Μιλώντας στα παιδιά για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, για το δράμα που βιώνουν, για τα παιδιά που σε πολλές περιπτώσεις ξεκινούν ασυνόδευτα ένα ταξίδι με άγνωστο προορισμό, τα βοηθάμε να βρουν τη δική τους θέση στον μεταβαλλόμενο και περίπλοκο κόσμο που μεγαλώνουν και να επιλέξουν μια αλληλέγγυα και ηθική στάση. Μια επιλογή βιβλίων για πολύ μικρά και μεγαλύτερα παιδιά για να γίνει η αρχή.
Λίγο καιρό μετά την προσφυγική κρίση του 2015, η Αργυρώ Πιπίνη εμπνεύστηκε την ιστορία του Μελάκ, ενός παιδιού πρόσφυγα, και για να τον συστήσει στους πολύ μικρούς αναγνώστες, στους οποίους απευθύνεται το βιβλίο της Μελάκ, μόνος (εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2017), συνεργάστηκε στην εικονογράφηση με τον Αχιλλέα Ραζή. Αφηγούμενη την ιστορία του Μελάκ και της αδελφής του, ανέδειξε το κυρίαρχο συναίσθημα στη ζωή του ως παιδί-πρόσφυγας: τον φόβο.
Αυτό το «τέρας» που τον έχει κυριεύσει καθορίζει αλλά δεν ανακόπτει την πορεία του προς μια ζωή με φροντίδα και ασφάλεια. Με ένα ασυνήθιστο σχήμα, αλλά πολύ φροντισμένη τυποτεχνική προσέγγιση, το βιβλίο με τον λιτό και ποιητικό λόγο του αλλά και την αποτελεσματική εικονογράφηση, πότε γκρίζα, πότε με έντονες χρωματικές αντιθέσεις, είναι μια εξαιρετική εισαγωγή για τους μικρούς αναγνώστες στο τι σημαίνει να γίνεται κάποιος πρόσφυγας. Η ιστορία του Μελάκ έχει διαβαστεί και αγαπηθεί πάρα πολύ, ενώ έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου 2017 και το αντίστοιχο βραβείο του «Αναγνώστη».
Από τις ίδιες εκδόσεις, μια ιστορία για τη φιλία και την ελπίδα που δεν χάνεται ούτε όταν το μόνο που έχεις δικό σου είναι ένα μικρό άσπρο βότσαλο είναι αυτή της Γουέντι Μεντούρ με τίτλο Η Λούμπνα και το βότσαλο (εικονογράφηση Daniel Egneous, μτφρ. Μαρίνα Δημητρά, εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2019). Η ιστορία της μικρής προσφυγοπούλας δίνει την ευκαιρία στα παιδιά στρέψουν το βλέμα τους στις ζωές συνομιλίκων τους που μεγαλώνουν σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες. Λίγο παλιότερα, η Ελένη Σβορώνου είχε με την ιστορία της Αϊσέ στο βιβλίο της Σκληρό καρύδι (εικονογράφηση Ευαγγελία Γουτιάνου, εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2015). Στο βιβλίο που αποτελεί συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, βρίσκουμε ένα πολύ χρήσιμο και κατατοπιστικό γλωσσάρι καθώς και πληροφορίες για την προσφυγική κρίση.
Την εποχή που η προσφυγική κρίση ήταν ακόμη σε οξεία φάση στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε και το παραμύθι για μικρά παιδιά από 4 ετών με ήρωα έναν μικρό που δεν θέλει τίποτε άλλο παρά να είναι ο εαυτός του. Είναι ο Κιλόμπο, ο βρόμικος ελέφαντας (εκδ. Μεταίχμιο, 2018) που δημιούργησε με τρυφερότητα η Δάφνη Βλουμίδη και σχεδίασε και χρωμάτισε με απαλούς χρωματισμούς η Άννα Γεωργιάδου.
Διαβάζοντας την ιστορία του Κιλόμπο, οι μικροί αναγνώστες ανακαλύπτουν ότι αυτό δεν είναι πάντοτε αυτονόητο. Το ελεφαντάκι φτάνει στη Λέσβο, βρόμικο, πεινασμένο και ταλαιπωρημένο, όπως χιλιάδες παιδάκια που καταφθάνουν από την πατρίδα τους χωρίς τη συνοδεία των γονιών τους. Τα παιδιά διαβάζουν μια ιστορία για την υποδοχή των ασυνόδευτων προσφυγόπουλων με μια ζεστή αγκαλιά, με τον τρόπο δηλαδή που ιδανικά θα έπρεπε να γίνεται η υποδοχή για όλα τα παιδάκια που φτάνουν μόνα τους στα μέρη μας.
Ένα από τα πιο τρυφερά κα έξυπνα παραμύθια για μικρά παιδιά από 3 έως 6 ετών με θέμα τους άλλους, τους ξένους, τους πρόσφυγες και μετανάστες είναι Η βαλίτσα του Βρετανού Chris Naylor-Ballesteros (μτφρ. Βίκυ Κατσαρού, εκδ. Διόπτρα, 2020).
Στον αθώο και ανέφελο κόσμο όπου ζουν τα μικρά ζωάκια κάνει την εμφάνισή του ένας ξένος που κουβαλάει μόνο μια βαλίτσα. Τα ερωτήματα πέφτουν βροχή. Γιατί είναι εδώ; Από πού ήρθε; Μα τι έχει στη βαλίτσα; Μια ιστορία που θα δώσει την ευκαιρία στους γονείς να βρουν τις απαντήσεις μαζί με τα παιδιά βοηθώντας τα να κατανοήσουν γιατί άνθρωποι υπό δύσκολες συνθήκες αφήνουν την πατρίδα τους αναζητώντας ασφάλεια για τους ίδιους και τα παιδιά τους.
Το βιβλίο τονώνει την ενσυναίσθηση των μικρών παιδιών και τα εξοικειώνει με την έννοια του ξένου.
Με το βιβλίο της Η κιβωτός της Θέκλας (εικονογράφηση Κιάρα Φεντέλε, εκδ. Πατάκη, 2020) η Μαρία Παπαγιάννη δημιουργεί ένα ασφαλές σύμπαν μέσα στο οποίο τόσο το παιδί ήρωας της ιστορίας, ο Χασίμ, όσο και τα παιδιά αναγνώστες αναγνωρίζονται και βρίσκουν καταφύγιο. Είναι ο κόσμος των βιβλίων που η σοφή κυρία Θέκλα κουβαλά μέσα στο καρότσι της.
Αυτό θα είναι και το δώρο της γυναίκας προς το ξένο παιδί που κυνηγημένο αναζητά την διαφυγή και την ασφάλεια σε έναν κόσμο αποδοχής και καλοσύνης. Αυτό είναι και το μήνυμα που στέλνει στους μικρούς αναγνώστες από 3 έως 6 ετών η ιστορία μιας υπονομεντικής γυναίκας και η συνάντησή της με ένα μικρό αγόρι που έχει βρεθεί στον δρόμο της προσφυγιάς.
Σε αρκετά μεγαλύτερα παιδιά από 10 ετών απευθύνεται το μυθιστόρημα για παιδιά Ένα μαγικό πέρασμα (μτφρ. Βασιλική Νίκα, εκδ. Πατάκη, 2022) του Ιταλού Φραντσέσκο Ντ' Αντάμο. Γνωστός από το παλιότερο και πολύ επιτυχημένο βιβλίο του Ικμπάλ, ένα παιδί ενάντια στην παιδική εργασία (μτφρ. Βασιλική Νίκα, εκδ. Πατάκη, 2005), ο Ντ' Αντάμο παρουσιάζει μια ιστορία για το δράμα των προσφύγων που διασχίζουν τη Μεσόγειο. Η αφήγηση κινείται μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου, σουρεαλισμού και πραγματικών γεγονότων. Η βάρκα ο μικρός Ομάρ ταξιδεύει για την Ιταλία ναυαγεί, όμως και εκείνος και οι υπόλοιποι πρόσφυγες συνταξιδιώτες του καταφέρνουν να σωθούν χάρη σε μια ανθρώπινη αλυσίδα που στήνεται σε μια ακτή της Σικελίας.
Ένας ηλικιωμένος ψαράς με το βιβλικό όνομα Ιεζεκιήλ που έχει παίξει ρόλο στη διάσωση των προσφύγων, θα κάνει μια πράξη βαθιάς ανθρωπιάς: έχοντας βρει τη σχολική τσάντα του Ομάρ, αποφασίζει να ταξιδέψει στα παράλια της Αφρικής για να την επιστρέψει στη μητέρα του μικρού αγοριού και να τη διαβεβαιώσει ότι ο γιος της ζει. Τον παρακολουθούμε να κάνει το αντίστροφο ταξίδι, συντροφιά με τον εγγονό του Τονίνο και τον σκύλο του Σπαγκέτι. Το πέρασμα από το «Νησί Που Δεν Υπάρχει» ένας φόρος τιμής σε εκείνους που δεν κατάφεραν ποτέ να φτάσουν στα παράλια της Σικελίας και κατ' επέκταση οποιασδήποτε ευρωπαϊκής ακτής, είναι ένα συμβολικό και ισχυρό στοιχείο που βοηθά τους αναγνώστες να συλλάβουν το μέγεθος της ανθρώπινης τραγωδίας.
Η επέτειος των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή έδωσε την αφορμή για να γραφτούν βιβλία για παιδιά που τα βοηθούν να κάνουν τη σύνδεση με το μεγάλο τραυματικό γεγονός που οδήγησε πάνω από 1 εκατομμύριο Έλληνες της Μικράς Ασίας στην προσφυγιά.
Μια ευρωπαϊκή ιστορία συνύπαρξης και κατανόησης του άλλου έγραψε ο Γερμανός συγγραφέας για παιδιά και εφήβους Γίργκεν Μπανσέρους, δημιουργός του πολύ αγαπητού στους μικρούς αναγνώστες Ντετέκτιβ Κλουζ.
Η απίστευτη κούρσα της Φατιμά Μπραΐμι (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, εκδ. Μεταίχμιο, 2018) είναι μια ιστορία για ένα κορίτσι που μεταναστεύει από την Αλγερία για να ξαναστήσει τη ζωή της στη Γερμανία προσπαθώντας ταυτόχρονα να διατηρήσει τα στοιχεία της ταυτότητάς της αλλά και να ενταχθεί σε μια κοινωνία εντελώς διαφορετική από οτιδήποτε γνωρίζει. Απρόσμενος συνοδοιπόρος και υποστηρικτής της γίνεται ένα μη τυπικό αγόρι, «ξένο» σώμα για τους «κανονικούς» συμμαθητές του. Μαζί θα ζήσουν τι θα πει αποδοχή κι αλληλεγγύη, χωρίς μεγάλες διακηρύξεις και ηρωικές πράξεις.
Με την ιστορία για παιδιά από 8 ετών Μέλη και Μελέκ (εικονογράφηση Ρένια Μεταλληνού, εκδ. Διόπτρα, 2021) η Βάνα Μαυρίδου αφηγείται μια ιστορία από τα πολύ παλιά που είναι όμως ταυτόχρονα πολύ σύγχρονη.
Η μικρή ηρωίδα, ένα κοριτσάκι της Σμύρνης του 1922, μετατρέπεται σε προσφυγοπούλα που πρέπει να μάθει να ζει χωρίς τους αγαπημένους της, με τις αναμνήσεις και τα τραύματά της αλλά που με κινητήριο δύναμη την αγάπη να κάνει όνειρα για το μέλλον της. Είναι η ιστορία κάθε προγιαγιάς ή και προπρογιαγιάς σημερινών παιδιών που έχουν προγόνους με προσφυγική καταγωγή.
Φέτος, η Βάνα Μαυρίδου έγραψε ακόμη ένα βιβλίο με θέμα την προσφυγική κρίση που αυτή τη φορά προκάλεσε ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία. Με ηρωίδες δυο κοριτσάκια, μια Ουκρανή, τη Μάρτα, που στέλνεται στην Ελλάδα για να σωθεί και μια Ελληνίδα, τη Ζωή, που την υποδέχεται με πρωτοβουλία της μαμάς της, στο βιβλίο Οχι και τόσο μακριά (εικονογράφηση Ρένια Μεταλληνού, εκδ. Διόπτρα, 2023) μιλά για τη φιλία που γεννιέται σε δύσκολες συνθήκες και την αλληλεγγύη ως στάση ζωής.
Κλείνοντας, ένα βιβλίο που γράφτηκε το 2007 αλλά δεν έχει πάψει στιγμή να είναι επίκαιρο είναι η ιστορία του Ναβίντ. Δύσκολα θα βρούμε σημερινούς εφήβους και νέους που είναι σήμερα φοιτητές που να μην έπεσε κάποια στιγμή στα χέρια τους αυτή η ιστορία. Οι περισσότεροι από αυτούς θυμούνται ότι ξεκινάς να φύγεις από το σπίτι σου, την πατρίδα σου, να αφήσεις πίσω τους φίλους και τη γλώσσα σου, μόνο όταν δεν έχεις άλλη επιλογή. Αυτό μετατρέπει έναν άνθρωπο σε απειλή; Σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία του βιβλίου, σε ένα απόσπασμα από το ημερολόγιο που κρατά ο Άλκης, τα παιδιά διαβάζουν: «...ο Αλέξανδρος δεν έφταιγε που φοβόταν και δε συμπαθούσε τους ξένους. Έτσι τον έμαθαν. Όμως, τη στιγμή που έπρεπε (όταν ο Ναβίντ τον έσωσε από δύο Έλληνες νταήδες του λυκείου), κατάλαβε αυτό που δεν έχουν καταλάβει οι γονείς του, αλλά και πολλοί άλλοι: ότι δεν είναι οι ξένοι κακοί και οι Έλληνες καλοί, ούτε το αντίθετο. Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι, που δυστυχώς κάποια στιγμή, για λίγο ή πολύ, μπορεί να γίνουν κακοί. Όπως αυτοί οι δύο νταήδες του λυκείου. Θα μπορούσε να είναι από οποιαδήποτε χώρα, γιατί δεν έχει σημασία από που κατάγεσαι, αλλά από το αν μαθαίνεις να αγαπάς τους συνανθρώπους σου...»
Ο Πάνος Χριστοδούλου έγραψε το μυθιστόρημα για παιδιά από 9 ετών με τίτλο Ο Ναβίντ δεν ήρθε για διακοπές (εκδ. Κέδρος, 2007, 2017) βάζοντας στο κέντρο του τον Άλκη, ένα άγορι που μεγαλώνει στο κέντρο της Αθήνας σε μια εποχή που δύο πόλοι διεκδικούν να δώσουν τον τόνο: η πολυπολιτισμικότητα από τη μία και η ξενοφοβία και ο ρατσισμός από την άλλη. Ο πολύχρωμος, νέος κόσμος όσο φωτεινός κι αν είναι έχει δυσκολίες να γίνει κατανοητός και να μην ξεθωριάσει υπό το βάρος της καχυποψίας και των στερεοτύπων. Οι προβληματισμοί του Άλκη δεν έχουν πάψει να έχουν επικαιρότητα και σημασία να συζητηθούν στις τάξεις και τις οικογένειες. Ο Ναβίντ είναι βέβαια σαφές ότι ήρθε για να μείνει ενώ και άλλοι Ναβίντ ξεκινούν το δύσκολο ταξίδι.
Δέκα χρόνια από την πρώτη του έκδοση, κι έχοντας ήδη διαγράψει μια επιτυχημένη πορεία, το βιβλίο κυκλοφόρησε ξανά το 2017 σε νέα, εμπλουτισμένη έκδοση, που περιλαμβάνει εκπαιδευτικό υλικό με την επιμέλεια της Μαρίζας Ντεκάστρο. Αυτή είναι και η έκδοση που βρίσκουμε στα βιβλιοπωλεία.
Ελένη Κορόβηλα
Πηγή: bookpress
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου