Πώς να γράψετε μια κοινωνική ιστορία.

Τι είναι οι κοινωνικές ιστορίες (social stories). 

Η κοινωνική ιστορία είναι ένα απλό και αποτελεσματικό εργαλείο για να διδάσκουμε τα παιδιά πώς να κάνουν συγκεκριμένα πράγματα, να αντιμετωπίζουν προβληματικές συμπεριφορές, να αποκτούν κοινωνικές δεξιότητες και να είναι σε θέση να χειρίζονται νέες ή άγνωστες κοινωνικές καταστάσεις. Κοινωνικές ιστορίες μπορούμε να γράψουμε στην πραγματικότητα για οτιδήποτε δυσκολεύει το παιδί, όπως προβλήματα συμπεριφοράς (π.χ. ο θυμός και το δάγκωμα), δεξιότητες της καθημερινής ζωής (π.χ. πλύσιμο δοντιών, χρήση τουαλέτας) ή και συγκεκριμένα γεγονότα (π.χ. συμπεριφορά κατά τη διάρκεια τέλεσης ενός γάμου). 

Μια καλή κοινωνική ιστορία διδάσκει στο παιδί τις αναμενόμενες συμπεριφορές και αντιδράσεις. Περιγράφει επίσης με λεπτομέρειες τι απαιτεί κάθε κατάσταση, γεγονός ή δεξιότητα. 

Οι κοινωνικές ιστορίες γράφονται για να:

- περιγράψουν μια άγνωστη κατάσταση ή γεγονός,

- εξηγήσουν κοινωνικά σενάρια και τις αναμενόμενες συμπεριφορές που λαμβάνουν χώρα σε αυτά

- βοηθήσουν στις μεταβάσεις, ιδίως όσο αφορά άγνωστες ή μη οικείες καταστάσεις και γεγονότα

- σπάσουν μια συμπεριφορά ή δεξιότητα σε μικρά βήματα που μπορεί κανείς εύκολα να ακολουθήσει

- διαπραγματευτεί μια μεγάλη ποικιλία προβλημάτων, γεγονότων, συμπεριφορών

- διδαχθούν ρουτίνες

- απλοποιηθούν στόχοι, δεξιότητες, γεγονότα ή συμπεριφορές έτσι ώστε να μπορούν αν μαθευτούν και να γενικευτούν εύκολα

Γιατί πρέπει να χρησιμοποιώ κοινωνικές ιστορίες. 

Οι κοινωνικές ιστορίες είναι πολύ καλές για παιδιά με αυτισμό ή υπερλεξία, καθώς αποτελούν οπτικό εργαλείο. Σπάνε σύνθετες καταστάσεις και συμπεριφορές σε απλά, εύκολα να τα ακολουθήσει κανείς βήματα και αυξάνουν την πιθανότητα κατάκτησης μιας δεξιότητας. Προσωπικά, λατρεύω τη χρήση κοινωνικών ιστοριών για την επεξήγηση μη οικείων καταστάσεων και των συμπεριφορών/ αντιδράσεων που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκειά τους. Έχουν βοηθήσει τον γιο μου να καθίσει ήσυχα κατά τη διάρκεια μιας κηδείας, να μάθει να χρησιμοποιεί την τουαλέτα, να κατανοεί το πρόγραμμα των οικογενειακών μας ταξιδιών – συμπεριλαμβανομένων των ατόμων που έπρεπε να επισκεφθούμε- και πολλά άλλα. Ακόμα και πριν μάθουμε ότι έχει υπερλεξία, οι κοινωνικές ιστορίες είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιτυχία του και στην απόκτηση πολλών εννοιών και δεξιοτήτων!

Ποιος μπορεί να γράψει μια κοινωνική ιστορία;

Ο καθένας! Ναι, ακόμα και εσείς. Στην πραγματικότητα, σας προτείνω ανεπιφύλακτα να γράψετε τις δικές σας κοινωνικές ιστορίες για το παιδί σας καθώς μπορείτε να τις κάνετε προσωπικές και να συμπεριλάβετε λεπτομέρειες που αφορούν το παιδί σας. Μπορείτε να βάλετε το όνομά του, συγκεκριμένες ημερομηνίες, ονόματα ανθρώπων που θα συμμετέχουν στο γεγονός, ονόματα κτιρίων ή περιοχών που θα επισκεφθείτε κτλ. Μπορείτε να βάλετε και φωτογραφίες όλων αυτών των πολύ συγκεκριμένων στοιχείων!

Συμβουλές για το γράψιμο μιας κοινωνικής ιστορίας.

Το γράψιμο μιας κοινωνικής ιστορίας είναι στην πραγματικότητα αρκετά εύκολο. Το μόνο που χρειάζεστε είναι έναν επεξεργαστή κειμένου word , το Powerpoint, το Google Docs ή μια εφαρμογή στον υπολογιστή. Εγώ προσωπικά χρησιμοποιώ το Microsoft Publisher, αλλά στο παρελθόν χρησιμοποιούσα Microsoft Word. Στη συνέχεια, χρειάζεται μόνο να ακολουθήσετε κάποιες απλές συμβουλές για να κάνετε τη δική σας ιστορία. 

1) Προσδιορίστε τη συμπεριφορά, τη δεξιότητα ή το γεγονός στο οποίο αναφέρεστε και βάλτε την σαν τίτλο: Χρησιμοποιήστε έναν τίτλο σαφή και συνοπτικό. Θα πρέπει να προσδιορίζει ακριβώς ποια είναι η κοινωνική ιστορία. Παράδειγμα: «Πώς δένω τα κορδόνια μου» ή «Πώς φοράω τα γυαλιά μου». 

2) Να εστιάζετε σε ένα πράγμα ή γεγονός τη φορά: Κάθε κοινωνική ιστορία πρέπει να αναφέρεται σε ένα μόνο θέμα. Δεν θέλετε να «φορτώσετε» με πολλές πληροφορίες το παιδί σας. Επιλέξτε ένα θέμα, για παράδειγμα την επίσκεψη στον οδοντίατρο, και γράψτε μια ιστορία μόνο για αυτό. 

3) Χρησιμοποιήστε εικόνες για να υποστηρίξετε το κείμενο: τα περισσότερα παιδιά με αυτισμό ή υπερλεξία βοηθούνται σημαντικά από οπτικά στοιχεία που συνοδεύουν και υποστηρίζουν το κείμενο. Οι εικόνες βοηθούν στην κατανόηση και βοηθούν το παιδί να δει πώς είναι συγκεκριμένα πράγματα κάθε περίστασης (πχ μια φωτογραφία μιας καρέκλας οδοντιάτρου μπορεί να δείξει στο παιδί πώς μοιάζει ένα οδοντιατρείο). Μπορείτε να χρησιμοποιείτε δικές σας εικόνες, να κάνετε τα δικά σας σχέδια ή να ψάχνετε φωτογραφίες και clipart που διατίθονται στο internet δωρεάν. Εγώ χρησιμοποιώ το Pixabay και το Canva για να βρίσκω φωτογραφίες. 

4) Κρατήστε την μορφή της κοινωνικής ιστορίας απλή! Χρησιμοποιήστε μια απλή μορφή για την κοινωνική ιστορία, έχοντας περιορισμένο κείμενο σε κάθε σελίδα και χρησιμοποιώντας απλά χρώματα και γραμματοσειρές. Εγώ προτιμώ το απλό λευκό φόντο στις κοινωνικές ιστορίες προκειμένου να μην υπάρχουν πολλά οπτικά διασπαστικά ερεθίσματα. Με αυτό τον τρόπο, επίσης, σε κάθε σελίδα το κείμενο και η εικόνα έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Πάντα προσπαθώ να έχω πολύ μικρό κείμενο σε κάθε σελίδα, περίπου 1-2 προτάσεις. 

5) Σπάστε το γεγονός ή τα πράγματα σε μικρότερα βήματα: Προσπαθήστε να σκεφτείτε όλα τα βήματα που περιλαμβάνονται σε μια δραστηριότητα ή δεξιότητα προκειμένου να τα συμπεριλάβετε όλα στην κοινωνική ιστορία. Δεδομένου ότι τα παιδιά με αυτισμό ή υπερλεξία σκέφτονται με κυριολεκτικό τρόπο και δυσκολεύονται πολύ με τις αφηρημένες έννοιες, είναι απαραίτητο να αναφέρονται ξεκάθαρα και κάποια κρυμμένα βήματα που συνήθως υπονοούνται και γίνονται εύκολα αντιληπτά από τα νευροτυπικά άτομα και θεωρούνται σε μεγάλο βαθμό δεδομένα. Για παράδειγμα, σε μια ιστορία για τη χρήση του δοχείου είναι καλό να διευκρινιστεί ότι αρχικά κατεβάζουμε αρχικά το παντελόνι και το εσώρουχο και μόλις είμαστε έτοιμοι, τότε σηκώνουμε το εσώρουχο και το παντελόνι μας. 

6) Να περιλαμβάνετε φράσεις και σενάρια έτσι ακριβώς όπως πρέπει/ μπορεί να τις πει το παιδί στη συγκεκριμένη περίσταση: Χρησιμοποιήστε τις κοινωνικές ιστορίες για να διδάξετε στο παιδί σας τις αναμενόμενες αντιδράσεις και απαντήσεις σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Για παράδειγμα, πιστεύω ότι θα πρέπει να περιλαμβάνει η ιστορία ακριβώς τις φράσεις που μπορεί να πει το παιδί, έτσι ώστε όταν λάβει χώρα πραγματικά το γεγονός το παιδί να ξέρει τι πρέπει να πει. 

7) Να είστε περιγραφικοί και να απαντάτε σε ερωτήσεις (ποιος, πώς, πότε, πού κτλ) για το γεγονός, τη συμπεριφορά ή τον σκοπό. Οι κοινωνικές ιστορίες πρέπει να περιλαμβάνουν προτάσεις που να απαντούν στις ερωτήσεις πότε, ποιος, τι πού, γιατί και πώς. Παράδειγμα: Βουρτσίζω τα δόντια μου δύο φορές την ημέρα. Μία φορά το πρωί και μία φορά πριν πέσω στο κρεβάτι για ύπνο. Αυτό βοηθάει στο να κρατάω τα δόντια μου καθαρά (αυτές οι προτάσεις δίνουν περιγραφικά πόσο συχνά, πότε και γιατί πρέπει κανείς να πλένει τα δόντια του). 

8) Περιγράψτε πώς πρέπει/ αναμένεται να αισθάνονται και να αντιδρούν το παιδί και οι άλλοι: Οι κοινωνικές ιστορίες θα πρέπει επίσης να περιγραφούν πώς αναμένεται να αισθάνεται ή να αντιδρά το παιδί στα συγκεκριμένα γεγονότα/καταστάσεις/δεξιότητες. Για παράδειγμα : Δεν πειράζει αν κλαίω σε μια κηδεία. Πολύ σημαντική είναι επίσης και η συμπερίληψη προτάσεων που περιγράφουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τη διάθεση των άλλων ατόμων. Για παράδειγμα: Οι γονείς μου θα είναι πολύ περήφανοι για μένα, όταν μάθω να δένω μόνος μου τα κορδόνια των παπουτσιών μου. 

9) Περιγράψτε ακριβώς τι πρέπει να κάνει το παιδί: Οι κοινωνικές ιστορίες πρέπει να περιγράφουν με ξεκάθαρες προτάσεις – οδηγίες ακριβώς ποιες συμπεριφορές αναμένονται από το παιδί. Αυτές οι προτάσεις – οδηγίες περιγράφουν τι πρέπει να κάνει το παιδί στη συγκεκριμένη κατάσταση ή τι πρέπει ακριβώς να κάνει για να αποκτήσει μια δεξιότητα. Αυτές οι οδηγίες πρέπει πάντα να γράφονται με θετικό τρόπο (δηλαδή προσπαθήστε να αποφεύγετε τις λέξεις «μην» και «δεν»). Για παράδειγμα: Όταν βλέπω ταινία στον κινηματογράφο, κάθομαι ήσυχα στη θέση μου. (Μια αρνητική διατύπωση θα ήταν η εξής: όταν βλέπω ταινία στον κινηματογράφο, δεν πηδώ πάνω στο κάθισμά μου). 

10) Κρατήστε τη γλώσσα της ιστορίας απλή και θετική: Αποφύγετε τις μεταφορές, τους ιδιωματισμούς ή άλλες αφηρημένες έννοιες. Καθώς τα παιδιά με αυτισμό ή υπερλεξία σκέφτονται κυριολεκτικά, προσπαθήστε να κρατήσετε τη γλώσσα απλή και μη αφηρημένη, μεταφορική. Η γλώσσα πρέπει να έχει, επίσης, θετικό χαρακτήρα. Οι κοινωνικές ιστορίες πρέπει να εστιάζουν στο τι πρέπει ή μπορεί να κάνει το παιδί και όχι στο τι δεν μπορεί/ πρέπει να κάνει. Ή τουλάχιστον, εκφράστε λεκτικά όσο πιο θετικά μπορείτε τις αρνητικές ή μη αναμενόμενες/ αποδεκτές συμπεριφορές. 

11) Γράψτε την κοινωνική ιστορία σε πρώτο πρόσωπο: Γράψτε την ιστορία από την προοπτική/πλευρά του παιδιού. Θα το βοηθήσει πολύ ο τρόπος αυτός να σχετιστεί με την ιστορία. 

12) Γράψτε την ιστορία σε παροντικό χρόνο. 

Οι κοινωνικές ιστορίες καλό είναι να περιλαμβάνουν 2-5 περιγραφικές προτάσεις ή προτάσεις που αναφέρονται σε σκέψεις, συναισθήματα και πράξεις άλλων ατόμων, για κάθε οδηγία/βήμα. Με αυτό τον τρόπο έχει διαπιστωθεί ότι είναι πιο αποτελεσματικές. 

Απόδοση του άρθρου How to write social stories

Ιωάννα Αγγέλου

Ειδική Παιδαγωγός - Νηπιαγωγός