Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αποκτήσουν ψυχική ανθεκτικότητα; Υπάρχει τρόπος να βοηθηθεί και ταυτόχρονα να προστατευθεί ένας έφηβος; Γιατί παιδιά που προέρχονται από ένα πολύ δύσκολο περιβάλλον πετυχαίνουν στη ζωή τους ενώ παιδιά που «τα έχουν όλα» δεν έχουν καλή πορεία; Γιατί οι γονείς κακομαθαίνουν τα παιδιά; Ο χαρακτήρας ή το περιβάλλον καθορίζουν την εξέλιξη ενός παιδιού;
Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής και Εφηβικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ*, κυρία Φλώρα Μπακοπούλου, έδωσε τις απαντήσεις, στο ertnews.gr.
Πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα στα παιδιά;
Η σύγχρονη προσέγγιση στα προβλήματα των παιδιών έχει μετακινηθεί πέρα από την παραδοσιακή μείωση των παραγόντων κινδύνου και επικεντρώνεται στο ίδιο το παιδί, τονίζοντας τη σημασία της ενίσχυσης προστατευτικών παραγόντων σε τρία επίπεδα – στο ίδιο το παιδί, στην οικογένειά του και στην κοινότητα. Η προσέγγιση με βάση την ψυχική ανθεκτικότητα εστιάζεται στους γονείς και την οικογένεια ως τις σημαντικότερες δυνάμεις στη ζωή των παιδιών και των εφήβων που μπορούν να τους προστατεύσουν από επιβλαβείς καταστάσεις και συμπεριφορές.
Τι πιστεύετε πως είναι σημαντικότερο για να καλλιεργήσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα στα παιδιά, ο χαρακτήρας ή το περιβάλλον;
Οι γονείς πρέπει να βοηθούν τα παιδιά τους να αναγνωρίσουν ότι κατέχουν διάφορες ικανότητες και εσωτερικές δυνάμεις και να τα ενισχύουν να αναπτύξουν τα 7 αναπόσπαστα, αλληλοσχετιζόμενα χαρακτηριστικά (7C) της ψυχικής ανθεκτικότητας: Επάρκεια (Competence), Αυτοπεποίθηση (Confidence), Σύνδεση (Connection), Συμβολή (Contribution), Αντιμετώπιση (Coping), Έλεγχο (Control) και Χαρακτήρα (Character). Η καλλιέργεια του χαρακτήρα, της θεμελιακής αίσθησης του σωστού και του λάθους, είναι σημαντική καθώς τα παιδιά και οι έφηβοι με χαρακτήρα έχουν μεγαλύτερη άνεση να εμμένουν στις αξίες τους, να επιδεικνύουν στάση ενδιαφέροντος προς τους άλλους και να κάνουν φρόνιμες επιλογές. Το περιβάλλον, οι στενοί δεσμοί με την οικογένεια, τους φίλους, το σχολείο και την κοινότητα δημιουργούν μια αίσθηση ασφάλειας που αποτρέπει τα παιδιά από την αναζήτηση καταστροφικών εναλλακτικών της αγάπης και της προσοχής.
Βλέπουμε παιδιά τα οποία προέρχονται από πολύ δύσκολο περιβάλλον και όμως πετυχαίνουν στη ζωή τους ενώ παιδιά που «τα έχουν όλα» δεν έχουν καλή πορεία. «Από το ρόδο βγαίνει αγκάθι και από το αγκάθι βγαίνει ρόδο» λέει ο σοφός λαός. Που οφείλεται κατά τη γνώμη σας;
Το «κίνημα» της ψυχικής ανθεκτικότητας ξεκίνησε σαν μια προσπάθεια να διευκρινιστεί γιατί παιδιά και έφηβοι που εκτίθενται σε αρνητικές περιβαλλοντικές επιδράσεις μπορεί να κατορθώσουν διαφορετικά επίπεδα επιτυχίας και ευτυχίας. Μελετήθηκε ποιές ήταν οι προστατευτικές δυνάμεις στις ζωές τους που τους θωράκισαν από τα λάθη και δεν εμφάνισαν τις αναμενόμενες ανεπιθύμητες εκβάσεις που σχετίζονται με τις καταστάσεις αυτές. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι μια πολυδιάστατη έννοια που εμπεριέχει την έκθεση στην αντιξοότητα και την εκδήλωση θετικής προσαρμοστικής έκβασης, είναι η ικανότητα του ατόμου να επανακάμπτει από τις αντιξοότητες και να εκδηλώνει συμπεριφορές που προάγουν την υγεία του.
Τα επτα στοιχεία της ψυχικής ανθεκτικότητας
Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την ψυχική ανθεκτικότητα και πως μπορούμε να τα καλλιεργήσουμε;
Τα στοιχεία που συνθέτουν την ψυχική ανθεκτικότητα είναι η Επάρκεια (Competence), η Αυτοπεποίθηση (Confidence), η Σύνδεση (Connection), η Συμβολή (Contribution), η Αντιμετώπιση (Coping), ο Έλεγχος (Control) και ο Χαρακτήρας (Character).
Οι έφηβοι πρέπει να νιώσουν επάρκεια για να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση. Χρειάζονται βαθιά σύνδεση με τουλάχιστον έναν ενήλικο για να ενισχύσουν την επάρκεια. Χρειάζονται χαρακτήρα για να μάθουν πώς να συμβάλλουν στις οικογένειές τους και στον κόσμο, και ο χαρακτήρας σφυρηλατείται μέσω των βαθιών συνδέσεων με τους άλλους. Η συμβολή χτίζει το χαρακτήρα και δυναμώνει περαιτέρω τις συνδέσεις. Οι έφηβοι που συμβάλλουν στις κοινωνίες αποκτούν αυτοπεποίθηση καθώς νιώθουν όλο και πιο επαρκείς και αυτό τους δίνει μια αυξημένη αίσθηση ελέγχου. Οι έφηβοι με αίσθηση ελέγχου πιστεύουν στην ικανότητά τους να λύνουν τα προβλήματα, έτσι ώστε να αντιμετωπίζουν επίμονα ένα πρόβλημα μέχρι να βρούνε μια λύση. Αυτό αυξάνει την αυτοπεποίθησή τους, ενισχύει την ικανότητά τους να ελέγχουν το περιβάλλον τους και ούτω καθ΄εξής.
Πόσο ελεγκτικοί χρειάζεται να είναι οι γονείς και ποιο θεωρείτε ότι είναι καλύτερο μοντέλο για να μεγαλώσει κανείς ένα παιδί;
Οι γονείς είναι οι πιο σημαντικές πηγές αγάπης, υποστήριξης και καθοδήγησης για τα παιδιά και τους εφήβους και γι’ αυτό έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στη δόμηση της ψυχικής τους ανθεκτικότητας. Οι γονείς δεν μπορούν και δεν πρέπει να επιχειρούν έναν άκαμπτο έλεγχο των πράξεων, των συναισθημάτων, των σκέψεων ή των επιλογών των παιδιών τους, αν θέλουν να τους βοηθήσουν να γίνουν πιο ανθεκτικά. Η ανάπτυξη της ψυχικής ανθεκτικότητας εξαρτάται από την παραίτηση των γονιών από τον αυστηρό έλεγχο για χάρη της καθοδήγησης, της προσοχής και της υποστήριξης, έτσι ώστε τα παιδιά και οι έφηβοι να έχουν ευκαιρίες να δοκιμάσουν τον εσωτερικό τους έλεγχο.
Τα τέσσερα γονεϊκά μοντέλα ανατροφής
Αυταρχικός Γονέας (Authoritarian)
Ο αυταρχικός γονέας προσπαθεί να διαμορφώσει τη συμπεριφορά του παιδιού με βάση ένα προκαθορισμένο, συνήθως απόλυτο, πρότυπο συμπεριφοράς. Χρησιμοποιεί τιμωρητικές μεθόδους για να συμμορφώνει το παιδί σε περίπτωση ανυπακοής του στο πρότυπο αυτό. Δεν ενθαρρύνει το διάλογο, γιατί πιστεύει πως το παιδί πρέπει να σέβεται και να αποδέχεται τις απόψεις του.
Τα παιδιά που αναθρέφονται από αυταρχικούς γονείς μπορεί να είναι πειθαρχημένα αλλά συνήθως είναι απρόθυμα ή ανίκανα να πάρουν πρωτοβουλίες στη ζωή τους και μπορεί αντί αυτού να αναζητούν φιγούρες εξουσίας για να τα ελέγχουν και στην ενήλικο ζωή. Ορισμένες φορές μπορεί να επαναστατήσουν άγρια.
Παραχωρητικός Γονέας (Permissive)
Ο παραχωρητικός γονέας δείχνει αγάπη και υποστήριξη αλλά συχνά αντιμετωπίζει το παιδί σαν φίλο, αποφεύγει να συγκρουστεί μαζί του και δεν θέτει κατάλληλα όρια.
Τα παιδιά που αναθρέφονται από παραχωρητικούς γονείς, γνωρίζουν πόσο αγαπητά είναι αλλά ορισμένες φορές εξαναγκάζονται να αυτοελέγχονται μέσω της ενοχής και επιθυμούν όρια. Ενώ φαίνεται καλός τρόπος βραχυπρόθεσμα, μπορεί να αναθρέψει πιο νευρωτικά παιδιά. Όταν οι γονείς δεν θέτουν όρια, τα παιδιά πρέπει να θέσουν τα δικά τους, χωρίς να έχουν την εμπειρία της ζωής που υποδεικνύει πού πρέπει να τεθούν αυτά τα όρια.
Αδιάφορος Γονέας (Disengaged)
Ο αδιάφορος γονέας είναι πολύ απασχολημένος με άλλες δραστηριότητες για να προσέξει τη συμπεριφορά του παιδιού και να θέσει όρια. Αν όμως προκύψουν μείζονα προβλήματα μπορεί να φερθεί σκληρά και αντιφατικά στο παιδί. Τα παιδιά με αδιάφορους γονείς μπορεί να ωθήσουν τη συμπεριφορά τους στα άκρα για να τραβήξουν την προσοχή που εκλιπαρούν από τους γονείς.
Διαλεκτικός Γονέας (Authoritative)
Ο διαλεκτικός γονέας θέτει λογικά όρια, περιμένει καλή συμπεριφορά, προσφέρει πολλή αγάπη, ενθαρρύνει το διάλογο και την ανεξαρτησία αλλά όταν πρόκειται για μεγάλα ζητήματα θεσπίζει ο ίδιος τους κανόνες.
Οι γονείς που το στυλ τους κλίνει προς το αυταρχικό, παραχωρητικό ή αδιάφορο μοντέλο, πρέπει να σκεφτούν πώς να γίνουν πιο διαλεκτικοί. Τα παιδιά που αναθρέφονται από διαλεκτικούς γονείς είναι περισσότερο πιθανό να γίνουν ψυχικά ανθεκτικά και να μην εμπλακούν σε ανησυχητικές συμπεριφορές. Το ισορροπημένο, διαλεκτικό μοντέλο απαιτεί πολλή αγάπη και προσοχή, και ευκαιρίες να κερδίσουν περισσότερη ανεξαρτησία, με στενή επιτήρηση και ξεκάθαρα όρια.
Πιστεύετε ότι τα σημερινά παιδιά έχουν περισσότερες δυσκολίες από τα παιδιά προηγούμενων δεκαετιών;
Στη σημερινή εποχή τις μεγαλύτερες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι έφηβοι καθώς τα τελευταία 50 έτη παρατηρείται πολύ μικρότερη βελτίωση στους δείκτες υγείας των εφήβων σε σχέση με εκείνους των μικρότερων παιδιών. Αντίθετα με την κοινή πεποίθηση πως η εφηβεία αντιπροσωπεύει μια υγιή περίοδο της ζωής, υπάρχει σημαντική επιβάρυνση από ψυχικές διαταραχές κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Η αναντιστοιχία (mismatch) της πρώιμης βιολογικής και της καθυστερημένης ψυχοκοινωνικής ωρίμανσης των σύγχρονων εφήβων τους φέρνει αντιμέτωπους με πολλές προκλήσεις που αποτελούν πηγές ψυχικής αναστάτωσης, όπως τις αλλαγές στο σώμα τους που επιφέρει η ήβη, τις σχέσεις με τους γονείς και τους συνομηλίκους, την πίεση του σχολείου και των εξετάσεων και την πολυπλοκότητα της σύγχρονης κοινωνίας. Οι γονείς, βρισκόμενοι στη μέση ηλικία και έχοντας αρκετά δικά τους προβλήματα να επιλύσουν, στέκονται συχνά αμήχανοι και αδύναμοι να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των εφήβων τους. Παρά το κοινό δόγμα «Εφηβεία είναι, θα περάσει», η ψυχική αναστάτωση του εφήβου που δεν αντιμετωπίζεται έγκαιρα και σωστά, διογκώνεται, εγκαθίσταται και προοδευτικά υπονομεύει τη λειτουργικότητά του στην ενήλικο ζωή.
Διανύουμε περίοδο κρίσης. Τα παιδιά φαίνεται να «εισπράττουν» τους περισσότερους κραδασμούς από την περίοδο της Covid- 19. Είναι καλό να να ενημερώνονται τα παιδιά από την τηλεόραση;
Αν και είναι σημαντικό για τα παιδιά να γνωρίζουν τι συμβαίνει στον κόσμο, ο χρόνος έκθεσής τους στην τηλεόραση πρέπει να ελέγχεται και οι γονείς να τους βοηθούν να επεξεργάζονται τα μηνύματα. Αντίθετα με τους ενηλίκους, τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά δεν μπορούν να χειριστούν τις ειδήσεις χωρίς να επηρεαστούν βαθιά και μπορεί να αποκτήσουν χρόνιες φοβίες χωρίς να τις εκφράζουν. Οι γονείς, ειδικά αυτή τη δύσκολη περίοδο της Covid-19, πρέπει να περιορίζουν τις αναφορές σε μείζονα δυσάρεστα γεγονότα καθώς η επαναλαμβανόμενη έκθεση μπορεί να εγγράψει τραυματικές εικόνες στο υποσυνείδητο των παιδιών και των εφήβων.
Σε αυτή την τόσο «ρευστή» περίοδο τι θα πρέπει να κάνουν οι γονείς για να βοηθήσουν τους εφήβους ;
Τα ξεκάθαρα όρια που θέτουν οι γονείς, προσαρμοσμένα όμως στη σύγχρονη ζωή και χωρίς να είναι αναχρονιστικά και δυσλειτουργικά, δημιουργούν μια αίσθηση ασφάλειας γιατί τα παιδιά και ιδιαίτερα οι έφηβοι θέλουν να ξέρουν πού στέκονται.
Επίσης, το να ακούνε τα παιδιά με προσοχή είναι πιο σημαντικό από οτιδήποτε μπορούν να πουν οι γονείς. Αυτό πρέπει να εφαρμόζεται τόσο σε καταστάσεις ρουτίνας όσο και σε στιγμές κρίσης. Τίποτα από αυτά που λένε οι γονείς δεν είναι τόσο σημαντικά όσο αυτά που τους βλέπουν τα παιδιά να κάνουν οι ίδιοι σε καθημερινή βάση.
Πέρα όμως από τη γνώση που ο οποιοσδήποτε «ειδικός» μπορεί να προσφέρει, κάθε γονέας πρέπει να εμπιστεύεται το δικό του ένστικτο που πηγάζει από τη γνώση του δικού του παιδιού. Οι περισσότεροι γονείς προσπαθούν να προσφέρουν το καλύτερο για τα παιδιά τους, και πολλοί αισθάνονται ενοχές όταν δεν είναι σε θέση να το πράξουν. Στη σύγχρονη κοινωνία που ο στόχος της τελειότητας τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική ζωή φαίνεται να είναι ο κανόνας, η έννοια των «αρκετά καλών γονέων» (good enough parents) διαλάθει της προσοχής. Οι αρκετά καλοί γονείς δεν είναι οι μέτριοι γονείς αλλά αυτοί που ασκούν το γονεϊκό τους ρόλο με ορθολογική και όχι ψυχαναγκαστική συμπεριφορά. Η προσέγγιση του «αρκετά καλού γονέα» οδηγεί σε συνεχή βελτίωση του γονεϊκού προτύπου σε αντίθεση με την αναζήτηση της ψευδαίσθησης της τελειότητας.
Ποιος είναι ο κυριότερος λόγος θεωρείτε, για τον οποίον οι σημερινοί γονείς κακομαθαίνουν τα παιδιά τους ;
Οι γονείς που ακούνε τα παιδιά με αμέριστη προσοχή είναι λιγότερο πιθανό να νιώσουν υποχρέωση να τα κατακλύσουν με υλικά αγαθά ή να ικανοποιήσουν όλες τους τις επιθυμίες, κακομαθαίνοντάς τα. Το να υποχωρούν στις εκρήξεις θυμού των παιδιών ή να νιώθουν ενοχές όταν δυσκολεύονται οικονομικά κάνει μεγάλη ζημιά στα παιδιά τα οποία αφομοιώνουν ένα επικίνδυνο δίδαγμα – πως οι ανάγκες τους είναι πιο σημαντικές από τις ανάγκες των άλλων. Αντίθετα οι γονείς δεν πρέπει ποτέ να ανησυχούν ότι κακομαθαίνουν το παιδί τους με την αγάπη.
*Η κυρία Φλώρα Μπακοπούλου είναι πτυχιούχος της Ιατρικής και Φαρμακευτικής Σχολής και διδάκτωρ της Βιοφαρμακευτικής – Φαρμακοκινητικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Ειδικεύθηκε στην Παιδιατρική στο Ηνωμένο Βασίλειο και μετεκπαιδεύτηκε στην Εφηβική Ιατρική και στην Παιδική και Εφηβική Γυναικολογία-Ενδοκρινολογία στις Ηνωμένες Πολιτείες και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κατέχει θέση Επίκουρης Καθηγήτριας Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Επιστημονική Υπεύθυνη του τριτοβάθμιου Ειδικού Κέντρου Εφηβικής Ιατρικής της Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία». Το Ειδικό Κέντρο Εφηβικής Ιατρικής φιλοξενεί από το 2010 την Έδρα UNESCO Εφηβικής Υγείας και Ιατρικής.
Πηγή: ertnews
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου