Mέσα στο σχολείο των Φυλακών Κορυδαλλού

Από τον ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟ 

Κατεβαίνοντας τη Γρηγορίου Λαμπράκη από τη δεξιά πλευρά, οι Φυλακές Κορυδαλλού απλώνονται σε μια τεράστια έκταση. Φτάνοντας στην είσοδο, υπάρχει ουρά για το επισκεπτήριο. Αφήνω όλα μου τα προσωπικά αντικείμενα στην εκεί και αναζητώ το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ). Οι μεγάλες πόρτες που κλείνουν συνεχώς πίσω μου είναι αμέτρητες. Σωφρονιστικοί υπάλληλοι, συγγενείς φυλακισμένων, διάσπαρτες κότες από το παρακείμενο κοτέτσι και ένα καφενείο δεσπόζουν στο προαύλιο λίγο πριν μπεις στο κτίριο όπου βρίσκεται το σχολείο. Από τα μικρά παράθυρα βλέπεις τις πτέρυγες με τα κελιά των κρατουμένων. Στα παράθυρά τους διακρίνεις από απλωμένες πετσέτες έως μικρές γλάστρες. Οι αίθουσες του σχολείου δεν θυμίζουν σε τίποτα φυλακή. Ένα τραπέζι του πινγκ-πονγκ στη μέση του διαδρόμου, πίνακες ζωγραφικής που έχουν δημιουργήσει οι φυλακισμένοι, βιβλιοθήκες, χάρτες και εργαστήρια συνθέτουν το παζλ με τις εικόνες που ξεδιπλώνονται μπροστά σου. «Τώρα μας απομένουν τρία πράγματα: η πίστη, η ελπίδα και η αγάπη. Πιο μεγάλη από αυτά είναι η αγάπη» διαβάζω στην κρεμασμένη στον τοίχο Προς Κορινθίους Α' Επιστολή του Αποστόλου Παύλου. 

Ο Γιώργος Σπυράκης είναι απόφοιτος του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Δημιουργικής Γραφής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Είναι συγγραφέας και επιστημονικός υπεύθυνος-συντονιστής του τμήματος δημιουργικής γραφής στο ΣΔΕ Κορυδαλλού, όπου και διδάσκει στους μαθητές-κρατουμένους δημιουργική γραφή. Η προηγούμενη παρόμοια διδακτική ενασχόλησή του ήταν πέρσι, στις Φυλακές Διαβατών. «Προσπαθούμε όλοι οι μαθητές να ανακαλύψουν τη δύναμη της γραφής, την ικανότητά τους να εκφράσουν συναισθήματα και όνειρα, ανησυχίες και οράματα, ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό την αυτοεκτίμησή τους και σε έναν βαθμό επαναπροσδιορίζοντας τον ίδιο τον εαυτό τους και τις πράξεις τους» θα μου πει ο Γιώργος. Παρακολουθώ το μάθημα μαζί τους. Με χαιρετούν ευγενικά, είναι γεμάτοι χαρά για το μάθημα και καθένας λέει ανοιχτά τις σκέψεις του. Σήμερα θα μάθουν να γράφουν επιστολή και ο τίτλος του θέματος είναι «Για Σένα». Γράφω κι εγώ τις δικές μου σκέψεις για να αισθανθούν πιο άνετα και στη συνέχεια διαβάζουμε τις ιστορίες τους. «Κάνουμε μάθημα συγγραφής σε όλα τα είδη, μαθαίνοντας αφηγηματικές τεχνικές, μικρή φόρμα, μυθιστόρημα, τύπους γραφής, πώς μπορούν να αποδώσουν τον λόγο και την ποίηση» προσθέτει ο Γιώργος. «Σκοπός μας, όπως κάναμε και στα Διαβατά, είναι να εκδοθούν τα κείμενα των μαθητών από το ΣΔΕ Κορυδαλλού. Τα παιδιά αυτά έχουν ανάγκη να εκφραστούν. Διαβάζοντας καθημερινά τα κείμενα αυτών των ανθρώπων, τα οποία μπορεί να είναι γραμμένα είτε σε greeklish είτε να έχουν ορθογραφικά και συντακτικά λάθη, συνειδητοποιείς πόσο πολύ συναίσθημα περιέχουν. Παίρνεις δύναμη και ενέργεια από τους ανθρώπους αυτούς. Καθηλώνουν το πρόβλημά τους, που είναι η φυλακή και η μεγάλη τους δέσμευση, και ελευθερώνονται. Κάθε μεσημέρι φεύγω από εδώ και με ακολουθούν μόνο θετικές σκέψεις. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι στους διαδρόμους όπου συζητάμε την ώρα του διαλείμματος έρχονται πολλοί από τους μαθητές και μου λένε τα προβλήματα και τις σκέψεις τους. Για παράδειγμα, με αφορμή ένα σχόλιο που ακούστηκε στην αίθουσα θυμούνται και θέλουν να μοιραστούν αυτό που τους απασχολεί. Στην αρχή ντρέπονταν και φοβούνταν μη φανούν αδύναμοι. Ξέρετε, εδώ οι κανόνες και οι νόμοι είναι διαφορετικοί. Βέβαια, το σημαντικό για έναν δάσκαλο είναι ακόμη και τους πιο σκληρούς να τους κάνει να γράφουν πόσο παιδιά αισθάνονται. Πόσο αγαπούν, τι τους λείπει, για τη συγγνώμη που δεν ζήτησαν, ακόμη και για το πόσο ντρέπονται την οικογένειά τους γι' αυτό που έκαναν. Είναι πολύ δυνατή η στιγμή όταν βάζω να γράψουν και τους παρατηρώ να παραμιλούν ή να συζητούν μόνοι τους, έχοντας μπροστά τους το κείμενο που γράφουν. Αναμφισβήτητα, πρόκειται για μια χρήσιμη και διαφορετική εμπειρία. Από τον εθελοντισμό παίρνεις όσα δεν θα πάρεις από πουθενά αλλού. Είναι η αγκαλιά, η αγάπη, η ανταπόδοση, η ελευθερία. Συζητάς για διάφορα θέματα, για το σύστημα εγκλεισμού, την ελευθερία και όσα έχουν χάσει. Στο προηγούμενο μάθημα τους είχα φέρει τραγούδια χιπ-χοπ ν' ακούσουν, ώστε να φτιάξουμε μετά μαζί ρίμες. Τους ζήτησα να διαλέξουν ένα θέμα, ώστε να μπορέσουμε να φτιάξουμε ένα τραγούδι. Όλοι διάλεξαν ως θέμα την οικογένεια. Διάβαζα στα κείμενα φράσεις όπως "οικογένεια είναι αυτοί που κλείνεις μέσα στο κελί σου και είναι δίπλα στη ζωή σου". Στο μάθημα αυτό προσπαθώ να πετύχω να τους κάνω να ξεχαστούν όταν εκδηλώνουν αυτά που σκέφτονται. Η ελευθερία γι' αυτούς αποτελεί στόχο ζωής. Είναι ο λόγος της απόδρασης, όχι της κυριολεκτικής αλλά της μεταφορικής. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονταν κάποτε ανάμεσά μας. Το ότι κατέληξαν στη φυλακή μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους – είναι πολύ εύκολο από ένα λάθος να βρεθείς εδώ. Όλοι είμαστε δυνάμει παραβάτες». 

Στο μάθημα συμμετέχουν ο Μάριος, ο Βίκτωρ και ο Όργκεστ. Για να συμμετάσχεις στα μαθήματα πρέπει να πληροίς κάποιες προϋποθέσεις, όπως να είσαι άνω των 18 ετών και να έχεις απολυτήριο δημοτικού ή πιστοποιητικά σπουδών Α' ή Β' Γυμνασίου ή ισότιμου σχολείου του εξωτερικού. Ο θεσμός αυτός παρέχει τη δυνατότητα σε ενήλικους κρατουμένους που δεν ολοκλήρωσαν την εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση να εξοπλιστούν με γνώσεις και δεξιότητες, καθώς και να αποκτήσουν απολυτήριο γυμνασίου. 

Η φοίτηση στα ΣΔΕ των φυλακών βοηθάει στον υπολογισμό της ποινής, αφού μία ημέρα στο σχολείο ισοδυναμεί με μία ημέρα ποινής – αυτό είναι γνωστό και ως «μεροκάματο». 

Ο Μάριος είναι 37 ετών. Έχει καταδικαστεί σε 18 έτη φυλάκισης και θεωρεί το σχολείο τη μοναδική όαση στη φυλακή. «Εδώ αισθάνομαι ελεύθερος και μπορώ να δημιουργήσω, χωρίς να με ελέγχει κανείς. Κάποιες φορές έρχονται τα πράγματα στη ζωή χωρίς να τα υπολογίζεις. Κάνεις λάθη, δεν ελέγχεις τον εαυτό σου και πληρώνεις τις συνέπειες. Για το σχολείο έμαθα από άλλους συγκρατούμενούς μου και ενδιαφέρθηκα αμέσως. Έρχομαι γιατί μου αρέσει και όχι για να μειώσω την ποινή μου. Αποκτώ γνώσεις που δεν κατάφερα ποτέ να πάρω όσο ήμουν έξω. Συγκαταλέγεται και αυτό στα λάθη που συνειδητοποιείς μέσα στη φυλακή. Μας λείπει η ενασχόληση με περισσότερες δραστηριότητες. Ελπίζουμε το σχολείο να έχει μέλλον» λέει. Στη συνέχεια συνομιλώ με τον Βίκτωρα, που έχει καταδικαστεί σε 22ετή φυλάκιση. «Για μένα, το σχολείο είναι η πιο ευχάριστη δραστηριότητα μέσα στη φυλακή. Ξεφεύγουμε από την πτέρυγα κι εδώ βρίσκουμε την ελευθερία μας» υποστηρίζει. Δίπλα του ο Όργκεστ, που σε λίγους μήνες, αν όλα πάνε καλά, όπως λέει, θα αποφυλακιστεί ύστερα από εννέα χρόνια. Κατά τη διάρκεια της ποινής του εργάστηκε στις φυλακές ως οικοδόμος. Αλλά ήταν κάτι που δεν τον γέμιζε και συνειδητοποίησε ότι έμοιαζε κάπως με τις ταινίες που είχε δει στον κινηματογράφο και το θεώρησε σκλαβιά. «Έτσι σκέφτηκα το σχολείο, το οποίο μου παρείχε τη δυνατότητα να αποφύγω τη μεταγωγή σε κάποιο άλλο σωφρονιστικό ίδρυμα, ώστε να μπορούν να έρχονται οι δικοί μου και να με επισκέπτονται. Η προσφορά του σχολείου είναι κάτι που μαθαίνεις στη διαδρομή. Από κει που πολλές φορές δεν ήξερες πώς να μιλήσεις ή να συμπεριφερθείς, ανακαλύπτεις πόσο πολύ σε έχει βοηθήσει. Επίσης, το να πάρω απολυτήριο γυμνασίου είναι για μένα πολύ σημαντικό. Αν δεν είχα μπει φυλακή, ίσως και να μην είχα ενδιαφερθεί ποτέ να το πάρω και να συνέχιζα να εργάζομαι ως διανομέας ή οικοδόμος. Τώρα, με το που βγω, είναι σίγουρο ότι θα συνεχίσω ώστε να αποκτήσω το χαρτί» επισημαίνει. 

Τους ρωτώ τι σημαίνει γι' αυτούς η λέξη «ελευθερία». «Όταν ζεις στη φυλακή, αντιλαμβάνεσαι την πραγματική αξία της ελευθερίας. Δεν είμαστε εμείς οι κακοί, επειδή είμαστε στη φυλακή. Τη ζωή, καμιά φορά, δεν μπορείς να την προβλέψεις» λένε. Είναι πρόσωπα που έχουν μετανιώσει, που αναθεώρησαν και περιμένουν με αγωνία τη στιγμή που θα περάσουν και πάλι τις πύλες της φυλακής, αλλά αυτήν τη φορά προς την κατεύθυνση της εξόδου. 

Στο γραφείο των καθηγητών οι εικόνες που παρατηρώ είναι βγαλμένες από ένα κανονικό σχολείο. Το κουδούνι που χτυπά, μαθητές που χτυπούν διστακτικά την πόρτα, ρωτούν για τα μαθήματα και ελέγχουν τις απουσίες. Στους υπολογιστές κάθονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα μαθητές του ΙΕΚ που στεγάζεται στους ίδιους χώρους, ελέγχοντας τα mails τους, παίζοντας σκάκι και σερφάροντας σε γνωστές ενημερωτικές σελίδες. Όπως μου λέει ο καθηγητής κ. Λαμπρόπουλος: «Το βασικό πρόβλημα για το ΣΔΕ είναι ότι είναι παραμελημένο από το υπουργείο Παιδείας, ότι βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα. Τέσσερις αποσπασμένοι καθηγητές για 90 μαθητές, με βασικές ελλείψεις σε ειδικότητες» θα πει. 

Συζητώ με τη διευθύντρια του ΣΔΕ, Παγώνα Κουτούλα, και μου εξηγεί τις λειτουργίες του σχολείου, τη χρησιμότητα και τις δραστηριότητές του. «Τα ΣΔΕ προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της διαρροής μαθητικού πληθυσμού από την υποχρεωτική εκπαίδευση. Είναι ένας σημαντικός θεσμός, παρά τις δυσκολίες της χρηματοδότησής του. Επίσης, το εκπαιδευτικό προσωπικό προέρχεται από αποσπάσεις, καθώς και από προσλήψεις ωρομίσθιου προσωπικού. Επίσης, χρειαζόμαστε ιδιαίτερες επιστημονικές ειδικότητες σε σχέση με αυτές που χρειάζονται στην κλασική και υποχρεωτική εκπαίδευση. Γι' αυτό αυτά τα σχολεία στηρίζονται στο φιλότιμο των ανθρώπων που εργάζονται σε αυτά. Βοηθά σημαντικά ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση στην εργασία και αντιλαμβάνονται ότι δεν μπορούν να εξελιχθούν επαγγελματικά. Μέσα στη φυλακή, το ΣΔΕ ακολουθεί το πρόγραμμα που ακολουθούν και τα υπόλοιπα σχολεία, ενώ υπάρχουν πολλές εθελοντικές δράσεις, όπως το μάθημα της δημιουργικής γραφής. Προσπαθούμε να μεταδώσουμε γνώσεις σε ανθρώπους που δεν κατάφεραν να έχουν πρόσβαση στο εκπαιδευτικό σύστημα όσο ήταν εκτός και να διευρύνουμε τους ορίζοντές τους σε ζητήματα κοινωνικά και πολιτισμικά. Μέσα από συμμετοχικές δράσεις γνωρίζουν τον εαυτό τους. Λειτουργούμε με τέσσερις εκπαιδευτικούς (μαθηματικό, φιλόλογο, θεολόγο και καθηγητή Αγγλικών), ενώ τρέχουν και τρεις εθελοντικές δράσεις. Επίσης, η δική μας επιθυμία είναι να υπάρχουν όσο το δυνατόν περισσότερες ευκαιρίες όσον αφορά τη συνέχιση στο λύκειο. Επειδή δεν θεωρείται υποχρεωτική εκπαίδευση, δεν υπάρχει διασύνδεση, ώστε όποιος επιθυμεί να μπορέσει να συνεχίσει» λέει η κ. Κουτούλα. Τι έχει αποκομίσει από τους ανθρώπους αυτούς; «Τις πρώτες μέρες ξαφνιάζεσαι και δυσκολεύεσαι να προσαρμοστείς. Νομίζω, πάντως, ότι η μεγαλύτερη δυσκολία για έναν εκπαιδευτικό είναι το κτιριακό περιβάλλον. Από κει και πέρα, συναντάς συνηθισμένους ανθρώπους και οι σχέσεις που δημιουργούμε μαζί τους μας κατατάσσουν στα πιο προσφιλή τους πρόσωπα. Το σχολείο μας είναι όπως και τα υπόλοιπα. Οι μαθητές μας είναι άτομα με δικαιώματα, με ανάγκες, και η πολιτεία έχει την υποχρέωση να τους προσφέρει μια δεύτερη ευκαιρία. Αυτό σημαίνει σωφρονισμός και επανένταξη, να δίνεις την ευκαιρία να ξαναδεί καθένας πράγματα για τον εαυτό του και τη ζωή του, ώστε όταν τελειώσει η περιπέτεια της φυλακής να αναζητήσει νέους δρόμους. Μέσα από τους μαθητές μας αντιλαμβανόμαστε ότι οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν μια άλλη εικόνα για τον εαυτό τους. Και, δυστυχώς, στη ζωή μας έξω από τη φυλακή συναντάμε πολλούς "φυλακισμένους", είτε λόγω καθημερινών ασχολιών είτε λόγω των προβλημάτων και του άγχους τους. Και ας αντιληφθούμε ότι η ελευθερία κατακτιέται, είτε εντός είτε εκτός φυλακής» καταλήγει η κ. Κουτούλα. 

Τα φώτα των αιθουσών σιγά-σιγά κλείνουν. Ψάχνω την έξοδο. «Όπου δείτε περισσότερο φως, εκεί είναι η έξοδος» μου λέει κάποιος από τους μαθητές που πηγαίνουν προς την πτέρυγά τους. 

Πηγή: www.lifo.gr