Πρόσωπο: Σοφία Ρομπόλη

Σοφία Ρομπόλη: Η ξυπόλητη διερμηνέας

Μια διερμηνέας νοηματικής γλώσσας είναι, λέει, μια γέφυρα για το «σιωπηλό βασίλειο» των κωφών. Ή μάλλον όχι και τόσο «σιωπηλό». Η Σοφία Ρομπόλη ξέρει καλά πως η σιωπή είναι γεμάτη λέξεις - γι΄ αυτούς τουλάχιστον, που θέλουν να τις ακούσουν.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΑ ΚΑΣΤΑΝΗ

Κάθε απόγευμα, όταν πλησίαζει 6.00, στο πλατό των ειδήσεων του Alpha η Σοφία ακολουθεί το δικό της μικρό τελετουργικό: Βγάζει τα βραχιόλια, τα δαχτυλίδια, το ρολόι της, καθετί που θα μπορούσε να αποσπάσει στιγμιαία την προσοχή του ματιού από τα χέρια της. Κάθε απόγευμα, η Σοφία «εκφωνεί» το δελτίο ειδήσεων στη νοηματική, για περίπου 25.000 - 30.000 κωφούς Έλληνες τηλεθεατές. Τα νευρικά μακριά γυμνασμένα της δάχτυλα είναι η λαλιά της. Το πινέλο μάλλον, με το οποίο «ζωγραφίζει» λέξεις σε έναν αόρατο καμβά - το στόμα, η έκφραση, το σώμα της, όλα, παίρνουν μέρος στην ίδια ζωγραφιά. Στο τέλος βγάζει και τα παπούτσια της. Αυτά, πάλι, γιατί;

Σηκώνει γελώντας τους ώμους, με μια μικρή αμηχανία: «Όταν είμαι στο στούντιο, θέλω να στηρίζομαι καλά και να νιώθω ελεύθερη. Μου αρέσει τα πόδια μου να πατάνε στη γη...».

Η Σοφία δουλεύει ως διερμηνέας νοηματικής γλώσσας τα τελευταία δεκαεπτά χρόνια. Κάθε μέρα, μιλάει με σιωπές σε χιλιάδες ανθρώπους. Αλλά, από κοντά, αποδεικνύεται λαλίστατη. «Τι κάνει ένας διερμηνέας νοηματικής; Τα πάντα, από γεννήσεις μέχρι κηδείες. Το δελτίο στη νοηματική είναι ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της δουλειάς. Η πραγματική μας δουλειά δεν είναι το γυαλί, αλλά ο δρόμος: τα σπίτια, τα ιατρεία, τα νοσοκομεία, τα αστυνομικά τμήματα, τα δικαστήρια, οι φυλακές, το Αλλοδαπών. Νύχτες, πρωινά, μεσημέρια, βράδια...».

Τι θα πει στη δική της δουλειά «κάνω μια γέννηση;». «Θα πει πως όταν μια κωφή γυναίκα μείνει έγκυος και πάει στο γυναικολόγο της ή στο θάλαμο τοκετού για να γεννήσει ή, αργότερα, όταν θα πάει το παιδί της στον παιδίατρο, ο διερμηνέας πρέπει να είναι παρών. Είναι η γέφυρα ανάμεσα

στους δύο κόσμους: τον κόσμο των κωφών και τον κόσμο των ακουόντων. Είσαι ο πρώτος που μαθαίνεις πως θα γεννηθεί ένα παιδί -εσύ το λες στη μητέρα και στον πατέρα- και είσαι ο πρώτος που το βλέπει όταν έρχεται στον κόσμο».

Αυτό ακούγεται γλυκό. Και μάλλον συγκινητικό - ή μήπως όχι; «Στην πραγματικότητα είναι σχετικά πολύπλοκο. Πρέπει να είσαι εκπαιδευμένος - αν κάτι πάει στραβά, πρέπει να είσαι πάρα πολύ ψύχραιμος και ταυτόχρονα πολύ ευδιάθετος για χάρη της μητέρας. Να μπορείς να της λύσεις τις απορίες, να τη βοηθήσεις να κατανοήσει τι πρέπει να κάνει, να είσαι τρυφερός ή τρυφερή μαζί της την ώρα που συμβαίνει αυτό το θαύμα στη ζωή της. Και ταυτόχρονα να κρατάς την απόσταση που επιβάλλεται να έχεις, ως διερμηνέας της».

Στην πραγματικότητα, επίσης, τα όρια μεταξύ φίλου/συμπαραστάτη και διερμηνέα είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτα. «Όταν κάνεις μια διερμηνεία τόσο σοβαρή, που για να γίνει πρέπει να σου εμπιστευτεί ο άλλος πολύ προσωπικά, δικά του πράγματα» αυτό δεν γίνεται με το “καλημέρα σας”. Πρέπει να έχεις χτίσει μαζί με τον “πελάτη” σου μια σχέση εμπιστοσύνης. Γενικά, όμως, μπαίνεις και βγαίνεις από τον ένα ρόλο στον άλλο. Μπορεί στη διάρκεια ενός ραντεβού ή ενός περιστατικού να μπεις βαθιά σε μια ιστορία, μετά όμως να πρέπει να ξαναβγείς απ΄ αυτήν και να μείνεις ουδέτερος. Η ουδετερότητα και η εχεμύθεια είναι οι δύο βασικοί κανόνες του Κώδικα Ηθικής των διερμηνέων της νοηματικής».

Στο βιογραφικό της γράφει πως σπούδασε Ψυχολογία. Στη διάρκεια της πρακτικής της, στο Δρομοκαΐτειο, συνάντησε κάποιον κωφό, ο οποίος δεν είχε ιστορικό ψυχικής ασθένειας. «Σκέφτηκα να μάθω τη νοηματική για να μπορώ να συνεννοούμαι στοιχειωδώς μαζί του, νομίζοντας πως λίγοι μήνες θα μου ήταν αρκετοί. Λάθος. Οι σπουδές της νοηματικής διαρκούν τέσσερα χρόνια μέχρι να πάρεις δίπλωμα επάρκειας γλώσσας και μετά άλλα δύο με τρία χρόνια για να μάθεις τη διερμηνεία. Ξέρεις, η νοηματική είναι ζωντανή και εξελισσόμενη γλώσσα. Έχει δικό της συντακτικό, δική της γραμματική, δικό της -πολύ πλούσιο- λεξιλόγιο που αλλάζει διαρκώς».

Και προφανώς, αν κρίνουμε απ’ αυτά που βλέπουμε, στο πλούσιο λεξιλόγιο των κωφών ο πρωθυπουργός της χώρας είναι γνωστός με το παρατσούκλι «ο γυαλάκιας». Γελάει. «Για όλα τα δημόσια πρόσωπα υπάρχει κάποιο νοηματικό σημείο που βγαίνει από κάποιο χαρακτηριστικό τους και το οποίο “γεννιέται” από την ίδια την κοινότητα των κωφών. Ο Αντώνης Σαμαράς, ας πούμε, έχει, ναι, ένα νόημα από τα γυαλιά του, ο Βαγγέλης Βενιζέλος από το προγούλι του, ο Αλέξης Τσίπρας από το κοκοράκι στα μαλλιά του. Αν δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, θα πρέπει να συλλαβίσεις το όνομα, κι αυτό είναι σχετικά δύσκολο, γιατί η εκφώνηση προχωράει γρήγορα. Πρέπει να είσαι ταχύς...».

Η ταχύτητα, πάντως, δεν είναι το μόνο τυπικό asset ενός καλού διερμηνέα. «Απαιτείται απέραντη υπομονή, πολύ μεγάλη ενέργεια, υγεία, καλή φυσική κατάσταση - έπειτα από δύο ώρες διερμηνείας, όρθια, πονάει η μέση σου, τα χέρια σου, ο αυχένας σου, τα πάντα. Πρέπει να ενημερώνεσαι διαρκώς και για τα πάντα, να διαβάζεις τα πάντα, μιας και στην ουσία καλύπτεις όλα τα ρεπορτάζ: Κάνεις πολιτικό, οικονομικό, πολιτιστικό» ακόμα και αθλητικό. Να σου πω ένα παράδειγμα. Ξαφνικά, ακούω μια μέρα τον αθλητικό συντάκτη, ο οποίος μιλούσε για τα ξένα πρωταθλήματα, να αναφέρεται σε κάτι ομάδες τούρκικες. Πανικός! Έπρεπε να μπω γρήγορα στο 5^6 να βρω φίλους ή να ρωτήσω ξένους συναδέλφους πώς λέγονται αυτές οι ομάδες. Γιατί, βλέπεις, έτσι «διαβάζεις» στη νοηματική. Μέσω επαφής με άλλους κωφούς...».

Η κατανόηση και η συναισθηματική νοημοσύνη είναι άλλα δύο -άτυπα μεν, αλλά ουσιαστικά- προσόντα. «Σε μια καλή διερμηνεία πρέπει να εκτιμήσεις την ηλικία του πελάτη σου, το background του, το γνωστικό του επίπεδο και το επίπεδο της γλώσσας του. Αλλιώς θα μιλήσω σε έναν ηλικιωμένο ή απαίδευτο άνθρωπο και αλλιώς σε ένα 17άρη ή σε ένα παιδί. Χρησιμοποιώ διαφορετική γλώσσα και γι΄ αυτό πρέπει να εκπαιδεύομαι καθημερινά και να μαθαίνω καινούριες έννοιες που εισάγονται στη γλώσσα, μέσω, π.χ., social media, twitter κ.λπ. Πόση ώρα αφιερώνω στη δουλειά μου; Ολόκληρο το 24ωρο - με διάλειμμα μιας ώρας το μεσημέρι, όταν πάω κολυμβητήριο, για τα χέρια μου και τον αυχένα μου. Δουλεύω όλο το χρόνο, χωρίς ρεπό ούτε τα Σαββατοκύριακα, από το Σεπτέμβριο μέχρι το τέλος Ιουλίου. Τον Αύγουστο τον κρατάω για τα ταξίδια μου. Θέλω να φεύγω σε περίεργες εξωτικές χώρες, να παίρνω καινούρια ερεθίσματα, να ανοίγει το μυαλό μου. Το περιμένω πώς και πώς...».

Παραδέχεται πως η δουλειά της μπορεί να γίνει «ρουφήχτρα». Μια σκοτεινή μαύρη τρύπα που «σε καταναλώνει ψυχολογικά». «Αυτή η καθημερινή επαφή με τους ανθρώπους είναι σαρωτική και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μπορεί να είναι βαθιές, ουσιαστικές. Έχω κάνει την τελευταία διερμηνεία σε έναν πολύ στενό μου φίλο που πέθανε. Ήταν τότε 40 χρόνων και ήμουν διερμηνέας του τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της ζωής του. Ήμασταν μαζί σχεδόν καθημερινά. Χρειάστηκε να διερμηνεύσω στη μητέρα του και στη γυναίκα του όταν μπήκε στο νοσοκομείο. Διερμήνευσα όταν ο γιατρός διέγνωσε ότι κατέληξε. Διερμήνευσα και στην κηδεία του, προσπαθώντας να είμαι ψύχραιμη και ουδέτερη. Ήταν μία από τις πιο σκληρές στιγμές της ζωής μου».

Στ΄ αλήθεια, όμως, πώς μιλάς σε έναν κωφό για την αρρώστια; «Το λες. Οφείλεις να το πεις. Το τι θα κάνω εγώ μετά με το συναίσθημά μου -αν θα κάνω τρία χιλιόμετρα στο κολυμβητήριο ή θα πάρω το αυτοκίνητό μου και θα φτάσω τρέχοντας μέχρι το Σούνιο ή θα κάτσω σε μια γωνιά και θα κλαίω είναι δικό μου θέμα. Εκείνη τη στιγμή, ο άλλος που είναι απέναντι μου δικαιούται να ακούσει ακριβώς ό,τι θα άκουγα κι εγώ...».

Άλλη μια διέξοδος είναι η ενασχόλησή της με το Θέατρο Κωφών. Διέξοδος, αποστολή, προορισμός. Εκείνη το λέει «γέφυρα». «Τι είναι το Θέατρο Κωφών; Ένας χώρος όπου ένας κωφός κι ένας ακούων μπορούν να παρακολουθήσουν ισότιμα μια παράσταση, η οποία εκτυλίσσεται στη νοηματική, αλλά παράλληλα ακούγονται και οι φωνές των ηθοποιών -εγώ κάνω το «ατακάρισμα» των φωνών πάνω στους ηθοποιούς που νοηματίζουν». Για να γίνει αυτό, είναι παρούσα καθημερινά σε όλες τις πρόβες των «παιδιών της». Για να τους διερμηνεύσει τις οδηγίες του σκηνοθέτη, να κάνουν μαζί τη μεταφορά του κειμένου στη νοηματική, να «μιλήσουν» για το έργο, το ιστορικό του πλαίσιο, τους ρόλους, τη δυναμική τους κ.λπ. Ατέλειωτες ώρες, μήνες ολόκληροι δουλειάς, που καταλήγουν σε μια παράσταση. Τότε, ομολογεί, νιώθει «τεράστια χαρά».

Της έχει δώσει πολλές χαρές η δουλειά της; «Πάρα πολλές. Έχω ξεγεννήσει εννιά παιδιά. Έχω διερμηνεύσει την τελετή έναρξης και την τελετή λήξης των Παραολυμπιακών Αγώνων. Έχω κάνει το πρώτο δελτίο στα ελληνικά ιδιωτικά κανάλια και το πρώτο δελτίο κωφών στο Internet, εδώ, στον Alpha».

Πηγή: «People» via Με άλλα μάτια