Διπλωματική: "Νέα αστικά τοπία - Το εθνικό Κέντρο έγκαιρης παρέμβασης για Κωφά παιδιά"

Στo Φεστιβάλ ΑΝΑΜΕΣΑ / ANAMESA Festival, που πραγματοποιήθηκε το διάστημα 13-17 Μαρτίου 2013 στην Αθήνα παρουσιάστηκε η διπλωματική εργασία (πληροφορίες από την ΟΜΚΕ) "Νέα αστικά τοπία - Το εθνικό Κέντρο έγκαιρης παρέμβασης για Κωφά παιδιά", που εκπονήθηκε τον Μάρτιο 2011 στην σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου από τους σπουδαστές Αλέξανδρο Κιτρινιάρη και Εμμανουήλ Λέκκα και αποτελεί ίσως την πρώτη προσπάθεια καταγραφής ενός τέτοιου εγχειρήματος στην Ελλάδα.

Το λειτουργικό πρόγραμμα περιλαμβάνει χώρους που αφορούν την επιστημονική υποστήριξη της οικογένειας καθώς και την εκπαίδευση του κωφού παιδιού, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαιδευτική διαδικασία έως την ηλικία των 6 ετών. Αφετέρου σχεδιάζονται χώροι που αναμένεται να φιλοξενήσουν το Θέατρο Κωφών Ελλάδος, καθώς και εκθέσεις Κωφών καλλιτεχνών σε μια προσπάθεια διασύνδεσης και ομαλής ένταξης των ατόμων μειωμένης ακοής σε ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο.

Γενικότερα μέσα από την αρχιτεκτονική παρέμβαση και τον εικαστικό πειραματισμό, δώδεκα ομάδες νέων δημιουργών προβάλλουν την έννοια της πολιτιστικής αναβάθμισης ως απτό εργαλείο επανασχεδιασμού του αστικού περιβάλλοντος. H έκθεση παρουσιάζει αρχιτεκτονικές εργασίες που απαντούν στις ανάγκες της κατοίκησης-στέγασης, κοινωνικής ζωής και παιχνιδιού στο δημόσιο χώρο (ανοικτό ή περίκλειστο), μια σειρά από πρωτότυπες σχεδιαστικές προτάσεις που οραματίζονται νέες αρχιτεκτονικές δυνατότητες και πρακτικές λύσεις για τις ευπαθείς ομάδες πολιτών, μέσα από το πρίσμα μιας "ευαίσθητης" και ταυτόχρονα "ευαισθητοποιημένης" αρχιτεκτονικής.

Ακολουθεί η παρουσίαση της διπλωματικής όπως τη βρήκαμε στον ιστότοπο www.greekarchitects.gr

Το Εθνικό Κέντρο Έγκαιρης Παρέμβασης για Κωφά παιδιά.

Φοιτητές : Αλέξανδρος Κιτρινιάρης, Εμμανουήλ Λέκκας

Επιβλέπων Καθηγητής: Τάσης Παπαϊωάννου

Σύμβουλοι Καθηγητές: Κωνσταντίνος Μωραΐτης, Ελευθερία Τσακανίκα

Επιστημονικοί Συνεργάτες: Μαριάννα Χατζοπούλου- εκπαιδευτικό για κωφά παιδιά και διερμηνέα ελληνικής νοηματικής γλώσσας. Σοφία Ρόμπολη - διερμηνέα ελληνικής νοηματικής γλώσσας, Κωνσταντίνος Γαργάλης- πρόεδρο της Ομοσπονδίας Κωφών Ελλάδος, Χρυσή Ραζή- εκπαιδευτικό για κωφά παιδιά - Ίδρυμα Κωφών. Θέατρο Κωφών Ελλάδος. Βιβή Λέλη- Βιολόγο.

Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Ημερομηνία Παρουσίασης: 30 Μαρτίου 2011

Αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας αποτελεί η διερεύνηση των εκφραστικών συστημάτων επικοινωνίας στο σύγχρονοαστικό τοπίο. Ως κύριο παράδειγμα εφαρμογής τίθεται η μελέτη της ιδιαίτερης πολιτισμικής κοινωνίας των ατόμων μειωμένης ακοής, με στόχο την δημιουργία του Εθνικού Κέντρου Έγκαιρης Παρέμβασης για Κωφά παιδία, στη περιοχή του Γηροκομείου Αθηνών, στους Αμπελοκήπους. Η νοησιαρχική ανάπτυξη, τα σημειολογικά συστήματα εγγραφής, η ερμηνεία της παιδικής νοημοσύνης, καθώς και οι αντιληπτικοί μηχανισμοί των ατόμων μειωμένης ακοής, έθεσαν τις βασικές αρχές της συνθετικής προσέγγισης.

Παρόλο που η ανάπτυξη της Νοηματικής γλώσσας και η ίδρυση του πρώτου σχολείου Κωφών στα μέσα του 17ου αιώνα στο Παρίσι, αποτέλεσε την σημαντικότερη τομή στον πολιτισμό τους, οι Κωφοί πριν την περίοδο του Διαφωτισμού, δηλαδή πριν την περίοδο του 18ου αιώνα, αντιμετωπίζονταν ως υποανθρώπινα όντα με λιγοστά αισθήματα και υποανάπτυκτη σκέψη. Η συνθήκη αυτή αν και βελτιώθηκε δεν άλλαξε μέχρι πολύ πρόσφατα, στις αρχές του 20ου αιώνα. Παρόλα αυτά η πρόσφατη ανάπτυξη της γενετικής και των ιατρικών επιτευγμάτων έφερε ένα νέο κύμα αντιδράσεων για την αντιμετώπιση της κώφωσης σε σχέση με την απώλεια του πολιτισμού τους.

Τόσο μέσα από την θεωρητική μας διερεύνηση όσο και από την άμεση εμπειρία μας με την κοινωνία των Κωφών διαπιστώνουμε ότι παιδία τα οποία παρουσιάζουν μερική ή ολική απώλεια ήχου από την στιγμή της γέννησης τους ή πριν αναπτύξουν έναν γλωσσικό κώδικα εμφανίζουν αδυναμία ή καθυστέρηση στην ανάπτυξη τόσο της σκέψης όσο και της μνήμης τους, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα. Γι αυτό τον λόγο εντοπίζουμε το πεδίο έρευνας στα πρώτα χρόνια της ζωής των προγλωσσικά Κωφών και ειδικότερα στο Κωφό παιδί ηλικίας 0-6 ετών.

Επομένως, το λειτουργικό πρόγραμμα του κτιριακού συγκροτήματος αφορά τον σχεδιασμό 3 κτιρίων τα οποία συνδέονται μέσω των τοπιακών σχηματισμών και ακολουθούν συμβολικά την σταδιακή εξέλιξη της ζωής του Κωφού στην κοινωνία. Το πρώτο κτίριο (Κ1- κτίριο έγκαιρης παρέμβασης) στοχεύει στην επιστημονική υποστήριξη και καθοδήγηση της οικογένειας του κωφού παιδιού, το δεύτερο κτίριο (Κ2- κτίριο εκπαίδευσης) στην ανάπτυξη μεθόδων για την ιδιαίτερη εκπαίδευσή του, και τέλος το τρίτο κτίριο (Κ3- κτίριο διαπολιτισμικής επαφής), στοχεύει στην διασύνδεση της κοινωνίας των Κωφών με την κοινωνία των ακουόντων μέσα από καλλιτεχνικές και θεατρικές δραστηριότητες Κωφών καλλιτεχνών καθώς και μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα ανάγνωσης και γραφής, με στόχο την κοινωνική ένταξη των ατόμων μειωμένης ακοής στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Ο ιδιαίτερος τρόπος αντίληψης των Κωφών καθώς και η παιδική νοημοσύνη οδήγησαν στην σύνταξη ενός σαφώς ορισμένου αρχιτεκτονικού λεξιλογίου σχετικό με τις γλωσσικές δομικές σχέσεις για την ανάδυση του νοήματος. Προτείνεται δηλαδή εξ΄αρχής η δημιουργία μιας τριμερής διάταξης που αποτελείται από έναν βασικό διάδρομο κίνησης ο οποίος συγκροτείται από κτιριακές μάζες εκατέρωθεν του, κατά αντιστοιχία με τα γλωσσικά σημεία τα οποία αρθρώνονται εκατέρωθεν μιας γραμμικής ακολουθίας. Επιχειρώντας να δημιουργήσουμε μια άμεσα αντιληπτική σχέση μεταξύ των κτιρίων και του υπαίθριου χώρου επιχειρούμε να οργανώσουμε χωρικά τα νοήματα μέσα από συνεχές τομές αντιληπτικών πεδίων τα οποία επαναλαμβάνονται κατά τηνπεριπατητική εμπειρία στην τοπιακή διαμόρφωση του συγκροτήματος και με αυτό τον τρόπο αναπτύσσουν στο τέλος της διαδρομής νοητικούς χάρτες ιδιαίτερα αναγκαίους για τον προσανατολισμό τον ατόμων μειωμένης ακοής στο χώρο.

Η κίνηση στο συγκρότημα εγγράφεται ως μια ρωγμή στο έδαφος η οποία αποτυπώνει την κινητική μεταβολή μεταξύ του φυσικού και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος εκατέρωθεν του. Η τελική πρόταση διατυπώνεται έτσι ώστε τα κτίρια να εκφράζονται ως «θραύσματα» του αστικού όσο και του φυσικού στοιχείου. Η δυνατή έκρηξη που συντελείται στο εσωτερικό του ενδιάμεσου χώρου θρυμματίζει την δομή της ενιαίας κτιριακής μάζας διασπώντας την σε τρεις μικρότερες. Το έδαφος αντιμετωπίζεται με την ίδια αρχή υπακούοντας σε πτυχώσεις της επιφάνειας του που προκλήθηκαν από την συνθετική ένταση στο τοπίο και από τις ροπές στροφής των κτιρίων.

Με αυτό τον τρόπο η κίνηση στο κτιριακό συγκρότημα δεν έχει τον χαρακτήρα μιας ευθύγραμμης κίνησης καθώς τα κτίρια προσεγγίζονται πάντα υπό γωνία, αλλά μιας πλάγιας τεθλασμένης σταδιακής διείσδυσης. Ιδιαίτερα για τα άτομα μειωμένης ακοής, η κίνηση στο συγκρότημα κατανοείται ως μια ροή αντιληπτικών πεδίων. Η κίνηση σχεδιάζεται έτσι ως διαδρομή και συρραφή τοπιακών σημείων.

Τόσο στο εσωτερικό των κτιρίων όσο και στον υπαίθριο χώρο εγκαθίστανται κουδούνια και μπουτόν κινδύνου με οπτικές και απτικές πληροφορίες, χάρτες και σημεία διαφυγής από το συγκρότημα. Στην σκηνή του αμφιθεάτρου και στο εργαστήρι δονήσεων χρησιμοποιούνται πλωτά δάπεδα για ενισχυμένη μετάδοση των ηχητικών μηνυμάτων μέσω του δαπέδου, καθώς επίσης τοποθετείται και μια ειδική δεξαμενή νερού, στην οποία παράγονται διαταράξεις της επιφάνειας της, είτε με κρουστά μουσικά όργανα είτε με παραμετρικούς μηχανισμούς με αποτέλεσμα να οπτικοποιούνται οι ηχητικές πληροφορίες και να ενισχύεται η εκπαιδευτική διαδικασία.

Η μεταφορά των παραπάνω εννοιολογικών μηχανισμών στην κλίμακα της πόλης, επιχειρεί να εμπλουτίσει τον χώρο με νέες βιωματικές εμπειρίες στα σύγχρονα αστικά κέντρα, θέτοντας την ανθρωπινή επικοινωνία ως πρωταρχικό πυρήνα διασύνδεσης του αρχιτεκτονικά συγκροτημένου τόπου.