Λαμβάνει υπόψη του το εκπαιδευτικό μας σύστημα την οικογενειακή ποικιλομορφία; Της Δήμ. Κογκίδου
Σύγχρονες μορφές οικογενειακής οργάνωσης: ένα ιδεατό σενάριο
Μία άσκηση στο βιβλίο των μαθηματικών της ΣΤ’ τάξης
«Οι δυο μπαμπάδες του Κωστή πηγαίνουν σε ένα κατάστημα για να αγοράζουν ένα παιχνίδι που κοστίζει 50 ευρώ. Ο καταστηματάρχης τους κάνει έκπτωση 20%. Πόσα χρήματα θα πρέπει να πληρώσουν οι μπαμπάδες του Κωστή;».
Είναι μια από τις ασκήσεις στο βιβλίο των μαθηματικών της ΣΤ’ τάξης του Δημοτικού. Μια από τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη συγγραφή των νέων σχολικών εγχειριδίων ήταν ότι θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η βιωμένη εμπειρία όλων των οικογενειών και το γεγονός ότι η οικογένεια μετασχηματίζεται και επαναπροσδιορίζεται διαρκώς στο χώρο και στο χρόνο. Κατά συνέπεια, στα νέα εγχειρίδια καλό θα είναι να συμπεριληφθούν όλοι οι τύποι των σύγχρονων οικογενειών, καθώς και οι ατομικές και οικογενειακές διαδρομές στη διάρκεια του κύκλου ζωής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα σε αρκετά από τα νέα βιβλία όλων των μαθημάτων να υπάρχουν οικογένειες του ενός ατόμου, μονογονεϊκές οικογένειες, ανασυγκροτημένες οικογένειες ή οικογένειες μωσαϊκό (οι οποίες προκύπτουν από διαζύγιο και νέο γάμο), οικογένειες με άτομα του ίδιου φύλου - με ή χωρίς παιδιά - σύντροφοι ετερόφυλοι που συμβιώνουν ή είναι παντρεμένοι - με ή χωρίς παιδιά -, σύντροφοι που ζουν μαζί ή χωριστά, οικογένειες από διαφορετικό εθνικό, θρησκευτικό ή άλλο πλαίσιο (με εμπειρίες μετακίνησης λόγω μετανάστευσης ή διωγμών), διαπολιτισμικές οικογένειες, παιδιά που μεγαλώνουν σε ιδρύματα ή σε ανάδοχες οικογένειες κ.ά. Πάντως, αριθμητικά κυριαρχεί το παντρεμένο ζευγάρι με παιδιά που είναι το κυρίαρχο μοντέλο οικογενειακής οργάνωσης.
Η αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου: «Τα σχολικά εγχειρίδια δεν θα εγκρίνονται αν δεν καταγράφουν τους σύγχρονους τρόπους οργάνωσης και λειτουργίας των οικογενειών».
Η αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου σε ένα πρόσφατο άρθρο της σε εκπαιδευτικό περιοδικό έγραψε: «Τα βιβλία που υπάρχουν σήμερα έχουν γενικά λιγότερα στερεότυπα από τα παλιά, παρ’ όλα αυτά, όμως, όλα τα νέα βιβλία δεν καταγράφουν ικανοποιητικά τους σύγχρονους τρόπους οργάνωσης και λειτουργίας των οικογενειών. Στον προγραμματισμό μας είναι η θέσπιση πιο αυστηρών προδιαγραφών για την έκδοση εκπαιδευτικού υλικού έτσι ώστε στο μέλλον να μην εγκρίνεται αν δεν εμπεριέχει την οικογενειακή ποικιλομορφία. Με το μέτρο αυτό θέλουμε να στείλουμε και ένα μήνυμα στην ελληνική κοινωνία. Πρωτίστως, όμως, εκτιμούμε ότι θα λειτουργήσει καταξιωτικά για τα μέλη των μη συμβατικών μορφών οικογενειακής οργάνωσης, θα συμβάλλει στη μείωση των διακρίσεων, στη μεγαλύτερη αποδοχή τους ως θεμιτής επιλογής και στην ανάδειξη και των θετικών τους όψεων. Ταυτόχρονα, η μείωση του κοινωνικού στίγματος θα στρέψει σταδιακά την προσοχή μας από τη δομή της οικογένειας στη λειτουργικότητά τους. Τέλος, η προσπάθειά μας αυτή θα ενταχθεί στην ανάπτυξη και διάδοση κατευθυντήριων οδηγιών για τη μείωση του σεξισμού και άλλων μορφών διακρίσεων στο εκπαιδευτικό υλικό.»
Η διευθύντρια ενός μεγάλου εκδοτικού οίκου: «Πριν από 10 χρόνια ιδρύσαμε τη σειρά: «Μεγαλώνοντας σε μονογονεϊκή οικογένεια» και πέρσι «Μεγαλώνοντας σε οικογένειες ουράνιο τόξο».
Η διευθύντρια ενός μεγάλου εκδοτικού οίκου που εξειδικεύεται στη παιδική λογοτεχνία τονίζει: «Προς το παρόν, τα περισσότερα παιδικά βιβλία δεν αντικατοπτρίζουν την οικογενειακή ζωή πολλών παιδιών. Όταν ένα βιβλίο μιλά για τις διακοπές το καλοκαίρι, η εικονογράφηση συχνά περιλαμβάνει τη μαμά, τον μπαμπά και το παιδί ή τα παιδιά, περιθωριοποιώντας όλους τους άλλους τύπους οικογενειών». Και προσθέτει: «Εμείς επιλέγουμε να εκδώσουμε βιβλία και οπτικοακουστικό υλικό που δίνει τη δυνατότητα έκθεσης και εξοικείωσης των παιδιών, ιδιαίτερα της προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, με υλικό για όλες τις μορφές οικογενειακής οργάνωσης, προσέχοντας να μη προχωρούμε σε γενικεύσεις και αξιολογικές κρίσεις με μοναδικό κριτήριο τη δομή της οικογένειας και να καλλιεργούμε ταυτόχρονα το σεβασμό στην οικογενειακή ποικιλομορφία. Πριν από 10 χρόνια ιδρύσαμε τη σειρά: «Μεγαλώνοντας σε μονογονεϊκή οικογένεια» και πέρσι τη σειρά «Μεγαλώνοντας σε οικογένειες ουράνιο τόξο». Πρόσφατα βγήκαν δύο βιβλία μας όπου παιδιά μεγαλώνουν σε οικογένειες με ομόφυλα άτομα και πήγαν πολύ καλά. Ετοιμάζονται άλλα δύο γιατί εκτιμούμε ότι στην τρέχουσα συγκυρία όπου η αναγνώριση του συμφώνου συμβίωσης για τα ομόφυλα άτομα συναντά εμπόδια διαφόρων ειδών και αντιστάσεις, είναι σημαντικό για τα παιδιά που μεγαλώνουν στις οικογένειες αυτές να βλέπουν τις οικογένειές τους να απεικονίζονται στα παραμύθια όπως όλες οι άλλες, να βλέπουν ότι μερικές μαμάδες ερωτεύονται άλλες μαμάδες, μερικοί μπαμπάδες ερωτεύονται άλλους μπαμπάδες και ζουν μαζί και αυτό είναι ΟΚ. Είναι σημαντικό για τα παιδιά αυτά –αλλά και για όλα τα παιδιά - να γίνει κατανοητό ότι οι γονείς τους είναι ζευγάρια σαν όλα τα άλλα, δηλ. άνθρωποι που ερωτεύθηκαν και ζουν μαζί, ότι οι οικογένειές τους είναι σαν όλες τις άλλες οικογένειες, που παρά τις διαφορές που έχουν στη δομή τους, έχουν πολλές κοινές λειτουργίες και πολλά κοινά προβλήματα στην καθημερινότητα, αλλά αντιμετωπίζουν και πρόσθετες δυσκολίες εξαιτίας του διαφορετικού βαθμού αποδοχής τους, τόσο στο επίπεδο της κοινής γνώμης, όσο και στην αντιμετώπισή τους μέσω της κοινωνικής πολιτικής. Νομίζουμε ότι με αυτόν τον τρόπο συμβάλουμε στην άρση ορισμένων εμποδίων για την αποδοχή τους που προέρχονται από την ομοφοβία, την ύπαρξη προκαταλήψεων και την έλλειψη ανάλογων προτύπων.»
Το ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ και το ΙΠΕΜ: Δημιουργία λίστας με λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και εφήβους που στηρίζονται στις σύγχρονες αντιλήψεις για την οικογενειακή ζωή.
Το ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ. (Kέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ) και το ΙΠΕΜ (Ινστιτούτο Παιδαγωγικών και Ερευνητικών Μελετών της ΔΟΕ) αποφάσισαν τη σύσταση μιας κοινής επιτροπής, που σε συνεργασία με αντίστοιχες άλλων οργανισμών ή οργανώσεων, θα μελετούν τα λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και εφήβους και θα συνιστούν σε γονείς, εκπαιδευτικούς, σχολικές και δημόσιες βιβλιοθήκες αυτά που προωθούν το ζήτημα της οικογενειακής ποικιλομορφίας και τις σύγχρονες αντιλήψεις για την οικογενειακή ζωή. Επίσης, στο πλαίσιο ενός Ευρωπαϊκού προγράμματος που συμμετέχουν, διοργανώνουν σε συνεργασία με το τμήμα Ψυχολογίας και την Παιδαγωγική Σχολή μια σχετική σειρά σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς σε κάθε περιφέρεια. Σε αυτά παρουσιάζεται ο «Οδηγός για την Οικογενειακή Ποικιλομορφία» για εκπαιδευτικούς και με βιωματικές μεθόδους αποκτούν την κατάλληλη τεχνογνωσία, τις δεξιότητες και τα μέσα ώστε να χειριστούν τα ζητήματα αυτά στο σχολείο.
Ανάπτυξη πρωτοβουλιών από πολλούς εκπαιδευτικούς για την εισαγωγή θεμάτων που έχουν σχέση με όλες τις οικογένειες σε πολλές περιοχές του αναλυτικού προγράμματος.
Πολλοί εκπαιδευτικοί -σε ατομικό επίπεδο- έχουν αναπτύξει στρατηγικές για την αντιμετώπιση του ελλείμματος που υπάρχει ακόμα σε ορισμένα εγχειρίδια στον τομέα αυτό και ενθαρρύνουν μαθητές/τριες στον εντοπισμό του φαινομένου και στην κριτική αντιμετώπισή του. Επιπρόσθετα, όπου κρίνεται αναγκαίο, εκπαιδευτικοί κατασκευάζουν ή επιλέγουν πρόσθετο κατάλληλο υλικό για τη διδασκαλία και το αναρτούν στις τράπεζες υλικού για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ώστε να είναι διαθέσιμο και σε άλλους/ες. Οι εκπαιδευτικοί μας έχουν αναπτύξει αξιοσημείωτη δραστηριότητα στον τομέα αυτό. Την προηγούμενη βδομάδα το πρώτο βραβείο παιδικής λογοτεχνίας δόθηκε σε ένα παραμύθι της σειράς για την καταπολέμηση της ομοφοβίας που έγραψε ένας νηπιαγωγός. Πρόσφατα ένα δημοτικό σχολείο στη Γκράβα με μεγάλο ποσοστό αλλόγλωσσων μαθητών/τριών διοργάνωσε, στο πλαίσιο ενός project, ένα φεστιβάλ με θέμα τη ζωή στις οικογένειές όπου παρουσιάσθηκαν τα έργα των παιδιών, αποτέλεσμα μιας δημιουργικά κριτικής διαδικασίας πάνω στο φαινόμενο. Οι γονείς και οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν έργα από ποικίλες μορφές τέχνης, όπως φωτογραφία, βίντεο, ζωγραφική, θεατρικό δρώμενο, μουσική σύνθεση /τραγούδι, χορό, κείμενο πεζό ή ποιητικό, κολάζ και αφίσα.
Εκπαιδευτικοί που διδάσκουν σε μικρά παιδιά χρησιμοποιούν στην τάξη τους και τα παλιά κλασικά παραμύθια αλλά ζητούν από τα παιδιά να σταθούν κριτικά σ’ αυτά και να κάνουν τις δικές τους ιστορίες με τις δικές τους οικογενειακές διαδρομές. Πρόσφατα μάλιστα μια ομάδα εκπαιδευτικών /συγγραφέων παιδικής λογοτεχνίας διαμόρφωσαν έναν κατάλογο με ερωτήσεις που βοηθούν γονείς και εκπαιδευτικούς να εντοπίσουν άμεσα αν τα βιβλία ανταποκρίνονται στα νέα δεδομένα για τις οικογένειες.[1]
Άλλοι εκπαιδευτικοί έχουν επιχειρήσει να αλλάζουν την προκατάληψη που υπάρχει για πολλές μη συμβατικές μορφές οικογενειακής οργάνωσης εισάγοντας στην τάξη τη μελέτη θεμάτων που έχουν σχέση με τις οικογένειες σε πολλές περιοχές του αναλυτικού προγράμματος. Πολλά παιδιά έχουν δουλέψει σε projects όπου μελετούσαν την εικόνα των οικογενειών στις διαφημίσεις, στις εφημερίδες, στην τηλεόραση, στα νεανικά περιοδικά και στα κόμικς κ.ά.. Πολλοί γονείς και μέλη της τοπικής κοινωνίας έχουν προσκληθεί στα σχολεία για να αποτελέσουν “ζωντανά” παραδείγματα στον τομέα της οικογενειακής ποικιλομορφίας. Το θεατρικό παιχνίδι, η θεατρική ομάδα, τα εικαστικά αποτελούν επίσης ιδανική συνθήκη για τη συζήτηση αυτών των θεμάτων.
Η εκπαίδευση/μετεκπαίδευση των εκπαιδευτικών περιλαμβάνει μαθήματα σχετικά με τις μορφές οικογενειακής οργάνωσης στις σύγχρονες κοινωνίες
Τα περισσότερα τμήματα εκπαίδευσης/μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών έχουν συμπεριλάβει στα προγράμματά τους τη διερεύνηση θεμάτων σχετικών με τις οικογένειες έτσι ώστε οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να χειριστούν την ρευστή πραγματικότητα των εξελισσόμενων οικογενειακών δομών και την οικογενειακή ποικιλομορφία στην οποία ζει ένα συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό μαθητών και μαθητριών. Οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί αποφοιτούν σωστά ενημερωμένοι/ες για τα ζητήματα αυτά έτσι ώστε να μπορούν να καταπολεμήσουν στερεότυπα και προκαταλήψεις που υπάρχουν για μη κυρίαρχες μορφές οικογενειακής οργάνωσης στο σχολείο και να σταθούν δίπλα στα παιδιά όταν βιώνουν δυσκολίες. Για παράδειγμα, αποκτούν την κατάλληλη τεχνογνωσία ώστε να επιλέγουν και πρόσθετα υλικά που εμπεριέχουν την οικογενειακή ποικιλομορφία γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκτός από τη μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων στους μαθητές και στις μαθήτριες, το εκπαιδευτικό υλικό αποτελεί πηγή από την οποία αντλούνται γνώσεις και πληροφορίες για τον κόσμο και τον πολιτισμό και γι’ αυτό πρέπει να επιλέγεται προσεκτικά. Οι εκπαιδευτικοί μαθαίνουν πως να χειριστούν το υπάρχον υλικό με διαφορετικό τρόπο και να επιλέξουν επιπρόσθετο υλικό ανάλογα με την ηλικία των παιδιών από τους τομείς της καθημερινής τους ενασχόλησης (εφημερίδες, περιοδικά, λογοτεχνικά έργα, μελέτες, τραγούδια, ταινίες, σκίτσα, σχετικές δικτυακές ιστοσελίδες κ.ά.).
Σύγχρονες μορφές οικογενειακής οργάνωσης και σχολείο: η πραγματικότητα
Όπως θα καταλάβατε, τα παραπάνω δεν αντανακλούν την ελληνική πραγματικότητα. Είναι ένα ιδεατό σενάριο, αν και ορισμένα στοιχεία του είναι πραγματικά.
Πάντως οι βαθιές πολιτισμικές αλλαγές που άλλαξαν ριζικά την εικόνα των ευρωπαϊκών κοινωνιών στις τελευταίες δεκαετίες και απαιτούν τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος συνδέονται –μεταξύ των άλλων –και με το φαινόμενο του πλουραλισμού των μορφών διαβίωσης και της διεθνοποίησης των συνθηκών ζωής των ανθρώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πλουραλισμού των μορφών διαβίωσης αποτελούν οι σύγχρονες μορφές οικογενειακής οργάνωσης. Το ζήτημα είναι αν αυτό το λαμβάνει υπόψη του το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Άλλες κοινωνίες που είναι πολύ πιο εξοικειωμένες με το ζήτημα της ποικιλομορφίας των οικογενειών και ιδιαίτερα της ομογονεικότητας – όπως η Ολλανδία- έχουν κάνει βήματα μπροστά εδώ και χρόνια.
Πιστά στην παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια και μακριά από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνική πραγματικότητα των οικογενειών οι απεικονίσεις της οικογένειας στα σχολικά εγχειρίδια
Ας έρθουμε στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Θα σας αναφέρω, ενδεικτικά, το παράδειγμα από την μελέτη των σχολικών μας εγχειριδίων του δημοτικού μιας και άρχισα με μια άσκηση στα μαθηματικά.
Από έρευνα των σχολικών εγχειριδίων της Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού [2] προκύπτει ότι είναι πιστά στην παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια, δηλαδή στο έγγαμο ζευγάρι (συνήθως με δύο παιδιά) και μακριά από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνική πραγματικότητα των οικογενειών- παρά την πρόσφατη αναθεώρησή τους. Οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν διακριτούς ρόλους στο πλαίσιο της οικογένειας και ιεραρχημένες σχέσεις. Διαφαίνεται καθαρά η έμφυλη διάσταση του καταμερισμού των ρόλων και κατανομής της εξουσίας. Η γυναίκα προβάλλεται και δραστηριοποιείται κατά βάση μέσα στον ιδιωτικό χώρο της οικογένειας και προσδιορίζεται κυρίως μέσα από το μητρικό και συζυγικό της ρόλο. Οι άνδρες είναι συνήθως απόντες από την οικιακή ευθύνη και φροντίδα των παιδιών και εμπλέκονται στην καθημερινότητα σε έκτακτες περιπτώσεις. Παρά ταύτα, είναι κυρίαρχα πρόσωπα, προσδιορίζουν την ταυτότητα των γυναικών μέσω της χρήσης του επιθέτου τους ή της επαγγελματικής τους ιδιότητας, είναι αρχηγοί της οικογένειας, αυτοί που παίρνουν τις σοβαρές και σημαντικές αποφάσεις, υποδεικνύουν λύσεις, έχουν περισσότερη ελευθερία και δικαιώματα και στο πλαίσιο της ιδιωτικής ζωής. Ιδιαίτερη εμφανίζεται η σχέση της μητέρας με το γιο, ενώ ο πατέρας δίνει κυρίως βαρύτητα στη διαπαιδαγώγηση του γιου τους. Δεν αναδεικνύεται καθόλου η αναγκαιότητα εναρμόνισης των εργασιακής και οικογενειακής ζωής - όχι μόνον για τις μητέρες, αλλά και για τους πατέρες -, ούτε αναγνωρίζεται η σημαντική και όχι αυτονόητη αξία της οικιακής εργασίας. Οι σχέσεις του ζευγαριού συνήθως αποσιωπούνται, αλλά ακόμη και όταν παρουσιάζονται είναι μη ρεαλιστικές και εξιδανικευμένες. Πρόκειται για ζευγάρια που ποτέ δε μαλώνουν, ποτέ δεν έχουν συγκρούσεις αλλά και που ποτέ σχεδόν δεν εκδηλώνουν αισθήματα αγάπης και τρυφερότητας.
Γενικά υπάρχει απουσία κειμένων που να αντιπροσωπεύουν τη σύγχρονη πραγματικότητα της οικογενειακής οργάνωσης στην οποία ζουν οι μαθητές και οι μαθήτριες, τόσο ως προς τη δομή των οικογενειών, όσο και ως προς τη δυναμική που αναπτύσσεται στο εσωτερικό τους και τις ποιοτικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στις σχέσεις των μελών της και τις διαγενεακές σχέσεις.
Εμφανής είναι η ταύτιση της οικογένειας με το θεσμό του γάμου. Για παράδειγμα, υπάρχουν ελάχιστες αναφορές σε μονογονεϊκές οικογένειες από χηρεία, απουσιάζουν οι ανασυσταμένες οικογένειες, ούτε λόγος να γίνεται για οικογένειες από ομόφυλα ζευγάρια. Δεν υπάρχουν ανάδοχες οικογένειες, δεν γίνονται αναφορές στη θετή γονεικότητα. Δεν υπάρχουν διαπολιτισμικές οικογένειες, άτομα που ζουν μόνα τους. Δεν παρουσιάζονται οικογένειες σε διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους, οικογένειες σε περιοχές με εμπόλεμες συγκρούσεις. Δεν γίνεται εμφανές ότι οι οικογένειες ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις γεγονός που συνδέεται με διαφορετικό βαθμό πρόσβασης σε δημόσια και κοινωνικά αγαθά, γεγονός που έχει επιπτώσεις στην ευημερία των μελών της οικογένειας κ.ά.[3]
Η ομογονεικότητα θα συναντήσει πάρα πολλές δυσκολίες για να ενταχθεί στο παιδαγωγικό υλικό ενός σχολείου που προωθεί τις σεξουαλικές «κανονικότητες» με πολλούς τρόπους
Εκτιμώ ότι η ομογονεικότητα θα συναντήσει πάρα πολλές δυσκολίες για να ενταχθεί στο παιδαγωγικό υλικό του σχολείου γιατί παρά τη συνήθη ρητορική για ελεύθερη και ολόπλευρη ανάπτυξη της υποκειμενικότητας των μαθητών/τριών, εφαρμόζεται διαφορετική πολιτική όταν υπάρχει το ενδεχόμενο να παραβιαστούν οι κανόνες της ετεροσεξιστικής μας κοινωνίας. Εξάλλου το σχολείο προωθεί τις σεξουαλικές «κανονικότητες» με πολλούς τρόπους. Αυτό δεν γίνεται μόνον μέσα από το παιδαγωγικό υλικό στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω, αλλά και μέσω των αναλυτικών προγραμμάτων, της οργάνωσης και διοίκησης, του κρυφού αναλυτικού προγράμματος κ.ά. Τα όρια της σεξουαλικότητας μπορεί να καθορίζονται από το σχολείο, αλλά διαπραγματεύονται, δοκιμάζονται και αμφισβητούνται από τους/τις μαθητές/τριες που εμπλέκονται ενεργά στην όλη διαδικασία. Υπάρχουν χαρακτηριστικές αναφορές σε διάφορες έρευνες για το πως η ιδεολογία της ετεροσεξουαλικότητας εμπλέκεται καθημερινά σε ποικίλες σχολικές πρακτικές. Για παράδειγμα, όταν προτρέπουμε ένα μικρό αγόρι να γίνει «αληθινός» άνδρας, η προτροπή αυτή εννοείται μέσα στο πλαίσιο ενός ετεροσεξουαλικού αυτονόητου που το σχολείο επικυρώνει, επιδοκιμάζει και παρουσιάζει ως αδιαμφισβήτητο κοινωνικό και ηθικό κανόνα.[4]
Η ετεροσεξουαλικότητα αποτελεί και την κύρια μήτρα μέσω της οποίας το κοινωνικό φύλο κατανοείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες, καθώς και από την πλειονότητα των εκπαιδευτικών. Το «αρσενικό» δεν έχει κάποιο νόημα αν δε συσχετιστεί με την ετεροσεξουαλική του σχέση με το «θηλυκό». Και βέβαια αυτός ο Λόγος περί ετεροσεξουαλικότητας μέσα στον οποίο τα αγόρια συγκροτούν τους ανδρισμούς τους είναι άμεσα συνδεδεμένος με Λόγους περί ομοφυλοφοβίας[5] και μισογυνισμού[6]. Έτσι, η ετεροσεξουαλικότητα, ο μισογυνισμός και η ομοφυλοφοβία δρουν στο πλαίσιο του σχολείου αφήνοντάς ελάχιστα περιθώρια αντίδρασης στους περισσότερους μαθητές, μαθήτριες και στους εκπαιδευτικούς.
Η εκπαίδευση, λοιπόν, αποτελεί χώρο μέσα στον οποίο ασκούνται καθημερινά πρακτικές σεξουαλικότητας, αν και συχνά δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιες από τους/τις εκπαιδευτικούς και αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από την ύπαρξη θεσμοθετημένου μαθήματος σεξουαλικής ή διαφυλικής αγωγής.
Να μη ξεχνάμε βέβαια ότι αυτά που συζητάμε και συμβαίνουν στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, επηρεάζονται από τους κυρίαρχους / ηγεμονικούς ετεροσεξουαλικούς και ομοφυλοφοβικούς Λόγους που βρίσκονται εκτός σχολείου, όπως παρουσιάζονται στη δημόσια σφαίρα της μαζικής κουλτούρας, της πολιτικής και της πολιτείας.
Συνοψίζοντας: Η αντι-ετερο-σεξιστική εκπαιδευτική πολιτική ως μέσον για την καταπολέμηση του σεξισμού, του ρατσισμού και της ομοφοβίας
Το σχολείο μπορεί να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο προς την κατεύθυνση της άρσης του σεξισμού, του ρατσισμού και της ομοφοβίας –σε συνεργασία και με άλλους θεσμούς - προς όφελος των ίδιων των υποκειμένων και γενικότερα της κοινωνίας. Για την επίτευξη αυτών των στόχων απαιτείται πολιτική βούληση και κατάλληλη τεχνογνωσία για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας αντι-ετερο-σεξιστικής εκπαιδευτικής πολιτικής –παράμετροι εντελώς αλληλένδετοι.
______________________________________________
[1] Αναφέρω ενδεικτικά ερωτήματα:
Γίνονται αναφορές στην οικογενειακή ζωή των ατόμων; Πώς κατανέμονται οι ευθύνες, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις στα μέλη της οικογένειας; Ποιος τύπος οικογένειας προβάλλεται κυρίως; Πώς σκιαγραφούνται οι γονεϊκοί ρόλοι σε όλες τις μορφές οικογενειακής οργάνωσης; Πώς κατανέμεται ο ελεύθερος χρόνος στα μέλη της οικογένειας; Σε ποιους τομείς της οικογενειακής ζωής δραστηριοποιούνται οι άνδρες και οι γυναίκες; Εμπεριέχονται εναλλακτικές θεωρήσεις, ακριβείς και ρεαλιστικές, χαρακτήρων των μητέρων και πατέρων και εναλλακτικοί τρόποι οργάνωσης της οικογενειακής ζωής σε όλα τα επίπεδα; Αν ναι, ποιες αξιολογικές κρίσεις και σχόλια διατυπώνονται;
[2] Κογκίδου Δ. Υποστηρικτικό διδακτικό υλικό για τα σχολικά εγχειρίδια μαθημάτων θεωρητικής κατεύθυνσης –Δημοτικό Σχολείο. Πρόκειται για υλικό που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου: «Παραγωγή βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία». ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, (Πράξη 4.1.1.δ), ΥΠΕΠΘ. 2004 -2007.
Για την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου εκπονήθηκε έντυπο, οπτικοακουστικό και ηλεκτρονικό βοηθητικό εκπαιδευτικό υλικό. Όλο το υλικό είναι ανηρτημένο στο διαδικτυακό τόπο www.isotita-epeaek.gr
[3] Επιλογή παραδειγμάτων σχετικά με τη δομή, τις λειτουργίες της οικογένειας και το ρόλο των μελών της.:
«Η μαμά σου έχει φτιάξει ένα μικρό ορθογώνιο κέικ...»
«Για ένα πετυχημένο ρόφημα σοκολάτα η μαμά βάζει 1 κουταλιά κακάο.....»
«Η γιαγιά έδωσε από μια σοκολάτα 120 γραμμαρίων στις δύο εγγονές της...»
«Οι γυναίκες τάιζαν τα μωρά, τα τύλιγαν με χράμια και τα’ αποκοίμιζαν»
«Κάθε φορά όλο και κάποιος βρισκόταν και μετάνιωνε την τελευταία στιγμή, κι εκεί που πήγαινε ν’ ανέβει στο τρένο, ξανάπαιρνε τα μπογαλάκια του, έπαιρνε τη φαμίλια του και γύριζε σπίτι»
«…και το πρωί που ξύπνησα, στο κρεβάτι μου κοιμόταν η μαμά καθιστή»
«…έχει κοντά του και την αγαπημένη του γυναίκα, που τον εμπνέει και του ομορφαίνει τη ζωή»
«Οικογένεια δημιουργείται όταν ένας άνδρας και μια γυναίκα αποφασίζουν να ζήσουν μαζί ως νόμιμο ζευγάρι», «οικογένεια, σύμφωνα με το νόμο, δημιουργείται μόνο μετά το γάμο»
«Ο πατέρας (είναι) ανάγκη να είναι το σύμβολο της ενότητας και να διακρίνεται για το κύρος του. Η μητέρα να διακρίνεται για τη σεμνότητα και τη στοργή της» (Βιβλίο για το δάσκαλο)
[4] Βλ. Φ. Πολίτης (2006) Οι «Ανδρικές Ταυτότητες» στο Σχολείο -Ετεροσεξουαλικότητα, Ομοφυλοφοβία και Μισογυνισμός, Προλογικό Σημείωμα: Δ. Κογκίδου. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
[5] Τα αγόρια συγκροτούν ετεροσεξιστικούς ανδρισμούς μέσα από ένα σύστημα στιγματισμού, το οποίο περιπολεί και αστυνομεύει κάθε τι το θηλυκό ή/και μη-ανδρικό με την απειλή της ομοφυλοφοβίας Οι ετεροσεξουαλικές, λοιπόν, μορφές ανδρισμού θεωρούνται ως οι μόνες «κανονικές», «ορθές», υγιείς και «φυσιολογικές», ενώ οι υπόλοιπες αυτόματα θεωρούνται «αποκλίνουσες», με συνέπεια όχι μόνο να μη-διεκδικούνται από τα υποκείμενα, αλλά και να επιτηρούνται και να αστυνομεύονται.
[6] Άμεση είναι η διασύνδεση ομοφυλοφοβίας και μισογυνισμού. «Αποτελεί βρισιά για ένα αγόρι να αποκαλεστεί ‘γυναίκα’», γιατί «με το να είναι όμοιο με τα κορίτσια συνδέεται με μια χαμηλότερης κοινωνικής θέσης ομάδα’’. Η ομοφυλοφοβία, λοιπόν, αποτελεί μέσο παγίωσης της σεξουαλικότητας και του φύλου, μέσω της συκοφάντησης της θηλυκότητας και του συσχετισμού της με την ομοφυλοφιλία.
Η Δήμητρα Κογκίδου είναι Καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ
Πηγή: tvxs
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου