λέω εγώ, αυτούς που χρησιμοποιούν και κάνουν χρήση, την κακή χρήση της πλατφόρμας. Όπως κάνουμε κακή χρήση μαχαιριού κάνουμε και κακή χρήση της πλατφόρμας.»
Η «επόμενη μέρα» για τα παιδιά
«Να ξέρετε κάτι. Όταν ένα παιδί, που έχω δει αρκετά παιδιά, έχει χτυπηθεί από μπλε φάλαινα πχ ή από challenges, δύσκολα επαναφέρεται, αλλά κάποια στιγμή επαναφέρεται με ότι αυτό συνεπάγεται περί δυσκολίας. Θα έχει πάντα ψυχικά προβλήματα, δεν θα το ξεπεράσει ποτέ. Όπως και ένα παιδί κακοποιημένο δεν θα ξεπεράσει ποτέ, το κακοποιημένο παιδί, τη βάσανο αυτή, την οποία έχει. Δηλαδή τι εννοώ; Ότι ένα παιδί που θα κακοποιηθεί, όση ψυχοθεραπεία και να κάνει, θα είναι πάντα κακοποιημένο, πάντα θα έχει το πρόβλημα και πάντα θα έχει δυστυχώς μέσα του τον πόνο, τη μαυρίλα και τη σκοτεινιά. Και μία έρευνα στην Αυστραλία έχει δείξει ότι τα κακοποιημένα παιδιά τα οποία έχουν βιαστεί, κακοποιηθεί, μεταφέρεται αυτό το βίωμα και στο DNA τους και γεννάνε παιδιά με κατάθλιψη και με προβλήματα. Έχει γίνει έρευνα γι’ αυτό στην Αυστραλία. Άμα ανατρέξετε θα τη βρείτε την έρευνα αυτή, που λέει κακοποίηση, ψυχική και ο βιασμός και όλα αυτά μεταφέρονται στο παιδί του ατόμου που το έχει υποστεί», συμπληρώνει χαρακτηριστικά.
Το μήνυμα του Μανώλη Σφακιανάκη μέσα από την ΕΡΤ
«Το μήνυμα που θέλω να στείλω μέσα από την ΕΡΤ είναι ένα: Θα πρέπει οι γονείς να συνέλθουν, να αφήσουν τα πολλά και να κοιτάξουν τα λίγα, τα παιδιά τους. Αφήνουμε τα πολλά και πάμε στα λίγα. […] Στα παιδιά μας, γιατί τα πολλά χρήματα δεν φέρνουν ποτέ το αποτέλεσμα που θέλουμε. Το χρήμα το πολύ δυστυχώς είναι καταστροφικό. Όμως τα παιδιά μας είναι τα διαμάντια μας και πρέπει να εστιάσουμε στα παιδιά μας, πάνω στην αγάπη μας, την εμπιστοσύνη μας, να τους τη δείξουμε και να μας τη δείξουνε. Και τέλος, θα πρέπει τα παιδιά μας να είναι ο φάρος της ζωής μας. Από εκεί αναπνέουμε, από κει παίρνουμε το οξυγόνο μας και από εκεί παίρνουμε τη χαρά και τη λύπη. Ας το κάνουμε λοιπόν έτσι που να παίρνουμε μόνο χαρά και όχι λύπη».
Ρεπορτάζ: Ιάσων Λαδέας
Πηγή: ertnews
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου