Η «γενιά του χρυσόψαρου», τα smartphones και η απόσπαση προσοχής. Η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια παιδιών και εφήβων, Εύα Αγγέλου, απαντά στον Γιάννη Πανταζόπουλο και τη LiFO
— Τα smartphones δημιουργούν έναν εθισμό που μας εμποδίζει να χαρούμε με τα «μικρά πράγματα». Πώς μπορούμε να γλιτώσουμε απ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο;
Ίσως να ξεκινήσουμε βάζοντας το ερώτημα τι στ’ αλήθεια είναι έξυπνο/smart για εμάς, δηλαδή ωφέλιμο. Δεν θα ξεχάσω την πρώτη περίοδο που είχα στα χέρια μου ένα τέτοιο εργαλείο και βρέθηκα στην εφορία – έσωσε την κατάσταση. Ωστόσο, όταν μιλάμε για χρήση, σκεφτόμαστε και την άλλη όψη, της κατάχρησης ή και του εθισμού. Άμεσα συνδεδεμένη με την έννοια του εθισμού είναι εκείνη της στέρησης. Οπότε θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε τι είναι εκείνο που δεν μας ικανοποιεί στις χαρές των μικρών πραγμάτων και καταλήγουμε στην κατάχρηση μιας ψηφιακής απόλαυσης.
Μήπως ο ναρκισσιστικής φύσεως σύγχρονος τρόπος ζωής, οι έντονες ταχύτητες της καθημερινότητας; Η δυσκολία της ανοχής στη ματαίωση; Παίρνοντας αποστάσεις από πλευρές του ίδιου μας του εαυτού στο όνομα της διεκπεραίωσης, διάψευσης ή και άρνησης των ψυχοσωματικών αναγκών μας, μπορεί να καταλήξουμε σε μια οθόνη, σε ένα κουμπί που είναι εφικτό να ελέγξουμε και να ηδονιστούμε, όπως, όπου και όποτε το επιθυμούμε.
Τα μικρά πράγματα, μια βόλτα, ένα χουζούρεμα, ένα όνειρο, μια επαφή, μια οσμή, μια ανταλλαγή με τους άλλους, μοιάζουν ξαφνικά ψιλά γράμματα. Φαίνεται ότι οι καθημερινές αυτές συγκινήσεις απαιτούν μια σχετική νηφαλιότητα, τόσο για να τραβήξουν την προσοχή μας όσο και για να αφεθούμε σε αυτές. Καθώς, λοιπόν, γίνεται φαύλος ο κύκλος της ζωής, με μία μόνο γροθιά σπάει, εφόσον αποδεχτούμε το εφήμερο της ζωής και την ανάγκη να βυθιστούμε όχι στην οθόνη αλλά στη σκέψη και στα συναισθήματά μας.
— Ποιος είναι ο αντίκτυπος από την εκτεταμένη χρήση κινητών και μέσων κοινωνικής δικτύωσης; Και ποιες συμβουλές θα δίνατε στους γονείς;
Κατά την περίοδο της πανδημίας, όλοι βιώσαμε πιο έντονα την ανάγκη της επικοινωνίας και γι’ αυτό χρησιμοποιήσαμε, λίγο ή πολύ, την τεχνολογία που προσφέρουν όλες οι ηλεκτρονικές συσκευές και δη τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βέβαια, και πριν από αυτή την αλλόκοτη συνθήκη, όλα τα παραπάνω είχαν αποκτήσει ήδη μεγάλη αξία στην καθημερινότητά μας, αλλά νομίζω ότι η περίοδος του Covid έφερε τα πράγματα στα άκρα. Τότε ήμασταν αναγκαστήκαμε να απομονωθούμε, τώρα φαίνεται σαν να την επιλέγουμε. Αναζητάμε την επαφή και ταυτόχρονα μοιάζει να την αποφεύγουμε.
Παρατηρούμε ότι είναι πιο εύκολο για όλους να ασχοληθούν με το κινητό ή να αλληλεπιδρούν μέσα από τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, ενώ βρίσκονται σε μια παρέα, στο σπίτι με την οικογένεια, στο σχολείο ή στον χώρο εργασίας τους. Συχνά ακούμε ότι οι νέοι σήμερα βρίσκονται απομονωμένοι/σκυμμένοι πάνω από τα κινητά τους, ενώ είναι με παρέα, ενώ είναι τουλάχιστον αγένεια κάποιος ενήλικας να ασχολείται με το κινητό του, παρευρισκόμενος σε μια κοινωνική εκδήλωση. Πόσο πολύπλοκη μπορεί να είναι η συζήτηση ανάμεσα σε δυο, τρεις, δέκα ανθρώπους, η ανταλλαγή βλεμμάτων, λόγων, ιδεών, βιωμάτων χωρίς έναν ηλεκτρονικό διαμεσολαβητή που θα απορροφήσει τις συναισθηματικές δυσκολίες, όταν αισθανθεί κανείς την ανάγκη να κρυφτεί, να προστατευτεί, να ξεφύγει;
Οι νεότεροι άνθρωποι, οι έφηβοι και τα παιδιά, έχουν την ανάγκη να αποσυρθούν στο δωμάτιό τους και να εκτεθούν στη λαμπερή, όλο ερεθίσματα οθόνη τους, πολλές φορές για ώρες ολόκληρες. Διάσπαση προσοχής, ευερεθιστότητα, κόπωση, διαταραχές ύπνου, έλλειψη ενδιαφέροντος για άλλες δραστηριότητες, επιθετικότητα είναι μερικά από τα φαινόμενα της εκτεταμένης χρήσης των συσκευών και των εφαρμογών τους. Οι γονείς εύλογα ανησυχούν και προσπαθώντας να θέσουν όρια χρησιμοποιούν διάφορες στρατηγικές. Όχι ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχουν συνέπειες, αλλά ίσως θα ήταν σκόπιμο να ξεκινήσει κανείς να σκέφτεται τι παράδειγμα δίνει ο ίδιος.
Η πιο πρακτική και αποτελεσματική συνταγή για τη βέλτιστη χρήση όλων αυτών των πραγμάτων μάλλον αποτελεί η συμπεριφορά του ενήλικα, ο οποίος καθημερινά, με τη στάση του, δίνει ένα ηχηρό μήνυμα. Δεν γίνεται να απαγορεύει αυτόν τον «θαυμαστό» κόσμο, ενώ ο ίδιος μπορεί να χάνεται μέσα σε αυτόν. Δεν γίνεται να παραπονιέται στο παιδί του, στον/στην σύντροφό του, ενώ συνάμα δεν προκαλεί την επαφή και την επικοινωνία. Πρόκειται για μια αντίφαση, και μάλιστα ψευδή. Όσον αφορά τα παιδιά, χρειάζεται εκπαίδευση στη χρήση, σαφή όρια και χειρισμοί ανάλογα την αναπτυξιακή ηλικία.
— Σήμερα, ένα από τα μεγάλα προβλήματα που μας απασχολούν είναι η απόσπαση προσοχής, γίνεται ήδη λόγος για τη «γενιά του χρυσόψαρου». Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τη συγκέντρωσή μας;
«Σκέφτομαι άρα υπάρχω», μας θυμίζει ο φιλόσοφος Καρτέσιος. Αφιερώνουμε χρόνο στον εαυτό μας ώστε να μπορέσουμε να σκεφτούμε; Παρατηρούμε τι συμβαίνει μέσα και γύρω μας; Ή μήπως αναλωνόμαστε στα γρήγορα, εναλλασσόμενα ερεθίσματα, τα οποία τελικά, με τη δύναμη της επανάληψης, μας μεταμορφώνουν σε χρυσόψαρα; Σκέφτομαι πόση ψυχική και σωματική ενέργεια απαιτείται, πόσες λειτουργίες του εγκεφάλου και πόσα συστήματα του σώματός μας κινητοποιούνται όταν επιδιδόμαστε σε ένα άθλημα, μια τέχνη, ένα παιχνίδι, στην ανάγνωση ενός βιβλίου, στη μαγειρική, στην κηπουρική κ.ο.κ. Με αυτόν τον τρόπο καλλιεργείται και αναπτύσσεται η προσοχή, η μνήμη και η συγκέντρωσή μας.
— Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, περίπου οι μισοί μαθητές δεν παρακολουθούν την παράδοση του μαθήματος από τον καθηγητή. Η χρήση ηλεκτρονικών συσκευών εμποδίζει τη διαδικασία μάθησης σε ένα 60% των μαθητών. Τι κάνουμε σε αυτή την περίπτωση;
Χωρίς να παραβλέψουμε ότι η κατάχρηση των ηλεκτρονικών συσκευών δυσκολεύει τα πράγματα, ίσως πρέπει να θέσουμε το ερώτημα διαφορετικά. Μήπως η διαδικασία της μάθησης είναι αναγκαίο να τροποποιηθεί και να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες; Συνομιλώντας με συναδέλφους αλλά και εκπαιδευτικούς, βλέπω ότι υπάρχει έντονος προβληματισμός σχετικά με την παρούσα μεθοδολογία της διδασκαλίας και της μετάδοσης γνώσεων. Πώς οι νεότερες γενιές, που έχουν ήδη μάθει σε έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο απορρόφησης των ερεθισμάτων, θα μπορέσουν να μείνουν για 45 λεπτά συγκεντρωμένες στην απλή ενδεχομένως παράδοση;
Η λέξη-κλειδί είναι διάδραση. Απαιτείται εκπαίδευση σε νέα εργαλεία, τόσο από την πλευρά των ενηλίκων όσο και από την πλευρά των νεότερων. Η παπαγαλία, που κακά τα ψέματα ακόμα υφίσταται ως τρόπος εκμάθησης, είναι εντελώς στείρα και το γνωρίζουμε όλοι. Όταν οι νέοι έχουν ήδη στη φαρέτρα τους έναν άλλον τρόπο προσέγγισης της γνώσης, πως θα κρατήσει κανείς ζωντανό το ενδιαφέρον και την προσοχή τους; Απαιτείται δράση, οργανωμένη και συμπεριληπτική. Δύσκολα πράγματα, όχι όμως ανέφικτα.
— Στην ίδια έρευνα διαβάζουμε ότι αν και οι περισσότεροι μαθητές (75%) δηλώνουν πως κάνουν εύκολα φίλους στο σχολείο, σχεδόν δύο στα δέκα παιδιά νιώθουν μοναξιά ή εκτός περιβάλλοντος.
Αντιφατικό μεν, αληθινό δε. Το σχολείο είναι ένα οργανωμένο πλαίσιο ή θα έπρεπε να είναι, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας όσα διαδραματίζονται πλέον στα ελληνικά σχολεία. Όταν αυτό το περιβάλλον εμπνέεται από αγάπη και αληθινό ενδιαφέρον, τόσο οι μαθητές όσο και οι διδάσκοντες, το διοικητικό και υπόλοιπο προσωπικό, διευκολύνονται στις μεταξύ τους σχέσεις.
Λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση της τεχνολογίας στις ανθρώπινες επαφές, μπορούμε να σκεφτούμε ότι, αν και δίνεται η ευκαιρία για κοινωνική συναναστροφή στο σχολείο, είναι εξαιρετικά κρίσιμο το πώς αυτή διαμορφώνεται, αν έχει μεσολαβήσει η ευκολία της ηλεκτρονικής επικοινωνίας και της απόστασης.
Σκέφτομαι πόση επιθετικότητα αναπτύσσεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ότι ίσως, αν ερχόταν ζωντανά στη δυναμική του σχολείου, να ήταν ακόμα και καταστροφική. Για την αντιμετώπισή της θα απαιτούνταν χρονοβόρες και επίπονες διαδικασίες. Αυτό αφορά το σχολείο, τα παιδιά-εφήβους, την οικογένεια και την κοινότητα.
Στον αντίποδα βρίσκεται η δύναμη της δημιουργικότητας. Παρατηρείται ότι τα παιδιά μπορούν να λειτουργήσουν ομαδικά και να είναι παραγωγικά, χρησιμοποιώντας τα τεχνολογικά εργαλεία προς όφελος της κοινωνικής τους ζωής, από το να παρακολουθήσουν κάτι ταυτόχρονα, ενώ βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη, μέχρι να ανταλλάξουν γνώσεις και εμπειρίες συνεργαζόμενα σε ένα εκπαιδευτικό έργο.
Είναι αναγκαία η ενήλικη διαμεσολάβηση όταν παρατηρούμε ένα παιδί στο προαύλιο να είναι απομονωμένο ή στοχοποιείται, ώστε να μη νιώθει και να μη βρεθεί εκτός. Έχουμε, άραγε, πλέον την ψυχική διαθεσιμότητα για κάτι τέτοιο;
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου