Στο «Μίλα της» (2002), μια από τις πιο τρυφερές και ποιητικές ταινίες του Πέδρο Αλμοδόβαρ, δύο άντρες, ο Μπενίνιο και ο Μάρκο, ζουν μια παράλληλη ιστορία φροντίζοντας δύο γυναίκες σε κώμα οι οποίες νοσηλεύονται στην ιδιωτική κλινική, όπου εργάζεται ο Μπενίνιο ως νοσοκόμος. Η Λυδία, η κοπέλα του Μάρκο και ταυρομάχος στο επάγγελμα, έχει υποστεί εγκεφαλική αιμορραγία και ζει με μηχανική υποστήριξη, όπως και η Αλίσια, μια νεαρή μαθήτρια μπαλέτου, την οποία φροντίζει ο ιδιαίτερα ευγενής Μπενίνιο, μιλώντας της συνεχώς και πιστεύοντας ότι κατά κάποιον τρόπο τον ακούει.
Στην πραγματική ζωή, η Ιβ Μπερ είναι πεπεισμένη ότι ο γιος της, Ιαν Μπεργκ, εξακολουθεί να έχει τις αισθήσεις του (και την ακούει) παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε φυτική κατάσταση εδώ και 39 χρόνια, μετά από σοβαρό εγκεφαλικό τραυματισμό. Το συγκλονιστικό, δε, είναι ότι τελικά οι επιστήμονες την δικαίωσαν.
Το 1986, ένα πρωινό του Μαΐου, ένα αγροτικό Toyota pickup έπεσε με τόση ορμή σε ένα δένδρο ώστε σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αργότερα το σημάδι που του άφησε να είναι ακόμη ορατό στον κορμό του. Τα σώματα των τριών εφήβων που ήταν μέσα στο φορτηγάκι εκσφενδονίστηκαν προς τα εμπρός με τρομερή ταχύτητα. Ενα αγόρι πέθανε ακαριαία. Ενα δεύτερο βρέθηκε ζωντανό έξω από το αυτοκίνητο. Και το τρίτο αγόρι, ο Ιαν Μπεργκ, παρέμεινε καθηλωμένο στη θέση του οδηγού, με μια μελανιά στη δεξιά πλευρά του μετώπου του. Ωστόσο, είχε χτυπηθεί πολύ πιο δυνατά από ό,τι θα μπορούσε να μαντέψει κανείς μόνο από τη μελανιά. Η μαλακή μάζα του εγκεφάλου του χτύπησε στα άκαμπτα όρια του κρανίου του, τεντώθηκε, παραμορφώθηκε, σχίστηκε και εξερράγη.
Δεμένος στη ζωή με ένα χρυσό λάσο
Οταν τον απελευθέρωσαν από τα συντρίμια, ο Ιαν ήταν ακόμη ζωντανός αλλά αναίσθητος. «Σε παρακαλώ, μην πεθάνεις. Σε παρακαλώ, μην πεθάνεις. Σε παρακαλώ, μην πεθάνεις», τον παρακαλούσε η μητέρα του, Ιβ Μπερ, στο νοσοκομείο ενώ φανταζόταν ότι τον κρατούσε με ένα χρυσό λάσο τυλιγμένο γύρω από το πόδι του για να μην πετάξει μακριά της.
Ο Ιαν δεν πέθανε, γράφει η Σάρα Ζανγκ στο περιοδικό The Atlantic. Μετά από 17 ημέρες σε κώμα, άνοιξε επιτέλους τα μάτια του, αλλά πετούσαν άγρια στο δωμάτιο χωρίς να συγχρονίζονται ή να μπορούν να παρακολουθήσουν την κίνηση. Δεν μπορούσε να μιλήσει. Δεν μπορούσε να ελέγξει τα άκρα του. Ο σοβαρός εγκεφαλικός τραυματισμός που είχε υποστεί, είπαν οι γιατροί, τον είχε θέσει σε φυτική κατάσταση. Ηταν ζωντανός μεν, αλλά θεωρείτο ότι είχε χάσει τη γνωστική του ικανότητα, στερημένος σκέψης, συναισθήματος, συνείδησης.
Η Ιβ μισούσε αυτόν τον όρο, φυτικός, μια «ταξινόμηση μη ανθρώπινου τύπου», σκέφτηκε. Αν την ρωτούσες τότε, το μακρινό 1986, θα έλεγε ότι περίμενε από τον 17χρονο γιο της να αναρρώσει πλήρως. Ο Ιαν ήταν όμορφος, δημοφιλής, ερωτευμένος με μια νεαρή. Ηταν το είδος του χρυσού αγοριού, στο οποίο χαμογελάει η τύχη. Στο σχολείο, ήταν γνωστός ως το παιδί που χαιρετούσε τους πάντες, και τους καθηγητές του, με μια αγκαλιά. Αυτός και οι δύο φίλοι του στο αυτοκίνητο ανήκαν σε μια στενά δεμένη ομάδα τελειόφοιτων. Αλλά την ημέρα που θα αποφοιτούσε, τον Ιούνιο, ο Ιαν ήταν ακόμα ξαπλωμένος στο κρεβάτι του νοσοκομείου, με το μεγάλο του επίτευγμα να είναι ότι επιτέλους είχε μια κένωση.
«Τι είδους ζωή είναι αυτή;» θυμάται ότι σκεφτόταν τότε ο αδερφός του Ιαν, Τζεφ. Τα δύο αδέρφια είχαν μιλήσει για παρόμοια σενάρια στο παρελθόν. «Αν μου συμβεί ποτέ κάτι και δεν μπορώ να σκουπίσω τον πισινό μου, φρόντισε να με σκοτώσεις » του είχε πει ο Ιαν, λέει ο Τζεφ στο Atlantic. Θυμωμένος που η μητέρα τους κρατούσε ζωντανό τον αδερφό του, ο Τζεφ έφυγε τρέχοντας. Για ένα διάστημα μετακόμισε, μάλιστα, στον Αγιο Θωμά, ένα από τα νησάκια στα Μπαρμπέιντος της Καραϊβικής.
Τρεις μήνες μετά το ατύχημα, όταν οι γιατροί στο νοσοκομείο δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα άλλο για τον Ιαν, η Ιβ τον πήρε σπίτι. Ηταν ανένδοτη στο να ζήσει με την οικογένειά του και όχι σε ένα απρόσωπο κέντρο φροντίδας. Το γεγονός, ότι υπήρχε άφθονος χώρος για τον Ιαν και όλο ο εξειδικευμένος εξοπλισμός του, ήταν τυχαίο.
Λίγες εβδομάδες πριν από το ατύχημα, ο Μάρσαλ, ο σύζυγος της Ιβ, είχε βρει τυχαία το «Rainbow Lodge», ένα παλιό ξενοδοχείο για κυνηγούς και ψαράδες κοντά στο Γούντστοκ της Νέας Υόρκης, που πουλιόταν. Του άρεσε πολύ η ιδέα ενός συγκροτήματος κατοικιών για τη μεγάλη μεικτή οικογένειά τους, τα δύο ενήλικα παιδιά του συν τα ανίψια του και τα τέσσερα παιδιά της Ιβ, εκ των οποίων ο Ιαν είναι το μικρότερο. Η αγορά οριστικοποιήθηκε ενώ το αγόρι ήταν στο νοσοκομείο.
Οταν ο Ιαν γύρισε στο σπίτι, τον κρατούσαν ζωντανό η Ιβ μαζί με μια ομάδα φροντιστών που εναλλάσσονταν: τον έπλεναν, του ετοίμαζαν σπιτικό φαγητό που το έκαναν πουρέ και το διοχέτευαν στον σωλήνα σίτισης, άλλαζαν τον ουροσυλλέκτη. Επίσης το πρόγραμμά του ήταν φορτωμένο με ψυχοκινητικές θεραπείες, έως και έξι ώρες καθημερινά. Φίλοι και γνωστοί έρχονταν να βοηθήσουν μένοντας επί μήνες ή και χρόνια στο «Rainbow Lodge», όπου υπήρχαν πολλά ελεύθερα δωμάτια, δημιουργώντας ένα είδος αντισυμβατικής εκτεταμένης οικογένειας με τον Ιαν στο κέντρο, γράφει η Σάρα Ζανγκ στο Atlantic.
Η Ιβ τηλεφωνούσε τακτικά στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας ρωτώντας για τις τελευταίες έρευνες για τις εγκεφαλικές βλάβες. Και επειδή οι ασκήσεις δεν βοήθησαν στράφηκε με ενθουσιασμό σε εναλλακτικές λύσεις και διάφορους μάγους και γκουρού, από έναν κρανιοϊερό θεραπευτή και έναν βουδιστή μοναχό μέχρι φιλιππινέζους «γιατρούς» της ψυχής. Η Ιβ και ο Μάρσαλ έφτασαν μέχρι το Τσάντιγκαρ της Ινδίας, σπρώχνοντας το ενοικιασμένο πτυσσόμενο αναπηρικό καροτσάκι του Ιαν για να επισκεφτούν έναν ινδό έναν θεραπευτή. Οταν και αυτή η θεραπεία απέτυχε η Ιβ θύμωσε για πρώτη φορά, διατηρώντας όμως την πεποίθηση ότι ο Ιαν μπορούσε να καταλάβει τα πάντα γύρω του.
Συνέχισε να πιστεύει, ότι αν ο γιος της καταλάβαινε, αυτό θα σήμαινε ότι οι χειρονομίες αγάπης της δεν ήταν αόρατες, και τα λόγια της δεν πήγαιναν στον βρόντο.
Η επιστήμη θα χρειαζόταν δεκαετίες για να καταλήξει σε αυτό που πίστευε η Ιβ, αλλά αποδείχθηκε ότι η μητέρα του Ιαν είχε δίκιο σε ένα κρίσιμο σημείο: ο Ιαν εξακολουθεί να έχει επίγνωση. Οι γιατροί συμφωνούν τώρα ότι μπορεί να δει, να ακούσει και να καταλάβει -τουλάχιστον εν μέρει- τους ανθρώπους γύρω του.
Τα τελευταία 20 χρόνια, σημειώνει η Ζανγκ στο Atlantic, η επιστήμη της συνείδησης έχει αναθεωρηθεί, καθώς οι ερευνητές χρησιμοποιούν νέα εργαλεία για να εξετάσουν το εσωτερικό του εγκεφάλου ανθρώπων που κάποτε θεωρούνταν ότι δεν είχαν καμία γνωστική λειτουργία. Ο Ιαν συμμετέχει, μάλιστα, σε μια ιστορική μελέτη που δημοσιεύτηκε στο The New England Journal of Medicine πέρυσι, η οποία διαπίστωσε ότι το 25% των ασθενών με εγκεφαλική βλάβη, που δεν ανταποκρίνονται, εμφανίζουν σημάδια επίγνωσης, με βάση την εγκεφαλική τους δραστηριότητα.
Το εύρημα υποδηλώνει ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι σαν τον Ιαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, πολλοί σε οίκους ευγηρίας, όπου οι φροντιστές μπορεί να μην έχουν ιδέα ότι οι ασθενείς τους καταλαβαίνουν, σκέφτονται και αισθάνονται σιωπηλά. Αυτοί οι ασθενείς ζουν σε βαθιά απομόνωση, με το συνειδητό τους μυαλό παγιδευμένο μέσα σε σώματα, που δεν ανταποκρίνονται. Οι γιατροί, δε, μόλις τώρα αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι μπορεί να χρειάζεται για να τους βοηθήσουν.
Το παρηγορητικό σημάδι του γέλιου
Για τον Ιαν, τα σημάδια ήταν εκεί, αν όχι από την αρχή, τουλάχιστον όμως σχετικά νωρίς. Τρία χρόνια μετά το ατύχημα, το αγόρι άρχισε να γελάει. Η Ιβ ήταν στην κουζίνα μαζί του, τραγουδώντας νωχελικά και φάλτσα το μουσικό θέμα του τηλεπαιχνιδιού Jeopardy όταν το άκουσε: «Χα!» Γέλια; Γέλια! «Εκτός από έναν βήχα, ήταν ο πρώτος ήχος που άκουσα από αυτόν μετά από τρία χρόνια», λέει στο Atlantic. Σιγά σιγά ο Ιαν άρχισε να γελάει και με άλλα πράγματα: με ιστορίες που έφτιαχνε η Ιβ για έναν δύστροπο Ρώσο ονόματι Μπόρις, με τη λέξη «συντρίμμια», με κατσαρόλες και κλειδιά που κουδουνίζουν. Τα αστεία για κλανιές και κακά, δε, ήταν πάντα αγαπημένα. Ο εγκέφαλός του φαινόταν να έχει διατηρήσει την αίσθηση του χιούμορ ενός 17χρονου. Οι φίλοι και η οικογένειά του το έπαιρναν αυτό ως ένδειξη ότι ο Ιαν που ήξεραν ήταν ακόμα εκεί. Τι άλλο μπορεί να σκεφτόταν;
Εκείνη την εποχή, ο Ιαν επισκεπτόταν τακτικά νευρολόγο. Αλλά οι περισσότεροι νευρολόγοι της δεκαετίας του 1980 δεν ήξεραν τι να κάνουν με το γέλιο του. Ηταν κάτι που ερχόταν σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση. Οι γιατροί όρισαν για πρώτη φορά την επίμονη φυτική κατάσταση το 1972, λιγότερο από μιάμιση δεκαετία πριν από το ατύχημα του Ιαν. Οι Φρεντ Πλαμ και Μπράιαν Τζένετ επινόησαν τον όρο για να περιγράψουν μια περίπλοκη νέα κατηγορία ασθενών, άτομα που, χάρη στις εξελίξεις στην ιατρική περίθαλψη, επιβίωναν από εγκεφαλικές βλάβες οι οποίες κάποτε ήταν θανατηφόρες, αλλά παρέμεναν εγκλωβισμένοι σε κάποιο σημείο χωρίς να έχουν τις αισθήσεις τους.
Η φυτική κατάσταση διαφέρει από το κώμα, το οποίο είναι μια προσωρινή κατάσταση με τα μάτια κλειστά. Οι φυτικοί ασθενείς είναι ξύπνιοι. Τα μάτια τους είναι ανοιχτά και μπορεί να μην είναι ούτε σιωπηλοί ούτε ακίνητοι. Μπορούν να βογκούν και να κινούν τα άκρα τους, χωρίς σκοπό ή έλεγχο. Και ενώ το σώμα τους συνεχίζει να αναπνέει, να κοιμάται, να ξυπνάει και να χωνεύει, φαίνεται να μην έχουν καμία σύνδεση με τον έξω κόσμο. Σήμερα, οι ειδικοί αναφέρονται μερικές φορές στην φυτική κατάσταση ως «σύνδρομο μη ανταποκρινόμενης εγρήγορσης».
Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να σημαίνει το γέλιο του Ιαν; Μέχρι τη δεκαετία του 1990, μερικοί από τους πιο εξέχοντες ειδικούς σε θέματα συνείδησης – συμπεριλαμβανομένων των Πλαμ και Τζένετ – είχαν αρχίσει να συνειδητοποιούν ότι ίσως είχαν απορρίψει υπερβολικά κατηγορηματικά ή βιαστικά ασθενείς, που είχαν διαγνωστεί ως φυτικοί. Οι ερευνητές κατέγραφαν λάμψεις πιθανής συνείδησης σε ορισμένους φυτικούς ασθενείς, οι οποίοι περιστασιακά μπορούσαν να αρθρώσουν λόγια, να πιάσουν ένα αντικείμενο πού και πού ή να απαντήσουν σε μια περίεργη ερώτηση με μια χειρονομία, υποδηλώνοντας ότι τουλάχιστον μερικές φορές είχαν επίγνωση του περιβάλλοντός τους. Φαινόταν να μην είναι ούτε φυτικοί ούτε πλήρως συνειδητοί, αλλά να κυμαίνονται σε ένα συνεχές.
Αυτός ο ενδιάμεσος χώρος αναγνωρίστηκε επίσημα το 2002 ως η «ελάχιστα συνειδητή κατάσταση», σε μια προσπάθεια με επικεφαλής τον Τζόζεφ Τζιατσίνο, έναν νευροψυχολόγο που ειδικεύεται στην αποκατάσταση μετά από εγκεφαλική βλάβη. (Το κώμα, η νευροφυτική κατάσταση και η ελάχιστη συνείδηση μερικές φορές ονομάζονται συλλογικά «διαταραχές της συνείδησης»). Ο Τζιατσίνο ενδιαφέρθηκε να εξετάσει τον Ιαν, ο οποίος θα μπορούσε να συμμετάσχει σε μια νέα πειραματική δοκιμή, αν πληρούσε τις προϋποθέσεις.
Περίπου την ίδια εποχή, το 2006, δημοσιεύτηκε μια εκπληκτική αναφορά περίπτωσης από ερευνητές με επικεφαλής τον Εϊντριαν Οουεν, έναν γνωστικό νευροεπιστήμονα στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Η αναφορά υποδήλωνε ότι ακόμη και οι ασθενείς σε φυτική κατάσταση μπορούσαν να διατηρήσουν κάποια επίγνωση. Με την πάροδο του χρόνου, ο Οουεν και η ομάδα του εντόπισαν περισσότερους ασθενείς με αυτό που ονόμασαν «κρυφή επίγνωση».
Μερικοί ήταν φυτικοί, ενώ άλλοι θεωρούνταν ελάχιστα συνειδητοί, με βάση συμπεριφορές όπως η παρακολούθηση των ματιών και η τήρηση εντολών. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η εξωτερική αντίδραση και η εσωτερική επίγνωση δεν συσχετίζονταν πάντα: Οι ασθενείς που ανταποκρίνονταν περισσότερο σωματικά δεν ήταν απαραίτητα αυτοί με τα πιο σαφή σημάδια εγκεφαλικής δραστηριότητας όταν τους ζητήθηκε να φανταστούν τις εργασίες. Η κρυφή επίγνωση, δε, μπορεί να ανιχνευθεί μόνο χρησιμοποιώντας εργαλεία που εξετάζουν τις εσωτερικές λειτουργίες ενός εγκεφάλου, όπως η μηχανή fMRI.
Δύο δεκαετίες μετά το ατύχημά του, λοιπόν, οι συμπεριφορές του Ιαν -και ειδικά το γέλιο του με εφηβικά αστεία- ήταν αρκετές για μια νέα διάγνωση: δεν ήταν φυτικός αλλά διατηρούσε ακόμα κάποιο είδος συνείδησης. Οι επιστήμονες πίστευαν επίσης ότι υπήρχε η πιθανότητα, με τύχη και τα κατάλληλα εργαλεία, να ξεκλειδώσουν περισσότερα, όπως είχε συμβεί στο παρελθόν με ορισμένους άλλους ασθενείς, όπου αποδείχτηκε ότι η γραμμή μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου είναι πιο διαπερατή από ό,τι θα περίμενε κανείς.
Γεγονός είναι ότι ένας κατεστραμμένος εγκέφαλος, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να μοιάζει περισσότερο με μια λάμπα που τρεμοπαίζει με ελαττωματική καλωδίωση παρά με μια λάμπα που έχει σκιστεί η καλωδίωσή της. Αν συμβαίνει πράγματι, τότε αυτό το κύκλωμα θα μπορούσε να χειραγωγηθεί, σημειώνει η Σάρα Ζανγκ στο Atlantic. Ο νευροχειρουργός Γουάιλντερ Πένφιλντ το συνειδητοποίησε αυτό πριν από δεκαετίες, όταν ανακάλυψε ότι μπορούσε να κάνει έναν ασθενή που είχε τις αισθήσεις του να χάσει τις αισθήσεις του πιέζοντας απαλά μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου.
Το γεγονός ότι η συνείδησή μας μπορεί στην πραγματικότητα να είναι δυναμική, και ότι μπορεί να αλλάζει, δεν είναι και τόσο παράξενο αν σκεφτεί κανείς τι συμβαίνει κάθε μέρα. Χάνουμε τις αισθήσεις μας όταν κοιμόμαστε τη νύχτα, μόνο και μόνο για να αναζωογονηθούμε την επόμενη μέρα. Θα μπορούσε αυτή η επαναφορά να ελέγχεται τεχνητά όταν ο εγκέφαλος είναι πολύ κατεστραμμένος για να το κάνει ο ίδιος;
Η Ιβ έτρεφε την ελπίδα ότι ο Ιαν θα μπορούσε μια μέρα να της πει «Σ’ αγαπώ». Η οικογένειά του συμφώνησε να συμμετάσχει σε ένα πείραμα βαθιάς εγκεφαλικής διέγερσης με ηλεκτρόδια καθώς ο Ιαν φαινόταν ο ιδανικός υποψήφιος. Οι ερευνητές ήταν πολύ προσεκτικοί, δεν έδωσαν εγγυήσεις. Πράγματι, η βαθιά εγκεφαλική διέγερση του Ιαν δεν λειτούργησε.
Στο μεταξύ ο Τζεφ, επέστρεψε στο «Rainbow Lodge» και ανέλαβε επίσημα τη φροντίδα του αδελφού του, πληρώνεται μάλιστα μέσω του Medicaid ως φροντιστής μερικής απασχόλησης, βοηθώντας την Ιβ, η οποία είναι 86 ετών. «Νομίζω ότι ο Ιαν έζησε για τη μαμά μου», είπε κάποια στιγμή ο Τζεφ στη Ζανγκ, σκεπτόμενος το νοσοκομείο, όπου η Ιβ παρακαλούσε πάνω από το αναίσθητο σώμα του Ιαν, κρατώντας τον με το φανταστικό χρυσό της λάσο. Του είχε υποσχεθεί τότε ότι θα έκανε τα πάντα γι’ αυτόν αν ζούσε, εξ ου και οι θεραπευτές, οι μελέτες και η αφοσίωσή της σε αυτόν τα τελευταία 39 χρόνια.
Πηγή: Protagon.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου