Χωρίς παιδιά: δικαίωμα ή «αναπηρία»;

Το «δεν δικαιούται να ομιλεί αφού είναι άτεκνος», που είπε ο Ζαν–Μαρί Λεπέν για τον Εμανουέλ Μακρόν ως δείγμα κοινωνικού ρατσισμού και η πληρωμένη απάντηση από το φαβορί για την προεδρία της Γαλλίας, ή, επανεξετάζοντας ένα καυτό κοινωνικό θέμα

Κοσμάς Βίδος στο protagon

Πριν από μερικά χρόνια, στο ξεκίνημα της κρίσης, σε κουβέντα σχετική με το πώς θα τα βγάζαμε πέρα, ένας από τους συνομιλητές μου σχεδόν με επέπληξε ενώ εξέφραζα τις ανησυχίες μου. «Μιλάς και εσύ που δεν έχεις παιδιά;», μου είπε και συνέχισε να με «πυροβολεί» αλύπητα: «Εσύ μια χαρά θα είσαι, μόνο την πάρτη σου έχεις να φροντίζεις, τι να πούμε και εμείς που έχουμε οικογένεια!». Την ενοχλητική αντίδρασή του θυμήθηκα ακούγοντας τον Ζαν-Μαρί Λεπέν να κατηγορεί τον Εμανουέλ Μακρόν πως «δεν είναι σε θέση και δεν δικαιούται να ομιλεί για το μέλλον της Γαλλίας αφού είναι άτεκνος». Ο Λεπέν είναι, βεβαίως, διαβόητος για τις ρατσιστικές αντιλήψεις του, όμως το «εσύ μην μιλάς αφού δεν έχεις παιδιά» το έχω ακούσει και από ανθρώπους που δεν θεωρούσα ρατσιστές. Αλήθεια, εσείς που έχετε ή δεν έχετε παιδιά, πώς το ακούτε;

Η συζήτηση δεν είναι καινούρια, έχει ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια, ήδη από τη δεκαετία του ’70, οπότε δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ το κίνημα των Childfree, εκείνων δηλαδή που υπερασπίζονταν ανοιχτά το δικαίωμά τους να μην τεκνοποιήσουν. Από τότε μέχρι σήμερα οργανωμένοι ή μόνοι, πολλοί βγήκαν να υπερασπιστούν δημόσια την απόφασή τους να μην αποκτήσουν παιδί όχι επειδή δεν μπορούσαν αλλά επειδή δεν ήθελαν. Κινήματα όπως το «National Alliance for Optional Parenthood» ακόμα και πολιτικά κόμματα όπως το «Australian Childfree Party» υπερασπίστηκαν σθεναρά αυτή τη στάση ζωής.

Τα δύο τελευταία χρόνια στο Κλίβελαντ πραγματοποιείται κάθε Οκτώβριο η συνάντηση των «The notmom summit» ενός «international women’s conference where nobody asks if you have kids». Την ίδια στιγμή η δημιουργία ακόμα και ιστοτόπου γνωριμιών ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες που δεν επιθυμούν να δημιουργήσουν οικογένεια (Childfree Online Dating) του «σωστού μέρους για όποιον δεν έχει παιδιά και δεν σκοπεύει να αποκτήσει» μπορεί να μοιάζει με ένα είδος «γκέτο» αλλά δεν παύει να επιβεβαιώνει πως υπάρχουν και αυτοί οι άνθρωποι. Οι οποίοι έχουν πολλάκις χαρακτηριστεί εγωιστές, «παρτάκηδες» ακόμα και «ανάπηροι» ή μισάνθρωποι, και έχουν συχνά βρεθεί αντιμέτωποι με απειλές του τύπου «όταν γεράσεις θα είσαι μόνος/ή, δεν θα έχεις κανέναν να σε γηροκομήσει».

Γι’ αυτό τα κάνεις τα παιδιά; Για να σε γηροκομήσουν; Ερχονται, κάπως έτσι, οι Childfree για να ανταποδώσουν με τη σειρά τους τα βέλη στους υπέρμαχους της οικογένειας, κατηγορώντας τους πως συχνά τεκνοποιούν για να ικανοποιήσουν τον ναρκισσισμό τους, πως αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους ως τρόπαια του εγωκεντρισμού τους, πως φέρονται επιπόλαια (ειδικά στις ημέρες μας) φέρνοντας έναν άνθρωπο σε έναν τόσο σκληρό κόσμο.

Ακόμα και στην Ελλάδα, όπου η δημιουργία οικογένειας προέβαλε μέχρι πολύ πρόσφατα ως η απόλυτη εκπλήρωση της αποστολής του ανθρώπου, τώρα με την οικονομική κρίση έχει αρχίσει να ακούγεται και το «είσαι τυχερός που δεν έχεις παιδιά». Μου το έχουν πει και εμένα φίλοι που παλαιότερα είχαν υπερασπιστεί με σθένος την απόφασή τους να αποκτήσουν και έναν και δύο και τρεις απογόνους. Όχι απαραιτήτως επειδή θεωρούσαν πως προορισμός του ανθρώπου είναι η δημιουργία οικογένειας αλλά πιθανώς επειδή επιθυμούσαν και αγαπούσαν τα παιδιά περισσότερο από ό,τι εγώ.

Πάντως, ο Μακρόν, τον οποίο επιχείρησε να πλήξει ο Λεπέν με το περί ατεκνίας σχόλια, και αγαπάει τα παιδιά, και οικογένεια έκανε, όπως έσπευσε να απαντήσει, κάνοντας αναφορά στα τέκνα της συζύγου του Μπριζίτ Τρονιέ: «Εχω παιδιά και εγγόνια από καρδιάς. Αυτή είναι μια σχέση πατρότητας που χτίζεται και που κατακτάται. Μια σχέση την οποία εσείς δεν θα έχετε». Με αυτά του τα λόγια όχι μόνο χτύπησε έναν πατέρα στο σημείο που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να πονάει και να αιμορραγεί, στις πολύ κακές σχέσεις του με την κόρη του Μαρίν, αλλά και απάντησε, νομίζω, σε όλους όσοι εξακολουθούν να κατηγοριοποιούν άνδρες και γυναίκες ανάλογα με την ικανότητά και τη διάθεσή τους να τεκνοποιήσουν.

Αν η συγγένεια, η βιολογική σύνδεση ανάμεσα στους ανθρώπους ήταν και θα είναι πάντα ένας τρόπος να οργανωνόμαστε σε ομάδες για λόγους επιβίωσης, επειδή είμαστε όντα κοινωνικά και χρειαζόμαστε την επικοινωνία, τη συνεργασία αλλά και την ασφάλεια, την αίσθηση πώς δεν είμαστε μόνοι, πως υπάρχουν και άλλοι σαν εμάς, στην Ανατολή του 21ου αιώνα καλούμαστε να υποδεχτούμε – αποδεχτούμε και ένα όχι νέο άλλα σίγουρα διαφορετικό από το παραδοσιακό, είδος οικογένειας: την οικογένεια που συνθέτουν οι άνθρωποι που επιλέγουμε να ζήσουμε μαζί τους ακόμα και χωρίς γάμο και χωρίς τεκνοποίηση. Τις σχέσεις που χτίζουμε, που καλλιεργούμε, που κατακτούμε. Η απόκτηση ή μη παιδιών είναι από εκεί και πέρα ένα εντελώς προσωπικό θέμα που δεν αφορά κανέναν και που δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως δείκτης που θα κρίνει την κατάταξή μας στην κοινωνική διαστρωμάτωση.