Κατά τη δεκαετία του 1940, τα παιδιά αντιμετώπισαν πρωτοφανές μετατοπίσεις και βία. Από τους βομβαρδισμούς και τις σφαγές μέχρι τον αναγκαστικό εκτοπισμό και τη γενοκτονία, ο αντίκτυπος ήταν συγκλονιστικός. Εκατομμύρια παιδιά επηρεάστηκαν άμεσα από αυτές τις φρικαλεότητες, ενώ αμέτρητα άλλα υπέμειναν τις έμμεσες συνέπειες: ελλείψεις, οικογενειακούς αποχωρισμούς και θλίψη.
Στον απόηχο του πολέμου, εμπειρογνώμονες της παιδικής ηλικίας, όπως παιδίατροι, ψυχολόγοι και διατροφολόγοι, καθώς και πολιτικοί ηγέτες και εργαζόμενοι στον τομέα της ανθρωπιστικής βοήθειας, φοβήθηκαν για αυτή τη δυνητικά «χαμένη γενιά». Με την αναγνώριση της ευπάθειας των παιδιών ως κοινωνικής ομάδας, υπήρξε μια διεθνική ώθηση για την εφαρμογή προστατευτικών μέτρων. Αυτή η κοινή ευαισθητοποίηση οδήγησε σε ορόσημα όπως η ίδρυση του Διεθνούς Ταμείου Έκτακτης Ανάγκης για τα Παιδιά των Ηνωμένων Εθνών (UNICEF) τον Δεκέμβριο του 1946 και, αργότερα, η υιοθέτηση της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Παιδιού.
Το διάστημα από το 1939 έως το 1949 όχι μόνο ανέδειξε την ανάγκη προστασίας των παιδιών παγκοσμίως, αλλά υπογράμμισε και τη σημασία τους για την οικοδόμηση ενός ειρηνικού μέλλοντος. Όπως περιγράφεται λεπτομερώς στο La Seconde Guerre mondiale des enfants (Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος των παιδιών), που εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2024 από τις εκδόσεις Presses Universitaires de France, τα παιδιά ενσάρκωσαν την ελπίδα για τα μεταπολεμικά έθνη. Θεωρούνταν όχι μόνο ως θύματα πολέμου αλλά και ως ενεργοί συμμετέχοντες στη διαμόρφωση ενός ειρηνικού κόσμου.
Τα σχολεία ως θεμέλια της ανασυγκρότησης
Μετά το 1945, τα σχολεία έγιναν κεντρικό στοιχείο της κοινωνικής ανασυγκρότησης της Ευρώπης. Θεωρούμενα ως χώροι κοινωνικοποίησης που περιλάμβαναν σχεδόν όλα τα παιδιά, τα σχολεία θεωρούνταν κρίσιμα για την ανοικοδόμηση της κοινωνίας. Ορισμένα μέτρα είναι παρόμοια με εκείνα που εισήχθησαν μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Τα παιδιά, ιδιαίτερα εκείνα από 6 έως 14 ετών (η τυπική ηλικία για την υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ευρώπη), επιφορτίστηκαν με τη διατήρηση της μνήμης των πεσόντων στρατιωτών, των αντιστασιακών και των θυμάτων πολιτών. Καθάρισαν και στόλισαν τάφους, παρευρέθηκαν σε δημόσιες τελετές και προσκύνησαν τους νεκρούς.
Ωστόσο, η μεταπολεμική εκπαίδευση προχώρησε παραπέρα. Σε ορισμένες χώρες, ιδιαίτερα εκείνες που είχαν προηγουμένως αυταρχικά ή ολοκληρωτικά καθεστώτα όπως η Ιταλία και η Γερμανία, τα σχολικά προγράμματα υπέστησαν σημαντικό μετασχηματισμό. Τα μαθήματα για τη δημοκρατική διακυβέρνηση και τις ειρηνικές προσωπικότητες, είτε ενισχύθηκαν είτε ανασυστήθηκαν και τα μαθήματα ιστορίας άρχισαν να δίνουν έμφαση στις πολιτιστικές, πολιτικές και οικονομικές ανταλλαγές μεταξύ των εθνών. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις είχαν στόχο να αντιμετωπίσουν τις εθνικιστικές ιδεολογίες που είχαν τροφοδοτήσει τον πόλεμο και τον διχασμό.
Σε αντίθεση με την εποχή μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά τα χρόνια μετά το 1945 έγιναν προσπάθειες για την ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των εθνών με την ενίσχυση των συνδέσεων μεταξύ των νεότερων πολιτών τους. Αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα τα προγράμματα που προωθούν τις διεθνείς ανταλλαγές σχολείων. Γάλλοι μαθητές αλληλογραφούσαν με Καναδούς συνομήλικους, παιδιά από την Αγγλία έστελναν βιβλία σε Γερμανούς και Σουηδοί μαθητές ταξίδεψαν στο Βέλγιο.
Η Γερμανία φιλοξένησε ένα από τα πιο φιλόδοξα προγράμματα: το «Πρόγραμμα Παγκόσμιας Φιλίας μεταξύ των Παιδιών» (World Friendship Among Children Program) υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Αυτή η πρωτοβουλία περιελάμβανε αλληλογραφία, μαθητικά ταξίδια και ακόμη και τη συμβολική υιοθεσία ορφανών πολέμου από τις τάξεις. Στα πλαίσια του πρπογράμματος δημιουργήθηκε, επίσης, το «Παγκόσμιο Συμβούλιο Φιλίας του Μέλλοντος» (World Friendship Council of the Future), όπου οι νέοι πρότειναν πρωτοβουλίες για διεθνή διάλογο, μιμούμενοι τις λειτουργίες νεοσύστατων οργανισμών όπως τα Ηνωμένα Έθνη, η UNESCO και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Τέλος, στη Γερμανία ιδρύθηκαν οι Οίκοι της Αμερικής (Houses of America) και τα Κέντρα Νεότητας. Ενώ ο στόχος ήταν να προσφερθούν στα παιδιά αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, οι Αμερικανοί θεωρούσαν πρωτίστως ως εργαλεία ήπιας δύναμης και πολιτικά μέσα για την (επαν)εκπαίδευση των νέων σχετικά με τις αρχές της δημοκρατίας.
Ενεργητική παιδαγωγική για την ευρωπαϊκή εκπαίδευση
Πράγματι, μετά το 1945, η εκπαίδευση των παιδιών για την ειρήνη σήμαινε και την εκπαίδευσή τους για τη δημοκρατία. Σε όλη τη Δυτική Ευρώπη, οι μέθοδοι διδασκαλίας που εμπνέονται από κινήματα προοδευτικής εκπαίδευσης – που υποστηρίχθηκαν από προσωπικότητες όπως η Μαρία Μοντεσσόρι, ο Οβίντε Ντεκρολι και ο Τζον Ντιούι – έγιναν ευρέως διαδεδομένες.
Για τους εκπαιδευτικούς ηγέτες, δεν αρκούσε απλώς η διδασκαλία των δημοκρατικών αρχών: τα παιδιά έπρεπε να τις εφαρμόζουν. Οι αίθουσες διδασκαλίας έγιναν μικρογραφίες των κοινωνιών όπου οι μαθητές εξέλεγαν εκπροσώπους της τάξης, ψήφιζαν για σχολικά θέματα και συζητούσαν καθημερινά και πολιτικά θέματα. Αυτή η ενεργή δέσμευση είχε ως στόχο την καλλιέργεια της αστικής ευθύνης και της κριτικής σκέψης.
Μερικά μεταπολεμικά πειράματα προχώρησαν περισσότερο. Κοινότητες παιδιών ή «παιδικές δημοκρατίες» εμφανίστηκαν σε όλη την Ευρώπη για να προσφέρουν σπίτια σε παιδιά που είχαν χάσει τα σπίτια και τους γονείς τους. Ενώ η κύρια αποστολή τους ήταν ανθρωπιστική, αυτές οι κοινότητες προορίζονταν επίσης να αποτελέσουν τα θεμέλια νέων, ειρηνικών κοινωνιών. Η αυτοδιοίκηση ήταν κεντρική στον στόχο τους για προετοιμασία στην ενεργή συμμετοχή στα κοινά. Στη Repubblica dei Ragazzi (Δημοκρατία των αγοριών) στη Santa Marinella, κοντά στη Ρώμη, τα παιδιά είχαν το δικό τους δικαστήριο, τη διαβουλευτική συνέλευση και το συνδικάτο τους.
Ιδεολογικές διαφορές
Ενώ τα σχολεία είναι πράγματι ο ακρογωνιαίος λίθος της παγκόσμιας οικοδόμησης της ειρήνης, οι συζητήσεις για την προώθηση της ειρήνης ξεπερνούν τα όρια της τάξης για να συμπεριλάβουν όλες τις πτυχές της ζωής των παιδιών. Αυτό περιλαμβάνει την ιδιωτική σφαίρα, όπως αποδεικνύεται από πολυάριθμες διακρατικές νομοθετικές προσπάθειες για την απαγόρευση των βίαιων κόμικς και των παιχνιδιών με θέμα τον πόλεμο, τα οποία κατηγορούνται ότι υποκινούν την επιθετικότητα στα παιδιά και ως εκ τούτου απειλούν ένα ειρηνικό μέλλον.
Αυτό το κύμα πρωτοβουλιών μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο υπογραμμίζει το γεγονός ότι η εκπαίδευση για την ειρήνη και τη δημοκρατία ήταν ένα ευρωπαϊκό – αν όχι παγκόσμιο – έργο. Ωστόσο, η ερμηνεία του διέφερε ανάλογα με τη χώρα και την περιοχή. Στη Γαλλία, τη Δυτική Γερμανία και την Ιταλία, το έργο είχε τις ρίζες του σε φιλελεύθερα ιδανικά. στην Ανατολική Ευρώπη, αντικατόπτριζε μια διαφορετική αντίληψη της δημοκρατίας.
Στη Δύση, η εστίαση ήταν στο άτομο, με τα αγόρια και τα κορίτσια να αναλαμβάνουν παραδοσιακούς, έμφυλους ρόλους: τα κορίτσια ενθαρρύνονταν να γίνουν μελλοντικές μητέρες, ενώ τα αγόρια προορίζονταν να γίνουν εργάτες που συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Αντίθετα, το ανατολικό μοντέλο έδωσε έμφαση στις συλλογικές αξίες μέσα σε ένα σοσιαλιστικό πλαίσιο, προωθώντας πιο ισότιμες σχέσεις μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, αν και στην υπηρεσία πολιτικών στόχων.
Ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές διαφορές, αυτές οι πρωτοβουλίες μετά το 1945 άφησαν μια κληρονομιά που διατηρείται μέχρι και τις μέρες μας. Η επιρροή τους μπορεί ακόμη να φανεί σήμερα σε σχολικές δραστηριότητες, όπως οι μαθητικές εκλογές και τα μαθητικά ταξίδια, που συνεχίζουν να απηχούν τα δημοκρατικά ιδεώδη εκείνης της εποχής.
Απόδοση του άρθρου Education for peace: the effort to teach children how to rebuild societies after WWII
Ευλαμπία Αγγέλου
Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας
Ανεξάρτητη Ερευνήτρια
Φωτογραφία: Παιδιά που τρέχουν στην κατασκήνωση που διοργάνωσε η Entraide για τα παιδιά-θύματα πολέμου στο Château de la Guette στοVilleneuve-Saint-Denis, France τον Μάιο του 1945. AFP
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου