Τι είναι ο «γονιός ελικόπτερο» και πόσο κάνει καλό στο παιδί του;

Η οικογένεια, λένε οι ψυχολόγοι, πρέπει να ενθαρρύνει τον έγκαιρο «απογαλακτισμό». Μια νέα έρευνα όμως δείχνει το αντίθετο: στον άνισο κόσμο μας η συστηματική εμπλοκή των γονιών ανοίγει ευκολότερα τον δρόμο για την επιτυχία των παιδιών 

Κική Τριανταφύλλη στο Protagon.gr

Εχετε ακουστά τον όρο «γονείς ελικόπτερα»; Η πετυχημένη μεταφορά εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1969 στο best seller του δάσκαλου και ψυχοθεραπευτή Χάιμ Γκίνοτ «Between Parent And Teenager», που αναφέρθηκε στα λόγια ενός εφήβου: «Η μητέρα πετάει από πάνω μου σαν ελικόπτερο …». 

Προσθέστε στο εφηβικό παράπονο θρυλικές ατάκες της ελληνίδας μάνας (που όμως δεν έχει την αποκλειστικότητα), του τύπου «γράψαμε τεστ στα μαθηματικά», «θα μάθεις γερμανικά όπως η αδελφή σου», «ζακέτα πήρες», «μην τρέχεις γιατί θα πέσεις», και έχετε το πορτρέτο του γονιού που ζουζουνίζει πάνω από το κεφάλι του παιδιού του χωρίς ποτέ να κόβει τον ομφάλιο λώρο. Είναι ο γονιός που κάνει όνειρα για την καριέρα του απογόνου του πριν καλά-καλά βγάλει την πάνα βρακάκι, υπάρχουν εξάλλου πολλοί που τα τροφοδοτούν. Δεν είναι υπερβολή. Θυμάμαι αθηναϊκό νηπιαγωγείο, που μεταξύ άλλων παροχών την δεκαετία του 1990 διαφήμιζε την προετοιμασία των νηπίων… για σπουδές ιατρικής. 

Εδώ και δεκαετίες, ψυχολόγοι και δημοσιογράφοι έχουν βάλει στο στόχαστρό τους τις συνήθειες των «γονιών ελικοπτέρων» και ειδικά τις σχολικές τους εμμονές. Επιμένουν ότι η υπεραπασχόληση των γονιών με τα παιδιά τους δημιουργεί γενιές παιδιών που υποφέρουν από στρες και δεν μπορούν να λειτουργήσουν από μόνα τους, ενώ και οι γονείς κατακλύζονται από συναισθήματα ενοχής και πανικού, κάποιοι μπορεί να αισθάνονται ακόμη και γελοίοι. 

Αλλά, μια νέα έρευνα δείχνει ότι στην εποχή μας (εποχή μεγάλων ανισοτήτων), αυτό το είδος της γονικής φροντίδας μπορεί να προσφέρει μεγάλα οφέλη. Αυτό είναι με λίγα λόγια, αναφέρουν οι New York Times, το μήνυμα του βιβλίου «Αγάπη, Χρήμα και Γονική Μέριμνα: Πώς Εξηγεί η Οικονομία τον Τρόπο που Μεγαλώνουμε τα Παιδιά μας» («Love, Money and Parenting: How Economics Explains the Way We Raise Our Kids»), που έγραψαν οι οικονομολόγοι Ματάιας Ντέπκε από το πανεπιστήμιο Νορθγουέστερν και Φαμπρίτσιο Τζιλιμπότι του Γέιλ. 

Η αλήθεια είναι ότι όσοι αντιμετωπίζουν τον γονεϊκό τους ρόλο με πάθος και εργατικότητα μπορεί να φτάσουν ακόμη και σε άσκοπες υπερβολές, κάτι που δεν τους προκαλεί χαρά απαραίτητα. Αλλά αν το κάνουν σωστά, λειτουργεί αποτελεσματικά για τα παιδιά, όπως αποδείχτηκε τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε άλλες πλούσιες χώρες του κόσμου. 

Οι συγγραφείς εξηγούν ότι τη δεκαετία του 1970 όταν μειώθηκαν οι ανισότητες, δεν υπήρχε τόσο μεγάλο χάσμα στα εισοδήματα μεταξύ πτυχιούχων και ανειδίκευτων. Και οι «αυταρχικοί» γονείς έδωσαν τη θέση τους στους «ανεκτικούς», που άφηναν στα παιδιά τους ελεύθερα με ελάχιστη επίβλεψη. Γιατί να ζήσουν 18 χρόνια γκρινιάζοντάς τους να πετύχουν κάτι για το οποίο η ανταμοιβή δεν θα άξιζε την προσπάθεια; 

Ωστόσο, τη δεκαετία του 1980, οι ανισότητες αυξήθηκαν έντονα στις χώρες της Δύσης, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες, το χάσμα των αμοιβών μεγάλωσε και ο «γονιός ελικόπτερο» άρχισε να αντικαθιστά τον «ανεκτικό». Γονείς της μεσαίας και ανώτερης τάξης, συνήθως απόφοιτοι ιδιωτικών σχολείων οι ίδιοι, προτιμούν την ιδιωτική εκπαίδευση (ήδη από το νηπιαγωγείο) και περνούν τα βράδια τους πηγαινοφέρνοντας τα παιδιά τους σε διάφορες δραστηριότητες και ελέγχοντας τις σχολικές τους εργασίες. 

Στις ΗΠΑ, οι γονείς έχουν αυξήσει την ενασχόλησή τους με τα παιδιά τους περίπου κατά 12 ώρες την εβδομάδα, σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1970, ενώ το ίδιο κάνουν επίσης Ολλανδοί, Ισπανοί, Ιταλοί, Καναδοί και Βρετανοί. Στην Ιαπωνία, μάλιστα, οι μαμάδες που υπερασχολούνται με τα παιδιά τους είναι γνωστές ως «γονείς τέρατα»… 

Δεν ήταν όλες οι αλλαγές λογικές. Μερικοί γονείς, όταν έμαθαν ότι μιλώντας στα νήπια βοηθούν την ανάπτυξη του εγκεφάλου τους, άρχισαν να μονολογούν ακατάπαυστα. Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, οι νέες προσπάθειές τους φάνηκαν αποτελεσματικές. 

Οι Ντέπκε και Τζιλιμπότι δεν μπορούν να αποδείξουν την αιτιότητα. Αλλά όταν ανέλυσαν το PISA 2012 (Διεθνές πρόγραμμα του ΟΟΣΑ για την αξιολόγηση των μαθητών), μαζί με αναφορές εφήβων και των γονιών τους για το πώς αλληλεπιδρούν, διαπίστωσαν ότι ένα «στυλ εντατικής γονικής μέριμνας» συσχετίζεται με υψηλότερες βαθμολογίες στα τεστ. 

Δεν αρκεί όμως να ασχολείται κανείς πολύ με τα παιδιά του. Το θέμα είναι πώς το κάνει. Οι «αυταρχικοί» (authoritarian) γονείς, για παράδειγμα, δηλαδή εκείνοι που δίνουν οδηγίες, απαιτούν υπακοή και μερικές φορές χτυπούν τα ανυπάκουα παιδιά, δεν έχουν τα οφέλη που θα ήθελαν. 

Οι πιο αποτελεσματικοί γονείς, σύμφωνα με τους συγγραφείς, είναι οι «σεβάσμιοι-αξιόπιστοι»(authoritative): χρησιμοποιούν τη λογική για να πείσουν τα παιδιά να κάνουν πράγματα που είναι καλά γι’ αυτά. Και αντί για αυστηρή υπακοή, δίνουν έμφαση στην προσαρμοστικότητα, την επίλυση προβλημάτων και την ανεξαρτησία, δεξιότητες που θα βοηθήσουν τους απογόνους τους σε μελλοντικούς χώρους εργασίας, τους οποίους δεν μπορούμε ακόμη να φανταστούμε. 

Και φαίνεται ότι βοηθούν τα παιδιά τους με μεγαλύτερη επιτυχία να πετύχουν τον ιερό στόχο του σύγχρονου γονιού που δεν είναι άλλος από την απόκτηση πανεπιστημιακών και μεταπτυχιακών τίτλων οι οποίοι θα τους προσφέρουν μεγάλες οικονομικές απολαβές. Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα μιας εθνικής έρευνας, που παρακολούθησε χιλιάδες εφήβους στις ΗΠΑ επί χρόνια, οι συγγραφείς διαπίστωσαν ότι οι απόγονοι αυτών των γονέων ήταν πιο πιθανό να κάνουν καλές σπουδές, ειδικά σε σύγκριση με παιδιά «αυταρχικών» γονέων. 

Τα οφέλη, όμως, δεν είναι μόνο ακαδημαϊκά. Σύμφωνα με μια βρετανική μελέτη, τα παιδιά «σεβάσμιων» γονέων ανέφεραν καλύτερη υγεία και υψηλότερη αυτοεκτίμηση. Η αμερικανική έρευνα, εξάλλου, έδειξε ότι ήταν λιγότερο πιθανό να παίρνουν ναρκωτικά, να καπνίζουν ή να κάνουν κατάχρηση αλκοόλ. Επίσης άρχισαν να κάνουν σεξ σε μεγαλύτερες ηλικίες και ήταν πιο πιθανό να χρησιμοποιούν προφυλακτικά. 

Γιατί λοιπόν δεν γίνονται όλοι οι γονείς τέτοιο»; Σύμφωνα με τους συγγραφείς, οι θρησκευόμενοι, ανεξάρτητα από το εισόδημά τους, είναι πιο πιθανό να είναι «αυταρχικοί» γονείς που απαιτούν υπακοή και πιστεύουν στην σωματική τιμωρία. 

Τέλος, οι γονείς της εργατικής τάξης και οι φτωχοί μπορεί να μην έχουν ούτε το χρόνο να ασχοληθούν με τα παιδιά τους ούτε τα χρήματα που απαιτούνται για εξωσχολικές δραστηριότητες και ακριβά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Δικαίως, εξάλλου, μπορεί να σκέφτονται ότι χρειάζεται να προετοιμάσουν τα παιδιά τους για θέσεις εργασίας, στις οποίες είναι πιο σημαντική η υπακοή στους κανόνες παρά οι ρητορικές δεξιότητες. 

Προσοχή όμως. Οι ευκατάστατοι «γονείς ελικόπτερα» είναι πιθανό να κάνουν τα πράγματα ακόμα πιο άνισα για την επόμενη γενιά, πράγμα που δεν συμβαδίζει απαραίτητα με τις πολιτικές πεποιθήσεις τους. Σύμφωνα με την έρευνα «Hidden Tribes» που δημοσίευσε πέρυσι η μη κερδοσκοπική οργάνωση «More in Common», οι ερωτηθέντες που αξιολόγησαν την αυτοπεποίθηση και τη δημιουργικότητα στα παιδιά – τόσο «υποστηρικτικοί» όσο και «ανεκτικοί» γονείς – είναι πιο πιθανό να ψήφισαν τη Χίλαρι Κλίντον το 2016. Ενώ οι πιο «αυταρχικοί» είναι πιο πιθανό να ψήφισαν τον Ντόναλντ Τραμπ. 

Είναι προφανές ότι δεν υπάρχει όριο στο πόσο πολύ θα προσφέρουν οι άνθρωποι στα παιδιά τους και η πρόγνωση για τον ρόλο των γονιών στην αύξηση των ανισοτήτων μελλοντικά δεν φαίνεται πολύ καλή. Ισως, λοιπόν, είναι κι αυτός ένας λόγος για να αφήσουμε τα παιδιά μας να κάνουν μόνα τους τις σχολικές τους εργασίες.