Είναι τα ακόλουθα σημεία μέρη της δικής σας ιστορίας; Αν ναι, δεν είστε μόνοι.
-Ίσως νιώθετε πανικό στην ιδέα ότι το παιδί σας έχει προβλήματα όρασης και ακοής
- Ίσως θεωρείτε δύσκολο το να χαλαρώσετε και να γνωρίσετε το μωρό σας.
-‘Εχετε να αντιμετωπίσετε διάφορες ιατρικές επιπλοκές που απαιτούν ατελείωτες θεραπευτικές παρεμβάσεις και συνεχείς επισκέψεις σε γιατρούς
- Ίσως δυσκολεύεστε να βγάλετε άκρη από τις αντικρουόμενες συμβουλές και απόψεις των ειδικών.
- Το παιδί σας ίσως έχει συνδέσει τη σωματική επαφή και το άγγιγμα με δυσάρεστες ιατρικές διαδικασίες. Ίσως μαζεύεται, δυσφορεί, τρομάζει όποτε κάποιος το αγγίζει.
- Το παιδί σας ίσως φαινεται να μην αντιδρά σε ερεθίσματα. Ίσως δεν χαμογελά ή δεν κάνει βλεμματική επαφή. Ίσως είναι δύσκολο να βρείτε τι αρέσει στο παιδί σας και τι το κάνει ευτυχισμένο.
- Η αλληλεπίδραση μαζί του μπορεί να είναι εξουθενωτική και απογοητευτική. Το παιδί σας ίσως είναι υπερβολικά παθητικό.
- Το παιδί σας ίσως χρειάζεται συνεχώς βοήθεια καθώς δεν μπορεί να «εξερευνήσει» τον κόσμο μόνο του.
- Ίσως δυσκολεύεστε να επικοινωνήσετε με το παιδί σας και να καταλάβετε τι ακριβώς θέλει ή χρειάζεται.
Όλα τα μωρά επικοινωνούν. Μέσω της επικοινωνίας δημιουργούνται και διατηρούνται οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Όλοι οι γονείς πρέπει να μάθουν να ερμηνεύουν και να αντιδρούν στις επικοινωνιακές προσπάθειες των παιδιών τους προκειμένου να δημιουργήσουν δέσιμο με αυτά και να συμβάλλλουν στην ανάπτυξή τους. Όταν το παιδί σας έχει ταυτόχρονα σοβαρά προβλήματα όρασης και ακοής, ωστόσο, ίσως είναι πιο δύσκολο να καταλάβετε τι προσπαθεί να σας πει και ίσως δεν ξέρετε πώς μπορείτε να επικοινωνήσετε και να αλληλεπιδράσετε μαζί του.
Οι ειδικοί μπορούν να βοηθήσουν το παιδί σας, αλλά εσείς και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς σας είναι που θα επηρεάσετε στο μεγαλύτερο βαθμό τη ζωή του παιδιού σας. Το παιδί θα σχηματίσει την προσωπικότητά του αλληλεπιδρώντας μαζί σας. Η σχέση φροντίδας και εμπιστοσύνης που θα αναπτύξετε με το παιδί σας θα του δώσει τις βάσεις για να εξερευνήσει και να ανακαλύψει τον κόσμο.
Στη συνέχεια του κειμένου θα παρουσιαστούν διάφορες ιδέες σχετικά με το πώς μπορείτε να κάνετε τον κόσμο του παιδιού σας ασφαλή και με νόημα, καθώς και για το πώς μπορείτε να απολαύσετε «συζητήσεις» μαζί του.
Θα παρουσιαστούν διάφοροι τρόποι για το πώς μπορείτε να αλληλεπιδράσετε με το παιδί σας. Θα προσφερθούν πρακτικές συμβουλές για το πώς μπορείτε να παρέχετε στα παιδιά σας διαρκώς αισθητηριακά ερεθίσματα. Θα προταθούν τρόποι με τους οποίους θα μπορείτε να αναγνωρίσετε τις επικοινωνιακές προσπάθειες του παιδιού σας και να ανταποκριθείτε σε αυτές. Επιπλέον, θα αναφερθούν τεχνικές που ενθαρρύνουν την εξερεύνηση του περιβάλλοντος, καθώς και απλά παιχνίδια που δεν είναι μόνο διασκέδαση αλλά συμβάλλουν και στη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού.
Μέσα στην κούνια
Η όραση και η ακοή συχνά αναφέρονται σαν «μακρινές αισθήσεις», καθώς συνδέουν το παιδί με τον κόσμο που βρίσκεται πέρα από το σώμα του. Τα παιδιά που μπορούν να δουν και να ακούσουν μαθαίνουν τη γλώσσα καθώς και πολλές σημαντικές έννοιες χωρίς να χρειάζονται οργανωμένη καθοδήγηση. Μαθαίνουν απλά και μόνο έχοντας πρόσβαση σε ένα ασφαλές, ενδιαφέρον περιβάλλον όπου χρησιμοποιείται η γλώσσα. Οι αισθήσεις της όρασης και της ακοής βοηθούν το παιδί να οργανώσει τις πληροφορίες του περιβάλλοντός του. Τα μικρά παιδιά ωστόσο που είναι τυφλο-κωφα δεν έχουν πρόσβαση σε αυτή την «τυχαία μάθηση» και οι πληροφορίες που αποκτούν είναι περιορισμένες και συχνά παραμορφωμένες.
Τα βλέποντα και ακούοντα βρέφη μαθαίνουν να περιμένουν τις καθημερινές ρουτίνες με βάση τις οπτικές ενδείξεις και τους ήχους που σχετίζονται με αυτές και μπορούν να προετοιμαστούν από πριν. Τα παιδιά όμως με προβλήματα όρασης και ακοής χάνουν όλες αυτές τις ενδείξεις και βρίσκουν τον κόσμο απρόβλεπτο, μπερδεμένο και τρομακτικό. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται άλλους ανθρώπους για να καταλάβουν τον κόσμο, για να «βγάλουν άκρη». Τι σημαίνει όμως από την πλευρά των παιδιών η ταυτόχρονη απώλεια ακοής και όρασης; Πολλά πράγματα μετατρέπονται σε δυσάρεστες «εκπλήξεις». Μπορεί να μην καταλαβαίνουν τι συμβαίνει και να μην μπορούν να προβλέψουν τι θα τους συμβεί στη συνέχεια. Ίσως προσπαθούν να επικοινωνήσουν, αλλά τα σημάδια που δίνουν να είναι τόσο λεπτά/ δυσδιάκριτα που οι άλλοι άνθρωποι δεν μπορούν να τα αντιληφθούν. Ίσως πάλι δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις προσπάθειες που κάνουν οι γονείς τους για να επικοινωνήσουν μαζί τους. Ας εξετάσουμε μια απλή ρουτίνα – πχ την αλλαγή πάνας – από την προοπτική του παιδιού.
Α) Η Μεγκ μόλις ξύπνησε από έναν υπνάκο με βρεγμένη πάνα. Κάνει λίγη φασαρία έτσι ώστε να καταλάβει ο μπαμπάς της ότι ξύπνησε. Κοιτάζει προς τα πάνω καθώς ακούει βήματα και στο άνοιγμα της πόρτας βλέπει τον πατέρας της να πλησιάζει. Ακούει τον μπαμπά της να της μιλάει καθώς σκύβει πάνω από την κούνια της. Την σηκώνει και την μεταφέρει στην αλλαξιέρα. Η Μεγκ αναγνωρίζει πού βρίσκεται από τις προηγούμενες εμπειρίες της εκεί. Ξέρει τι θα ακολουθήσει! Βλέπει τον μπαμπά της να παίρνει μια σακούλα να βγάζει μια πάνα από αυτήν. Μετά τον βλεπει να ανοίγει ένα κουτάκι, να παίρνει ένα υγρό μωρομάντιλο και να ξανακλείνει το κουτάκι. Αφού ο μπαμπάς της βγάλει την πάνα, η Μεγκ τον κοιτάζει να ανοίγει τον σκουπιδοντενεκέ και να την πετάει μέσα. Μόλις καθαριστεί, απολαμβάνει την ελευθερία της τινάζοντας τα πόδια της, ρίχνοντας κλωτσιές στον αέρα. Η Μεγκ αρχίζει να μαθαίνει να περιμένει αυτές τις καθημερινές ρουτίνες και να αναπτύσσει κατανόηση πολλών σημαντικών εννοιών όπως την μονιμότητα του αντικειμένου (κάτι εξακολουθεί να υπάρχει ακόμα και αν δεν το βλέπουμε, δεν το ακούμε ή δεν το αισθανόμαστε), την χωρική οργάνωση κτλ.
Β) Ο Alex ξύπνησε επίσης με λερωμένη πάνα. Έχει σοβαρό πρόβλημα ακοής, αλλά μπορεί να διακρίνει πρόσωπα και έντονου χρώματος αντικείμενα όταν βρίσκονται σε απόσταση μικρότερη των 18 ιντσών. Δεν ακούει τη μαμά του που μαπίνει στο δωμάτιο και εκπλήσσεται όταν βλέπει ξαφνικά κάποιον να σκύβει πάνω από την κούνια του. Επειδή είναι η πάνα του πολύ λερωμένη και ο Alex αντιδρά κάθε φορά που πάνε να τον αλλάξουν (δεν του αρέσει καθόλου), η μητέρα αποφασίζει να τον αλλάξει γρήγορα- γρήγορα στην κούνια του και όχι στην αλλαξιέρα, έτσι ώστε να κερδίσουν χρόνο. Ο Alex έχει αρχίσει να αναγνωρίζει τη μητέρα του από τον τρόπο που τον αγγίζει και τον κρατάει κοντά της και ελπίζει ότι θα τον σηκώσει για να παίξουν. Ξαφνικά όμως η συμπεριφορά της τον μπερδεύει. «Τι συμβαίνει στα πόδια μου; Γιατί κρυώνω; Τι είναι αυτό το κρύο στην πλάτη μου; Δεν μου αρέσει. Ίσως αν αρχίσω να κουνιέμαι, να φύγει. Δεν έπιασε. Ίσως αν έμενα εντελώς ακίνητος; Πάλι κανένα αποτέλεσμα. Μάλλον θα πρέπει να αρχίσω να κλαίω. Επιτέλους, είμαι πίσω στα ζεστά μου ρουχαλάκια και η μαμά μου με κρατάει. Μετά από όλα αυτά, δεν νομίζω ότι έχω διάθεση για παιχνίδι».
Γ) Η Μισέλ είναι ανήσυχη επειδή ξύπνησε με λερωμένη πάνα. Η Μισέλ δεν έχει καθόλου όραση και αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα ακοής. Η μητέρα της πλησιάζει την κούνια και ακουμπάει απαλά το χέρι της πάνω στο στήθος του μωρού, χαιρετώντας το με το ειδικό νόημα «γεια», περιμένει λίγο και μετά φέρνει το χέρι της Μισέλ στα μαλλιά της μαμάς, που αποτελεί και το νοηματικό της όνομα. Η Μισέλ ηρεμέι και προσπαθεί να αγγίξει το πρόσωπο της μαμάς της. Αυτό έχει γίνει ένας ιδιαίτερος χαιρετισμός μεταξύ τους (γνωρίζει ότι είναι η μαμά της και όχι ο μπαμπάς της από το απαλό δέρμα του προσώπου της και από την απουσία γενιών). Η Μισέλ νιώθει τη μαμά της να την σηκώνει λίγα εκατοστά από την κούνια απαλά και ακούει κάτι που μοιάζει με «σήκω». Η μαμά περιμένει μέχρι η Μισέλ να αρχίσει να σηκώνει το κεφάλι της – στοιχείο που δείχνει ότι είναι έτοιμη- και στη συνέχεια τη σηκώνει. Η Μισέλ αναρωτιέται τι θα κάνουν στη συνέχεια, μέχρι που νιώθει το απαλό πετσετάκι της αλλαξιέρας της. Κλωτσάει τα πόδια της και νιώθει το αδιάβροχο σεντονάκι που η αδερφή της έχει τοποθετήσει προσεκτικά στα πόδια της αλλαξιέρας. Χαλαρώνει, αναγνωρίζοντας το μέρος. Νιώθει τη μητέρα της να αγγίζει την πάνα της και μετά νιώθει μια άλλη καθαρή πάνα κοντά στο χέρι της. Η Μισέλ την αρπάζει και αρχίζει να την πιάνει με τα χέρια της όσο η μητέρα της την καθαρίζει. Έχει πολλή πλάκα να κλωτσάει με τα πόδια της το σεντονάκι χωρίς να την περιορίζουν τα ρούχα της ή τα σκεπάσματά της! Όταν νιώσει την καθαρή πάνα που της βάζει η μαμά της, η Μισέλ καταλαβαίνει ότι πολύ σύντομα θα την σηκώσει από την αλλαξιέρα. Καθώς η μαμά της την σηκώνει ελαφριά λίγα εκατοστά από την αλλαξιέρα, ακούει τη λέξη «σήκω» και η Μισέλ σηκώνει λίγο το κεφάλι της, δείχνοντας στη μαμά της ότι είναι έτοιμη. Αφού σηκωθεί, χαλαρώνει στον ώμο της μητέρας της και πηγαίνουν μαζί για παιχνίδι.
Κάθε παιδί είναι διαφορετικό
Ο αριθμός των πληροφοριών που τα παιδιά μπορούν να προσλάβουν από το περιβάλλον δεν εξαρτάται μόνο από την ακεραιότητα ή μη των αισθήσεων της όρασης και της ακοής, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται αυτές οι αισθήσεις. Κάθε παιδί μαθαίνει να χρησιμοποιεί τις πληροφορίες που παίρνει από το περιβάλλον με τον δικό του τρόπο. Μερικά παιδιά αλληλεπιδρούν με τον κόσμο κυρίως μέσω της αφής, ενώ άλλα βασίζονται περισσότερο στην ακοή ή στην όραση. Κάποια παιδιά βέβαια συνδυάζουν και τους τρεις τρόπους. Σε κάποια παιδιά η συλλογή πληροφοριών με την χρήση και των τριων αισθήσεων (όραση, ακοή, αφή) προκαλεί σύγχυση και σε διαφορετικές καταστάσεις επιλέγουν να βασίζονται μόνο σε μια από αυτές. Κάποια παιδιά χρησιμοποιούν την όραση και την ακοή τους με μη σταθερό τρόπο. Κάποιες μέρες φαίνεται να χρησιμοποιούν την όρασή τους καλά, ενώ άλλες μέρες όχι. Παρομοίως, ένα παιδί μπορεί τη μια μέρα να ακούει καλά, ενώ κάποιες άλλες όχι. Το γεγονός αυτό συνήθως προκαλεί σύγχυση σε γονείς και φροντιστές. Μολονότι μια ολοκληρωμένη οφθαλμολογική και ακουολογική εξέταση είναι αναγκαία, δεν δίνουν σαφείς ενδείξεις σχετικά με το πώς χρησιμοποιεί το παιδί την (υπολειπόμενη) όραση ή ακοή του (ή το ποσοστό όρασης και ακοής που διαθέτει). Αυτή η πληροφορία αποκτιέται μόνο μετά από προσεκτική παρατήρηση του παιδιού σε διαφορετικά περιβάλλοντα και σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Επικοινωνία μπορεί ήδη να υπάρχει.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους τα παιδιά μπορεί ήδη να επικοινωνούν μαζί σας. Προσέξτε αυτές τις ενδείξεις:
- Η αναπνοή τους μπορεί να αλλάζει όταν ακούει την φωνή ενός αγαπημένου και οικείου τους προσώπου
- Μπορεί να ανοίγουν ανυπόμονα το στόμα τους όταν αγγίζει το κουτάλι τα χείλη τους, δείχνοντας ότι θέλουν φαγητό.
- Μπορεί να κρατάνε το στόμα τους κλειστό όταν πλησιάζει το κουτάλι και αν η προσπάθεια ταϊσματός τους συνεχιστεί μπορεί να γυρίσουν το κεφάλι τους από την άλλη πλευρά, ξαπλώνουν πίσω στην καρέκλα τους, γίνονται ανήσυχα ή νευρικά, δείχνοντας ότι δεν θέλουν να φάνε άλλο.
- Όταν η μητέρα σταματάει να κουνιέται μαζί με το παιδί σε μια κούνια ή μια κουνιστή καρέκλα, το παιδί μπορεί να μιμείται την κίνηση με το σώμα του, δείχνοντάς της ότι θέλει να συνεχίσουν.
- Όταν ο μπαμπάς σταματάει κατά τη διάρκεια του αγαπημένου τους παιχνιδιού λέγοντας «τώρα θα σου φιλήσω τη μυτίτσα», ενθουσιάζεται και φαίνεται να περιμένει το φιλάκι του.
- Μπορεί να συμμετέχει ενεργά και με ενθουσιασμό σε ένα τραγούδι ή σε ένα παιχνίδι μαζί με άλλα μέλη της οικογένειας για 5 λεπτά και στη συνέχεια να αποτραβιέται. Μπορεί να γυρίζει το κεφάλι του από την άλλη πλευρά. Αν επιμείνετε να συνεχίσετε την αλληλεπίδραση, μπορεί να τραβάει τα χέρια της μακριά από τα δικά σας, να μένει ακίνητο ή να γυρίζει από την άλλη πλευρά το κεφάλι του. Προφανώς δεν θέλει να συνεχίσει.
- Μπορεί να μπουσουλάει προς την πόρτα ή να χτυπάει την πόρτα, δηλώνοντας ότι θέλει να βγει έξω. Αργότερα, μπορεί να σας πιάνει από το χέρι και να σας οδηγεί προς την πόρτα, «ζητώντας» με αυτό τον τρόπο να βγει έξω.
- Κατά τη διάρκεια του μπάνιου μπορεί να χτυπάει τα χέρια του στο νερό. Όταν σταματάει, χτυπάει ο μπαμπάς τα χέρια του στο νερό, κοντά στο σώμα του παιδιού και μετά σταματάει. Το μωρό αρχίζει και πάλι την κίνηση και συνεχίζουν έτσι μια ο ένας και μια ο άλλος. Αυτά τα παιχνίδια αποτελούν και τις πρώτες προσπάθειες επικοινωνίας με το παιδί.
Συμβουλές για καλή επικοινωνία
Η ανάπτυξη της επικοινωνίας με ένα βρέφος βασίζεται σε 4 βασικές ιδέες:
- Αναπτύξτε μια στενή σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί σας
- Χρησιμοποιείτε σταθερά κάποιες καθημερινές ρουτίνες στις οποίες το παιδί σας συμμετέχει πλήρως (100%)
- Παρέχετε στο παιδί σας ενδείξεις ώστε να μάθει να προβλέπει τι πρόκειται να συμβεί στη συνέχεια
- Δώστε στο παιδί σας ευκαιρίες να έχει κάποιο έλεγχο πάνω στο περιβάλλον του.
Εσείς, σαν γονείς, κάντε όλα τα σημαντικά βήματα για να αναπτύξετε μια στενή σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί σας. Το πιο σημαντικό βήμα για να αναπτύξετε δεσμό με το παιδί και να νιώθει ασφάλεια είναι να το κρατάτε στα χέρια σας. Το παιδί σας θα μάθει πώς κινείστε και θα αισθάνεται ασφαλές καθώς αντιμετωπίζει τα γεγονότα της καθημερινότητας μαζί σας. Μη νιώθοντας μόνο και αποκομμένο στο δικό του κόσμο, μαθαίνει για έναν μεγαλύτερο κόσμο στον οποίο υπάρχουν άνθρωποι που το φροντίζουν και μια ποικιλια ενδιαφέροντων πραγμάτων για να αγγίξεις, να μυρίσεις και ίσως να δεις ή να ακούσεις στο βαθμό που μπορείς.
Καθώς συντροφεύετε το παιδί σας στο παιχνίδι, δείχνετε ότι μοιράζεστε τα ενδιαφέροντά του. Καθώς παίζετε απλά παιχνίδια εναλλαγής σειρά καθημερινά και τα επαναλαμβάνετε πολλές φορές, το παιδί μαθαίνει να αναγνωρίζει. Αλληλεπιδράτε με τρόπους που ενθαρρύνουν το παιδί σας να ανέχεται το άγγιγμα και την καθοδήγηση (σωματική) και να αρχίζουν να νιώθουν και να δείχνουν χαρά.
Οι ακόλουθες προτάσεις μπορούν να σας βοηθήσουν καθώς μαθαίνετε να επικοινωνείτε:
1) «Γεια σου. Εγώ είμαι. Έλα να παίξουμε»: Να χαιρετάτε πάντα το παιδί σας με ένα ειδικό/ ιδιαίτερο «γεια σου» (πχ αγγίζοντας το στήθος του ή τον ώμο του) για να ξέρει ότι κάποιος είναι εκεί. Μετά, να δείχνετε στο παιδί ποιος είναι κοντά του, χρησιμοποιώντας το ιδιαίτερο νόημα για το όνομά του καθενός (πχ αγγίζει το παιδί τα γένια του μπαμπά, τα μακριά μαλλιά της μαμάς ή ένα δαχτυλίδι ή ρολόι που φοράτε). Εξηγήστε του τι θα κάνετε μαζί (πχ αγγίξτε την πάνα του για να του δείξετε ότι θα το αλλάξετε, κάντε μια κίνηση που σχετίζεται με τη δραστηριότητα που θα πραγματοποιηθεί ή δώστε του ένα αντικείμενο/ μέρος του αντικειμένου με το οποίο θα παίξετε). Πάντα να θυμάστε να λέτε «γεια» όταν φεύγετε, πχ γνέφοντας με το χέρι σας κάτω από το χέρι του παιδιού.
2) Καθιερώστε προβλέψιμες ρουτίνες με ξεκάθαρη αρχή και τέλος: Τι δραστηριότητες ρουτίνας συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της μέρας στη κοινή σας ζωή με το παιδί; Σκεφτείτε τις δραστηριότητες του φαγητού, του ντυσίματος, του μπάνιου, της αλλαγής πάνας, του παιχνιδιού και βρείτε τρόπους για να δείχνετε στο παιδί τι πρόκειται να συμβεί, πότε αρχίζει κάθε δραστηριότητα και πότε τελειώνει. Μπορείτε να χρησιμοποιείτε μια κουβέρτα που θα την απλώνετε στο πάτωμα όταν θα παίζετε μαζί. Το να στρώνετε μαζί την κουβέρτα και να κάθεστε επάνω της μπορεί να είναι το σύνθημα ότι το παιχνίδι αρχίζει. Το να την μαζέψετε μαζί από κάτω και να τη βάλετε στη θέση της μπορεί να είναι το σύνθημα ότι το παιχνίδι τελείωσε.
3) Εμπλέξτε το παιδί σε όλη τη δραστηριότητα: Το παιδί σας θα μάθει την αλληλουχία των ενεργειών και θα κατανοήσει/ αναπτύξει πολλές έννοιες μέσα από την ενεργητική συμμετοχή του σε ολόκληρη τη δραστηριότητα. Να θυμάστε ότι ένα παιδί που είναι τυφλόκωφο πρέπει να συμμετέχει με το σώμα του σε όλα τα στάδια της δραστηριότητας προκειμένου να συγκεντρώσει τις ίδιες πληροφορίες που ένα ακούον και βλέπον παιδί θα συγκέντρωνε απλώς βλέποντας τις ενέργειες ή ακούγοντας επεξηγήσεις για 1-1 τα βήματα. Για πχ την ώρα του γεύματος, πάτε με το παιδί στην κουζίνα και μαζί ανοίξτε το ντουλάπι, πάρτε ένα πιάτο, πάρτε το τάπερ με το φαγητό, ανοίξτε το συρτάρι για να πάρετε το κουτάλι/πιρούνι, βάλτε το φαγητό στο πιάτο. Ίσως το ζεστάνετε στο φούρνο μικροκυμάτων και μόλις χτυπήσει το κουδούνι, φέρτε το στο τραπέζι. Στην αρχή του γεύματος, το παιδί μπορεί να αγγίζει την ποδιά του πριν το βοηθήσετε να τη φορέσει και στο τέλος του γεύματος μπορείτε να το βοηθάτε να τη βγάζει. Βάλτε τα βρώμικα πιάτα στο νεροχύτη μαζί και ανοίξτε το ζεστό νερό για να ξεπλυθούν. Καθόλη τη διάρκεια της δραστηριότητας, προσφέρετε στο παιδί απλά νοήματα (πχ πεινώ, φαγητό, πίνω, έτοιμο, πλύσιμο).
4) Δώστε στο παιδί ευκαιρίες για να κάνει επιλογές: Αφήστε το παιδί να επιλέξει: χυμός ή γάλα; κέικ ή μπισκότα; μπανάνα ή μήλο; αυτοκινητάκια ή πιανάκι; Αν το παιδί έχει υπολειπόμενη όραση, μπορείτε να κρατήσετε τα παιχνίδια μπροστά του, στην απόσταση που βλέπει καλύτερα, ή κουνήστε το ένα από αυτά μπροστά του αρχικά για να κερδίσετε την προσοχή του και στη συνέχεια δείξτε του και τα 2 και παρατηρήστε ποιο προσπαθεί να πιάσει ή ποιο κοιτάζει περισσότερη ώρα. Αν δεν μπορεί να δει τα παιχνίδια, δώστε τα του απαλά και ήρεμα στα χέρια του (είναι καλύτερο από το να πάρετε τα χέρια του και να τα βάλετε πάνω από τα παιχνίδια) και παρατηρήστε ποιο παιχνίδι αγγίζει περισσότερο, ποιο πετάει μακριά, ποιο σφίγγει στο χέρι του (πολλές φορές θα είναι δύσκολο να κατανοήσετε ποιο προτιμάει).
5) Να θυμάστε να κάνετε διαλείμματα: μερικά παιδιά χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να επεξεργαστούν τα ερεθίσματα που λαμβάνουν. Επομένως είναι πολύ σημαντικό να τους δίνεται αρκετός χρόνος για να αντιδράσουν. Αν δεν δώσουμε στο παιδί αυτό τον χρόνο, θα σταματήσει να προσπαθεί. Δείξτε σεβασμό στο ρυθμό του παιδιού σας και ακολουθήστε τον. Αν επιλέξει μια μπάλα που παίζει μουσική για να παίξει, ανοίξτε την, βάλτε την να δουλέψει και μετά από λίγα λεπτά παιχνίδι κλείστε την (να μην ακούγεται μουσική) και περιμένετε, αφήνοντας τόσο τα χέρια σας όσο και την μπάλα πολύ κοντά στα χέρια του παιδιού. Έτσι θα μπορεί να έχει κάποιο έλεγχο πάνω στο παιχνίδι, λέγοντάς σας ότι θέλει «κι άλλο». Ίσως επικοινωνήσει αυτή την επιθυμία του με κάποιον ήχο, ίσως κλωτσώντας τα πόδια του, κουνώντας τα χέρια του, αγγίζοντας την μπάλα ή τα χέρια σας. Όταν ο ρυθμός είναι αργός, με πολλά διαλείμματα, δίνετε στο παιδί τη δυνατότητα να συμμετέχει. Ταυτόχρονα, δίνετε χρόνο στον εαυτό σας να αναγνωρίσετε και να κατανοήσετε τις αντιδράσεις του παιδιού σας. Ίσως ο γιος σας να έχει ένα μουσικό κουτί με εναλλασσόμενες εικόνες που του αρέσει πολύ, αλλά δεν έχει την κινητική ικανότητα να πατήσει τα κουμπιά για να ενεργοποιήσει εικόνα και ήχο. Πατήστε το κουμπί μαζί, αφήστε το, και μετά ξαναπατήστε το. Μόλις η μουσική και οι εικόνες σταματήσουν, ωστόσο, μην το ξαναπατήσετε αμέσως. Περιμένετε έχοντας τα χέρια σας και το παιχνίδι δίπλα στα χέρια του παιδιού μέχρι να σας δώσει ένα σημάδι ότι θέλει να το παίξει ξανά πχ αγγίζοντας το παιχνίδι ή τα χέρια σας, βγάζοντας κάποιο ήχο. Ανταποκριθείτε αμέσως στην επιθυμία του και πατήστε πάλι μαζί το κουμπί.
6) Ψάξτε για ενδείξεις : Να είστε πάντα έτοιμοι για κάποιο σημάδι που θα δείχνει ότι το παιδί είναι έτοιμο να επικοινωνήσει ή να παίξει μαζί σας. Το παιδί σας μπορεί να σας δείξει ότι θέλει να συνεχίσει το παιχνίδι ή ότι θέλει να σταματήσει. Μπορεί να κλωτσάει, να κουνάει τα χέρια του, να κάνει ήχους, να προσπαθεί να πιάσει το παιχνίδι του κοκ. Όταν δείχνει ότι δεν θέλει «άλλο», μπορείτε να δοκιμάσετε κάποιο άλλο παιχνίδι. Προσέχετε πάντα τις μικρές ενδείξεις πχ όταν το παιδί είναι σε εγρήγορση, όταν στρέφεται προς το αντικείμενο ή το άτομο με το οποίο αλληλεπιδρά ή προσπαθεί να το πιάσει ή όταν βγάζει μικρούς ήχους. Τα παιδιά έχουν πολλούς τρόπους για να σας δείξουν ότι θέλουν να συνεχίσουν να αλληλεπιδρούν μαζί σας. Ψάξτε μικρές κινήσεις των χεριών ή του σώματος προς εσάς ή το αντικείμενο. Παρατηρήστε τις εκφράσεις του προσώπου του (πχ χαμόγελο, ανοιχτό στόμα). Να είστε συνεχώς σε σωματική επαφή με το παιδί (αφήστε το να ακουμπάει πάνω σας ή να βάζει το χέρι του στο σώμα σας ή καθίστε τόσο κοντά ώστε το πόδι του να αγγίζει το δικό σας). Οι ακόλουθες ενδείξεις μπορούν να σας αποκαλύψουν ότι το παιδί σας κουράστηκε και δεν θέλει να συνεχίσει ή ότι χρειάζεται διάλειμμα: η στροφή του κεφαλιού προς την αντίθετη πλευρά από την οποία κάθεστε, το τράβηγμα του σώματος προς τα πίσω, κλάμα ή γκρίνια, η απόσυρση, οι στερεότυπες κινήσεις αυτοδιέγερσης πχ κινήσεις του κεφαλιού, ανοιγοκλείσιμο στόματος και ματιών, η στροφή της προσοχής σε κάποιο άλλο αντικείμενο ή δραστηριότητα (πχ τραβάει την κουβέρτα, απομυζεί το δάχτυλό του). Το να αναγνωρίσετε αυτές τις ενδείξεις και να ανταποκριθείτε σωστά είναι πολύ βασικό για την μετέπειτα επικοινωνία σας.
7) Επινοήστε τα δικά σας παιχνίδια: Ίσως το παιδί σας προτιμά να παίζει τα παιχνίδια που έχετε επινοήσει μαζί. Αρχίστε από τα δάχτυλα των ποδιών του και αργά- αργά κουνήστε τα χέρια σας τρίβοντας τα πόδια του, μετά αγγίζοντας το στήθος του, πηγαίνοντας στο πηγούνι, στα μάγουλα και στο τέλος αγγίξτε την μύτη σας στη μύτη του. Καθώς αυτό το παιχνίδι θα το παίζει συνέχεια μαζί σας θα αρχίσει να περιμένει κάθε φορά το επόμενο βήμα. Σταδιακά, θα αρχίσει να δείχνει ενθουσιασμό από την πρώτη κιόλας κίνηση. Ίσως αρχίσει να κουνάει το κεφάλι του μπρος και πίσω ή να δείχνει ότι θέλει να το ξαναπαίξετε κλωτσώντας τα πόδια του.
8) Εξερευνήστε τον κόσμο μαζί («χέρι κάτω από χέρι»): Είναι πολύ σημαντικό να θυμούνται τα άτομα μιας οικογένειας ότι όταν ένα παιδί έχει περιορισμένη όραση και ακοή δεν έχει επίγνωση ότι κοιτάει το ίδιο αντικείμενο ή εμπλέκεται στην ίδια δραστηριότητα με κάποιον άλλο (πχ το παιδί μπορεί να μην έχει συνειδητοποιήσει ότι και άλλοι άνθρωποι τρώνε!). Βοηθώντας τα παιδιά να κατανοήσουν ότι και οι άλλοι μοιράζονται τις ίδιες εμπειρίες με αυτά είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα για τη δημιουργία σχέσεων και την ανάπτυξη της αυτο-εκτίμησης. Τα χέρια ενός τυφλο-κωφου παιδιού γίνονται τα αυτιά του, τα μάτια του και η φωνή του. Αν εξερευνεί ένα παιχνίδι, συμμετέχετε και εσείς τοποθετώντας απαλά ένα δάχτυλό σας κάτω από το χέρι του. Παρομοίως, αν θέλετε να δείξετε κάτι στο παιδί, ενθαρρύνετέ το να τοποθετήσει τα χέρια του πάνω στα δικά σας που κινούνται πάνω στο αντικείμενο. Έτσι μπορείτε να εξερευνείτε μαζί. Στη συνέχεια μπορείτε απαλά να απομακρύνετε το χέρι σας έτσι ώστε το παιδί σας να μπορέσει να παίξει/ να εξερευνήσει μόνο του. Αυτές οι στρατηγικές στέλνουν το μήνυμα στο παιδί ότι το συντροφεύετε στο παιχνίδι και δεν το κατευθύνετε, καταπιέζετε. Αν καθοδηγείτε τα χέρια του παιδιού σας εκεί που θέλετε εσείς, βάζοντας τα χέρια του πάνω στα δικά σας, τότε είναι πολύ πιθανό κατά τη διάρκεια ενός έργου να τραβήξει τα χέρια του. Αν, ωστόσο, το παιδί μάθει να αναζητά τα χέρια σας για να μοιραστεί μαζί σας εμπειρίες και να εξερευνήσει τον κόσμο, θα αναπτύξει μια δυνατή επιθυμία να σας πλησιάσει για να αποκτά πληροφορίες, χτίζοντας με αυτό τον τρόπο μια δυνατή αυτοεκτίμηση.
9) Συντροφεύστε το παιδί σας στο παιχνίδι: Τι είναι ενδιαφέρον ή διασκεδαστικό για το παιδί σας; Ίσως του αρέσει να γεμίζει μεταλλικά μπωλ με ανοικτόχρωμο χαρτί και να κινεί τα χέρια του εκεί μέσα. Μπορείτε να καθίσετε απέναντί του με τα χέρια σας κατά ένα μέρος κάτω από τα δικά του στο μπωλ. Αφού κουνήσει τα χέρια του μέσα στο χαρτί, πάρτε σειρά εσείς και τσαλακώστε το χαρτί. Θα νιώσει την κίνηση τόσο των χεριών σας όσο και του χαρτιού κάτω από τα χέρια του και θα ξέρει ότι μοιράζεστε το ενδιαφέρον του. Κάντε διάλειμμα ώστε να μπορέσει το παιδί να κάνει και αυτό το ίδιο. Έτσι όπως παίζετε με τη σειρά μια ο ένας και μια ο άλλος, έχετε μια “συζήτηση” για κάτι που ενδιαφέρει το παιδί. Αρχικά, ο γιος σας ίσως χτυπήσει καταλάθος το χέρι του στο πιανάκι ήχου/φωτός, χωρίς να καταλάβει ότι αυτός ήταν που προκάλεσε τον ήχο που ακούστηκε και το φώτισμα των πλήκτρων. Με επαναλαμβανόμενες εμπειρίες, ωστόσο, οι κινήσεις του θα γίνουν πιο συνειδητές καθώς θα καταλάβει ότι οι κινήσεις του προκαλούν τον ήχο και το φως. Μπορείτε να τον συνοδεύσετε στο παιχνίδι του επινοώντας μια δραστηριότητα εναλλαγής σειράς: Πρώτα χτυπάει το πιανάκι, στη συνέχεια κάνετε το ίδιο εσείς και περιμένετε να “απαντήσει” με ανάλογη κίνηση. Συντροφεύοντας το παιδί σας σε τέτοιες δραστηριότητες που του αρέσουν, ακολουθώντας το και μιμούμενοι τις ενέργειές του, εσείς και το παιδί σας μπορείτε να μοιραστείτε πολλές ευχάριστες “συζητήσεις”.
10) Ενθαρρύνετε την χρήση όλων των αισθητηριακών πληροφοριών: Βοηθήστε το τυφλόκωφο παιδί να μάθει να χρησιμοποιεί την υπολειπόμενη όραση και ακοή του για λειτουργικές δραστηριότητες και για να ερμηνεύει τους λιγοστούς ήχους και τις εικόνες που προσλαμβάνει. Προσεγγίστε το παιδί σας διακριτικά έτσι ώστε να του δείξετε ότι είστε διαθέσιμοι για αλληλεπίδραση. Μην το ξαφνιάζετε με απότομες ή μη αναμενόμενες κινήσεις, αγγίγματα ή ήχους. Μιμηθείτε ό,τι κάνει το παιδί και προσκαλέστε το να συμμετέχει στη δραστηριότητα μαζί σας, παίζοντας μια ο ένας και μια ο άλλος, δείχνοντας ότι ενδιαφέρεστε για όσα του αρέσουν. Να προσφέρετε συνεχή αγγίγματα και ενδείξεις σχετικές με τα αντικείμενα που θα σηματοδοτούν την έναρξη της δραστηριότητας και να χρησιμοποιείτε κινήσεις και την σωματική επαφή κατά τη διάρκεια των αλληλεπιδράσεων.
11) Προσαρμόστε το περιβάλλον: δημιουργήστε ξεκάθαρα οριοθετημένους χώρους για να παίζει και να εξερευνά το παιδί. Ο χώρος πρέπει να χαρακτηρίζεται από αντιθέσεις χρωμάτων και να έχει καλή ακουστική. Τοποθετήστε στο χώρο αντικείμενα και υλικά με χαρακτηριστικά που αρέσουν στο παιδί και απευθύνονται στις αισθήσεις του πχ αστραφτερά παιχνίδια, παιχνίδια με δόνηση, ηχητικά παιχνίδια που ενεργοποιούνται εύκολα και μπορούν να γίνουν αντιπληπτά σαν ήχος από τα παιδιά. Τα αντικείμενα πρέπει να τοποθετούνται εκεί που το παιδί μπορεί να τα βρει – στην κούνια του, στην καρεκλίτσα τους, στο κάθισμα του αυτοκινήτου ή σαν κρεμαστό mobile ή σε κάποιο ειδικό μέρος. Έτσι, το παιδί θα τα αντιληφθεί σίγουρα και δεν θα τα χάσει. Μπορούν επίσης να τοποθετηθούν με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε κίνηση του παιδιού να έχει κάποιο αποτέλεσμα. Πρέπει να παρέχετε ευκαιρίες που όχι μόνο θα ενθαρρύνουν το παιδί σας να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον, τους ανθρώπους και τα αντικείμενα σε αυτό, αλλά ταυτόχρονα να έχουν και συγκεκριμένα αποτελέσματα, έτσι ώστε το παιδί να κάνει σύνδεση «εγώ έκανα κάτι/ εγω το έκανα να συμβεί». Το μικρό αγόρι που κλωτσάει τα πόδια του ενώ είναι ξαπλωμένο σε ένα στρώμα νερού μπορεί αρχικά να μην καταλαβαίνει ότι αυτό προκαλεί την κίνηση του νερού, την αίσθηση που νιώθει στο σώμα του. Ωστόσο, με επαναλαμβανόμενες εμπειρίες καταλαβαίνει ότι «το στρώμα κινείται μόνο όταν κινούμαι εγώ» και μαθαίνει ότι μπορεί να κάνει κάτι να συμβεί. Με αυτό τον τρόπο το παιδί γίνεται πιο ενεργός παίκτης.
12) Καταγράψτε/ παρακολουθήστε τα επίπεδα διέγερσης: Να είστε ευαίσθητοι ως προς τον τύπο και την ποσότητα της αισθητηριακής διέγερσης που το παιδί σας μπορεί να χειριστεί κάθε στιγμή. Προσαρμόστε ανάλογα με αυτό τις δραστηριότητες και τα υλικά. Βεβαιωθείτε ότι έχετε τον έλεγχο των περιβαλλοντικών συνθηκών, ότι δεν υπάρχουν οπτικά ή ηχητικά ερεθίσματα που προκαλούν σύγχυση.
13) Χρησιμοποιείτε κατάλληλες ενδείξεις: Χρησιμοποιείτε απλές ενδείξεις που μπορούν εύκολα να γίνουν κατανοητές από το παιδί με σταθερό, συνεπή τρόπο. Οι ενδείξεις πρέπει να συνδέονται ξεκάθαρα με τη δραστηριότητα από την οπτική γωνία του παιδιού πάντα και πρέπει να παρουσιάζονται λίγο πριν αρχίσει η δραστηριότητα. Για παράδειγμα, για να δείξετε στο παιδί ότι είναι ώρα για μπάνιο, μπορείτε να βυθίσετε λίγο το πόδι του στο νερό, κάνοντας το νόημα «μπάνιο», να περιμένετε λίγο για να παρατηρήσετε την αντίδρασή του και στη συνέχεια να το βάλετε στη μπανιέρα του. Με αυτό τον τρόπο, το παιδί θα μάθει να περιμένει οικείες δραστηριότητες. Ο κόσμος του θα γίνει προβλέψιμος και ενδιαφέρων και θα αναπτύξει μια σχέση εμπιστοσύνης με τα άτομα που το φροντίζουν.
14) Εκθέστε το παιδί στη γλώσσα: Τα βλέποντα και ακούοντα παιδιά ακούν για αρκετό καιρό τη γλώσσα πριν αρχίσουν να μιλούν και τα ίδια. Με τον ίδιο τρόπο, ένα νεαρό τυφλόκωφο παιδί πρέπει να ζει και να μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε όλες τις μορφές επικοινωνίας. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει λέξεις, νοήματα, χειρονομίες, αγγίγματα, ενδείξεις με αντικείμενα, ενδείξεις με κινήσεις, ακουστικά και οπτικά ερεθίσματα. Δώστε του πρόσβαση σε όποια γλώσσα μπορεί να καταλάβει. Είναι πολύ σημαντικό να εκθέσετε το βρέφος στη νοηματική γλώσσα. Αν χρησιμοποιείτε αντικείμενα ως ενδείξεις, φροντίστε να τα συνδέετε με απλά νοήματα. Σαν γονιός μπορείτε εύκολα να διακρίνετε το κλάμα εξαιτίας της πείνας από το κλάμα εξαιτίας του πόνου. Όπως κάθε μαμά ανταποκρίνεται στο κλάμα του παιδιού λέγοντας «Ω, πεινάς», πρέπει και εσείς να παρέχετε την ίδια ανταπόκριση χρησιμοποιώντας νοήματα. Έτσι, σταδιακά, το παιδί θα μάθει ότι «κάθε φορά που πεινάω και κλαίω, η μαμά κάνει αυτό. Ίσως αν κάνω και εγώ το ίδιο, δεν θα χρειαστεί να κλάψω».
15) Βοηθήστε το παιδί σας να αλληλεπιδράσει με άλλους: Καθώς το παιδί σας αρχίζει να αλληλεπιδρά με άλλα άτομα, μπορείτε να το διευκολύνετε. Δείξτε στα άλλα παιδιά αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας ώστε να μπορούν να καταλάβουν και να ανταποκριθούν στις επικοινωνιακές απόπειρες του τυφλόκωφου παιδιού. Βοηθήστε τα να μάθουν πώς μπορούν να χρησιμοποιούν τα χέρια τους για να παρέχουν ενδείξεις και για να παίζουν μαζί με έναν τρόπο που θα επιτρέπει και στα δύο παιδιά ενεργητική συμμετοχή και εξερεύνηση.
Και μην ξεχνάτε,
Το παιχνίδι δεν είναι απλά διασκέδαση. Μέσω του παιχνιδιού το παιδί μπορεί να μάθει:
- να περιμένει ότι κάποια συγκεκριμένα πράγματα θα συμβαίνουν πάντα
- να κάνει πράγματα τα συμβούν
- να ζητάει βοήθεια, να ζητάει περισσότερα, να ζητάει να γίνουν πράγματα
- τη δύναμη του να επιλέγει
- να κατανοεί καλύτερα τον κόσμο
- να επικοινωνεί με διάφορους τρόπους.
Απόδοση του κειμένου Early Interactions With Children Who Are Deaf-Blind της Deborah Gleason
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)
Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)
MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου