Βία στα θρανία

Kείμενο: Χρυσούλα Παπαϊωάννου

Σεπτέμβριος, ο πιο γλυκός μήνας της σχολικής ζωής, που σηματοδοτεί κάθε χρόνο μια καινούργια αρχή. Ολοκαίνουργια τετράδια και τσάντες, καλοξυσμένα μολύβια, αγωνία για νέους καθηγητές αλλά και προσμονή για νέες γνωριμίες και παρέες. Για μερικά παιδιά, όμως, η έναρξη της σχολικής χρονιάς μπορεί να εξελιχθεί σε εφιάλτη. Ειδικά στην περίοδο της εφηβείας, η επιθετική συμπεριφορά και η βία μεταξύ των συμμαθητών είναι πολύ συχνά και βεβαίως τραυματικά φαινόμενα. Ο νόμος του ισχυρού και του δυνατού επιβάλλεται στα πιο ευάλωτα και ευαίσθητα παιδιά. Ο σχολικός εκφοβισμός, ή αλλιώς το bullying, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται, είναι πολύ διαδεδομένο στη χώρα μας. Και έχει πολλές μορφές, ύπουλες και αθόρυβες. Επισκεφθήκαμε τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας Νοσοκομείου Παίδων και κάναμε μια ενδιαφέρουσα και χρήσιμη κουβέντα με την κ. Άρτεμη Κ. Τσίτσικα (λέκτορας Παιδιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών)

Πόσο διαδεδομένο είναι το φαινόμενο του μπούλινγκ; 

Είναι μέσα στην καθημερινότητα των εφήβων, και ειδικά αυτών που, κατά κάποιον τρόπο, έχουν μια διαφορετικότητα. Είτε στην εθνικότητα, όταν μιλάμε για μετανάστες, είτε στην εμφάνιση ‒δηλαδή πολύ παχουλά ή λεπτά‒ είτε είναι πολύ μελετηρά. Έχουν δηλαδή χαρακτηριστικά που μπορεί να ελκύουν την προσοχή των άλλων παιδιών. Όλοι, όμως, οι έφηβοι μπορούν να δεχτούν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, παρενόχληση. 

Έχουμε στο μυαλό μας το μπούλινγκ ως κάτι πολύ βίαιο, ενώ έχει διάφορες μορφές, ήπιες, αλλά ύπουλες. Τι περιστατικά σάς διηγούνται τα παιδιά; 

Ακόμα και ένα απλό σχόλιο μπορεί να «τραυματίσει» ψυχολογικά ένα παιδί τόσο πολύ ώστε να αλλάξει τη συμπεριφορά του και να το οδηγήσει σε αδιέξοδο. Έχουμε, για παράδειγμα, πολλά παιδιά με διαταραχή πρόσληψης τροφής ‒ψυχογενής ανορεξία ή βουλιμική συμπεριφορά‒ που ξεκίνησε, χωρίς να σημαίνει ότι είναι η αιτία, αλλά η κορυφή του παγόβουνου, από ένα αρνητικό σχόλιο. Υπάρχουν καθημερινές προκλήσεις στη ζωή των εφήβων, για αυτό πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι.

Υπάρχει μια τάση στο μπούλινγκ; Κάποτε, για παράδειγμα, αιτία ήταν το ντύσιμο. 

Αυτήν τη στιγμή δεν διαπιστώνεται συγκεκριμένη τάση, αλλά υπάρχει μεγάλο θέμα με το μπούλινγκ μέσω του διαδικτύου, το οποίο είναι πολύ συχνό και πολύ «εύκολο» να συμβεί γιατί υπάρχει ανωνυμία, ανεξέλεγκτη ελευθερία, δυνατότητα πολλών μορφών παρενόχλησης. Μπορεί να είναι η δημοσιοποίηση προσωπικών στοιχείων ή φωτογραφιών που τις επικοινωνούν σε όλη την τάξη, σχόλια και χαρακτηρισμοί, διασπορά φημών, αποκλεισμός από δραστηριότητες. 

Αν σας ζητούσα να σκιαγραφήσετε το ψυχολογικό προφίλ ενός τυπικού παιδιού που ασκεί μπούλινγκ, ποιο θα ήταν αυτό; 

Κατ’ αρχάς πολλές φορές έχουν υποστεί τα ίδια αυτά παιδιά μπούλινγκ, επομένως συχνά ένα παιδί είναι και θύτης και θύμα. Έχει μάθει αυτήν τη συμπεριφορά που έχει να κάνει με δικά του κενά. Μπορεί να εμπλέκονται περισσότερο τα αγόρια σε σωματική βία, ωστόσο και τα κορίτσια εμπλέκονται σε λεκτική και φτάνουν σε πολύ σκληρές συμπεριφορές, αποκλείοντας συμμαθητές τους από ομάδες και δημιουργώντας κλίκες. Φυσικά το να είσαι τόσο απορριπτικός με κάποιον προέρχεται από δικά σου «θέματα», που σχετίζονται με αυτοεκτίμηση και συναισθηματικά κενά. Είναι πολυπαραγοντικό το πρόβλημα και έχει να κάνει με την προσωπικότητα κάθε παιδιού, με το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει, τα διδάγματα της γονεϊκής συμπεριφοράς και το σχολείο, αλλά και από το γενικότερο πολιτισμικό πλαίσιο της χώρας.

Στη μονάδα σας έρχονται για στήριξη παιδιά που έχουν υποστεί μπούλινγκ. Συμβαίνει και το ανάποδο, δηλαδή να φέρνουν γονείς παιδιά που ασκούν τα ίδια; 

Συνήθως η αιτία για να έρθουν εδώ είναι άλλη. Μπορεί να είναι, για παράδειγμα, η ανορεξία. Μέσα από τη συζήτηση ανιχνεύουμε ότι υπάρχει και το πρόβλημα του εκφοβισμού. Δεν μας έρχεται από μόνο του ως πρόβλημα, γιατί συνήθως έχει ένα άλλο αρνητικό αποτέλεσμα που τραβάει περισσότερο την προσοχή. 

Και πώς αντιμετωπίζεται μια τέτοια κατάσταση; 

Είναι σημαντικό τα παιδιά να μάθουν ότι δεν συμβαίνει μόνο στα ίδια, αλλά είναι συχνό φαινόμενο. Υπάρχουν tips που μπορεί να τα βοηθήσουν. Εξαρτάται από τον βαθμό που έχουν επηρεαστεί, τον τύπο της παρενόχλησης, τους προστατευτικούς παράγοντες ‒ οικογένεια, ευαισθησία κ.λπ. Αλλά μια γενική γραμμή είναι ότι όλοι μας μπορεί να υποστούμε κάποια στιγμή στη ζωή μας εκφοβισμό ή παρενόχληση και είναι σημαντικό να έχουμε καλή σχέση με τον εαυτό μας. Πρέπει να κρίνουμε κάθε αρνητικό σχόλιο. Αν είμαστε σίγουροι ότι είμαστε εντάξει με τον εαυτό μας και έχουμε κάνει το καλύτερο δυνατό και ότι αυτό το σχόλιο έχει στόχο να μας πληγώσει, τότε το αντιμετωπίζουμε με ψυχραιμία, αδιαφορία και ευγένεια, ώστε ο θύτης να χάσει το ενδιαφέρον. Βασικά ενισχύουμε την αυτοεκτίμηση του παιδιού. Είναι, βέβαια, σημαντικό να έχει στηρίγματα ‒ οικογένεια, φίλους, ειδικούς. 

Πώς ένας γονιός μπορεί να ανιχνεύσει ότι κάτι πάει στραβά; 

Το πρόβλημα μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς τρόπους. Μερικοί από αυτούς είναι διαταραχή σε διατροφή, ύπνο, σχολική επίδοση, σωματική υγιεινή, αδιαφορία εμφάνισης, αντικοινωνικότητα. Όλα αυτά είναι σημάδια πάνω στα οποία πρέπει να σκύψουμε. Υπάρχουν χρυσοί κανόνες που δίνουμε στους γονείς.

Πρέπει να υπάρχει ισορροπία της συναισθηματικής κάλυψης και των ορίων. Δηλαδή, από τη μία να υπάρχει αυτό που λέμε γονεϊκή άνευ όρων αγάπη και ασφάλεια: ανήκω εδώ, οι γονείς μου με δέχονται όπως είμαι και με αγαπούν. Από την άλλη, πρέπει να τίθενται όρια. Όταν ισχύει το πρώτο, μπορούν να εφαρμοστούν κανόνες γιατί σημαίνουν αγάπη, προστασία, ενδιαφέρον, κατεύθυνση, και όχι τιμωρία ή περιορισμό.

Αν δεν εφαρμόζουμε εμείς αυτά που λέμε στο παιδί, αν δεν του δίνουμε το παράδειγμα ζωής που πρέπει, ό,τι και να πούμε γίνεται κήρυγμα.

Ειλικρίνεια: το παιδί έχει κεραίες από μικρή ηλικία, άρα δεν το αντιμετωπίζουμε σαν μέλος με αναπηρία προστατεύοντάς το από όλα. Πρέπει να μοιραζόμαστε μαζί του τα προβλήματα ‒οικονομικά, συναισθηματικά, κρίση στην οικογένεια‒ χωρίς, βέβαια, να το βάζουμε σε θέση ενήλικα.

Ένας σεβασμός που ξεκινά από μικρή ηλικία. Δεν επιβάλλουμε εμείς την άποψή μας. Και ένα τρίχρονο παιδί έχει την ικανότητα να επιλέξει ανάμεσα στο κόκκινο ή το πράσινο μπλουζάκι ή στο αν θα φάει μήλο ή μπανάνα. Είναι σημαντικό να δίνουμε αποστολές και να παίρνει αποφάσεις. Να σεβόμαστε την προσωπικότητα του παιδιού.

Και ο ρόλος του σχολείου; 

Είναι πιο εύκολο καμιά φορά να παρατηρήσει ο καθηγητής, παρά ο γονιός, μια ανορθόδοξη συμπεριφορά. Οι καθηγητές έχουν την ευκαιρία να βλέπουν αλλαγές στις συμπεριφορές των παιδιών και να παρατηρούν τις σχέσεις τους μέσα στην τάξη. Οι εκπαιδευτικοί είναι σε θέση-κλειδί για την πρόληψη και την πρώιμη αντιμετώπιση. Πρέπει και εκείνοι να ενημερωθούν. Η μονάδα μας έχει κάνει πολλά σεμινάρια εκπαιδευτικών. 

Σε περιοχές όπου υπάρχουν πολλοί μετανάστες είναι αυξημένο το ποσοστό φαινομένων μπούλινγκ; 

Η διαφορετικότητα της εθνικότητας είναι πηγή μπούλινγκ. Αλλά δεν είναι τόσο απλό να πούμε ότι σε αυτές τις περιοχές το μπούλινγκ είναι συχνό φαινόμενο. Και στις περιοχές που θεωρούνται ότι έχουν ένα υψηλό κοινωνικό επίπεδο, το μπούλινγκ είναι άλλης μορφής. Μπορεί να έχει να κάνει με τα ρούχα, μάρκες, lifestyle. Μπορεί ένα παιδί να αποκλειστεί από ένα πάρτι επειδή δεν έχει πισίνα ή δεν παίζει γκολφ. Είναι απίστευτο το εύρος των διακρίσεων. Μια ακόμη κατηγορία είναι τα αγόρια με ομοφυλοφιλικές τάσεις. Επίσης, στο Διαδίκτυο έχουμε και ένα ακόμα φαινόμενο: ένα πολύ όμορφο και κοινωνικό παιδί πέφτει θύμα εκφοβισμού επειδή το ζηλεύουν.

Τελικά ένα παιδί που έχει υποστεί μπούλινγκ το κουβαλάει σε όλη του τη ζωή; 

Μερικά παιδιά τα σημαδεύει. Παίζει ρόλο η ευαισθησία της προσωπικότητας και η καλή λειτουργία της οικογένειας. Υπάρχουν γονείς που, λόγω υπεραπασχόλησης ή ανεργίας, φροντίζουν για τα βασικά, δηλαδή διατροφή, καθαριότητα κ.λπ., αλλά δεν είναι επί της ουσίας κοντά στα παιδιά. Θέλω, όμως, να είμαι αισιόδοξη. Πιστεύω ότι όταν το παιδί εκπαιδευτεί και δουλέψει την αυτοεκτίμησή του, μαθαίνει να το διαχειρίζεται. Μιλήσαμε ήδη για τους προστατευτικούς παράγοντες. Άλλωστε, όλοι μας το αντιμετωπίζουμε σε όλη τη ζωή: στην εφηβεία τα παιδιά εξωτερικεύουν τον φθόνο, ενώ στην ενήλικη ζωή το μπούλινγκ γίνεται παρασκηνιακά.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Έφηβοι που συμμετείχαν σε εκφοβισμό:

Το 2010 το 4,8% των εφήβων ανέφερε πως έκανε ενοχλητικά πειράγματα σε άλλους αρκετές φορές την εβδομάδα. Το σημαντικά υψηλότερο ποσοστό (7,5%) αυτών ήταν αγόρια (κορίτσια 2,3%). Επίσης πολύ υψηλότερο ήταν το ποσοστό των 15χρονων (7,4%) σε σχέση με των 11 (2,4%)

Έφηβοι θύματα εκφοβισμού: 

Το 2010 ποσοστό 2,8% ανέφερε πως υφίσταται εκφοβισμό αρκετές φορές την εβδομάδα. Μεταξύ αυτών δεν υπήρχαν σημαντικές διαφορές στα ποσοστά αγοριών και κοριτσιών και ανάμεσα σε ηλικιακές ομάδες

Πηγή: τaλκ