Fake News ή ψευδείς ειδήσεις, post truth ή μετα-αλήθεια, είναι μόνο δύο από τους νέους όρους που κατακλύζουν τον τελευταίο καιρό δημόσιες συζητήσεις, δημοσιεύματα έντυπα και ηλεκτρονικά, αναρτήσεις και σχόλια στα κοινωνικά δίκτυα ή –επί το ελληνικότερον!– στα social media. «Πρέπει να διασταυρώνουμε τις ειδήσεις» είναι μια άλλη φράση που ακούγεται και γράφεται επίσης συχνά, χωρίς, όμως, να δίνει ουσιαστικές λύσεις, προσβάσιμες στο ευρύ κοινό. Ενας τεράστιος όγκος πληροφοριών, κάθε είδους, διακινείται μέσω Internet από και προς κάθε κατεύθυνση, δημιουργώντας ένα χαώδες τοπίο επιλογών ή, αλλιώς, μια υπερπληροφόρηση η οποία αφού δεν παρέχεται με τη σφραγίδα καμιάς αυθεντίας απαιτεί νέες δεξιότητες χειρισμού από τους πολίτες του 21ου αιώνα. Κάπου εδώ εμφανίζεται ο όρος Media Literacy για τον οποίο συζητήσαμε με την Κατερίνα Χρυσανθοπούλου, εκπρόσωπο του Media Literacy Institute (Ινστιτούτο για την Παιδεία στα Μέσα).
– Media Literacy, λοιπόν. Γιατί και τι σημαίνει ακριβώς;
– Μπορούμε να αποδώσουμε με διάφορους τρόπους τον όρο στα ελληνικά – συχνά μεταφράζεται ως γραμματισμός ή αλφαβητισμός στα Μέσα ή μιντιακός γραμματισμός. Ωστόσο, τον αποδίδουμε ως «Παιδεία στα Μέσα», ακριβώς επειδή στα ελληνικά διαθέτουμε τη λέξη «παιδεία», που είναι υπερσύνολο του γραμματισμού αλλά δεν ταυτίζεται με την «εκπαίδευση» (media education) και αφορά τον τρόπο χρήσης των Μέσων. Αναφέρεται στην ικανότητα πρόσβασης, ανάλυσης, αξιολόγησης και δημιουργίας πληροφορίας σε ποικίλες μορφές.
Η τεχνολογία μάς δίνει πρόσβαση σε πληροφορία και γνώση, αλλά είναι το εργαλείο. Το να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τις έξυπνες συσκευές ή τα κοινωνικά δίκτυα δεν σημαίνει ότι έχουμε γίνει «πληροφοριακά εγγράμματοι» γιατί αυτό που προέχει, πάντα, είναι η κριτική σκέψη.
Μια κρίσιμη διάσταση της παιδείας στα Μέσα είναι το News Literacy, η ειδησεογραφική παιδεία, που εστιάζει στην ενημέρωση από ειδησεογραφικές πηγές. Παρότι στο Διαδίκτυο και στις διάφορες πλατφόρμες ενημέρωσης η μορφή με την οποία παρουσιάζεται το περιεχόμενο είναι παρόμοια και, συχνά, το οπτικό υλικό υπερέχει ποσοτικά του κειμένου, δεν είναι όλες οι πληροφορίες ίδιες. Και δεν είναι όλες σωστές. Αυτό φαίνεται αυτονόητο στους μεγαλύτερους, στους ενηλίκους που έχουν την εμπειρία της επαγγελματικής τηλεόρασης, της έγκυρης πηγής η οποία μπορεί να τεκμηριώσει την πληροφορία που μεταδίδει. Ομως δεν είναι αυτονόητο για τους νεότερους, που έχουν μεγαλώσει με ένα νέο είδος «κίτρινου Τύπου», το οποίο δημιούργησε χαμηλή εκτίμηση γενικώς για τη δημοσιογραφία. Δεν είναι επίσης καθόλου εύκολο για τους γηγενείς του Διαδικτύου, όπως ονομάζουμε τις ηλικίες που γεννήθηκαν και μεγαλώνουν «μέσα» σε αυτό σε αντίστιξη με τους «μετανάστες» του Διαδικτύου, αυτούς δηλαδή που μεγάλωσαν με εφημερίδα, ραδιόφωνο και τηλεόραση. Για τους «γηγενείς» δεν είναι καθόλου εύκολο να αναπτύξουν άλλα κριτήρια, πέραν των αισθητικών, και να αντιληφθούν τις διαφορές μεταξύ διαφορετικών πηγών ειδήσεων και πληροφοριών. Ολες φαίνονται ίδιες πάνω στην ίδια οθόνη!
Θεμελιώδης η «ψηφιακή αγωγή» στη σύγχρονη δημοκρατική κοινωνία
– Πώς σκεφτήκατε να δημιουργήσετε το ινστιτούτο;
– Ηταν και είναι αποτέλεσμα δουλειάς πολλών ετών. Παρατηρώντας τα σχόλια των χρηστών στο ένα από τα δύο site μας, στο www.jaj.gr αλλά και στο medialiteracyinstitute.gr, βλέπαμε τις τεράστιες παρεξηγήσεις σχετικά με ζητήματα που θεωρούσαμε, αν όχι λυμένα, πάντως με όχι τόσο ευρεία διασπορά στρεβλών παρεκκλίσεων. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η έκταση και η ένταση του αντιεμβολιαστικού κινήματος. Με τον οποιονδήποτε χρήστη του Διαδικτύου να εξελίσσεται σε ειδικό και να επηρεάζει, να δημιουργεί πεποιθήσεις όπως ότι π.χ. τα εμβόλια είναι απλώς ένας τρόπος για να «τα παίρνουν» οι φαρμακευτικές εταιρείες. Παρατηρούσαμε σχόλια γονέων που είχαν πειστεί και εφαρμόσει την αντιεμβολιαστική πρακτική στα παιδιά τους.
Αλλος ένας λόγος ήταν ο φόβος του Διαδικτύου: Βλέπουμε πολλούς ειδικούς να υποδεικνύουν πώς να περιορίσουμε τον χρόνο που τα παιδιά μας περνούν μπροστά σε μια οθόνη ή online. Ομως, ακόμη και αν απενεργοποιήσουμε το Wi-Fi στο σπίτι, δεν θα αποφύγουμε τη σημερινή κουλτούρα των μέσων. Τα Μέσα δεν επηρεάζουν τον πολιτισμό μας. Είναι ο πολιτισμός μας. Και αντί για τεχνοφοβικοί, θεωρούμε ότι πρέπει να μάθουμε να είμαστε κάτι πιο δύσκολο, αλλά πιο χρήσιμο: κριτικοί. Στην πραγματικότητα, λοιπόν, πρώτα εντοπίσαμε την ανάγκη και μετά, αναζητώντας, βρήκαμε ότι οι Αγγλοσάξονες ασχολούνταν ήδη με το θέμα και είχαν δώσει και τον όρο Media Literacy.
– Σε τι αφορά την καθημερινότητα των ανθρώπων και σε ποιους απευθύνεστε;
– Καταναλώνουμε πάρα πολλές πληροφορίες και χρησιμοποιούμε πολλά Μέσα που επηρεάζουν τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις και τις δράσεις μας στην κοινωνία. Η σημασία της οπτικής επικοινωνίας και της «ανάγνωσης» της πληροφορίας αυξάνεται. Δεν ξέρουμε ακόμα αν είναι πιο αποτελεσματικό να διαβάζουμε από μια διαδραστική οθόνη ή από μια στοίβα επιλεγμένων και καλά δομημένων εντύπων.
Απευθυνόμαστε, λοιπόν, σε όλους όσοι θέλουν να μη βρίζουν απλώς τα ΜΜΕ, αλλά να κατανοήσουν τους τρόπους με τους οποίους αυτά επηρεάζουν τον πολιτισμό και να αποκτήσουν τις δεξιότητες που απαιτούνται προκειμένου να κρίνουν καλύτερα οποιαδήποτε πληροφορία και να αποφασίσουν αν και πώς θα τη μοιραστούν στο Διαδίκτυο. Σε όσους επιθυμούν να μάθουν να αναγνωρίζουν, κατά το δυνατόν βέβαια, τεχνικές πειθούς, χειραγώγησης, στρατηγικών μάρκετινγκ και επικοινωνίας. Σε όσους θέλουν, δηλαδή, να καταλάβουν και να αναλάβουν την ευθύνη που έχουν απέναντι στο κοινωνικό σύνολο όταν διαχέουν την οποιαδήποτε πληροφορία. Σε όσους θέλουν να αντιληφθούν πως οτιδήποτε αναρτάται στο Διαδίκτυο αποτελεί δημιουργία νέου περιεχομένου από εμάς τους ίδιους. Και σε όσους καταλαβαίνουν ότι οι άνθρωποι δεν λειτουργούν πλέον ως δοχεία μεταφοράς γνώσεων και ότι η Παιδεία δεν μπορεί να είναι η αποστήθιση όγκων πληροφοριών, αλλά εκμάθηση δεξιοτήτων και τρόπων συνεργασίας.
Η Παιδεία στα Μέσα μάς εκπαιδεύει στον έλεγχο –και στον αυτοέλεγχο!– στην απόκτηση «ψηφιακής αγωγής». Ενός συνόλου συμβάσεων που ακολουθούμε στην online ή ψηφιακή μας συμπεριφορά, ώστε να μάθουμε να θέτουμε τις σωστές ερωτήσεις σχετικά με ό,τι βλέπουμε, διαβάζουμε ή ακούμε, καθώς και να ελέγχουμε το περιεχόμενο που δημιουργούμε ή παίρνουμε από άλλους. Χωρίς αυτή τη θεμελιώδη ικανότητα, ένα άτομο δεν είναι σε θέση να ασκήσει την ιδιότητα του πολίτη μιας σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας.
– Τι γίνεται σε άλλες χώρες;
– Ο,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες συμβαίνει και στην Ελλάδα. Η «Παιδεία στα Μέσα» αποτελεί μέρος του θεμελιώδους δικαιώματος κάθε πολίτη, της ελευθερίας της έκφρασης, του δικαιώματος στην πληροφόρηση. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση και τη διατήρηση της δημοκρατίας. Oσον αφορά τις πολιτικές που κάθε κράτος υιοθετεί, σε πολύ λίγες χώρες εντάσσεται επισήμως ο όρος «Παιδεία στα Μέσα» ή «Γραμματισμός στα Μέσα» κ.λπ. στο επίσημο πρόγραμμα σπουδών της τυπικής εκπαίδευσης, του σχολείου δηλαδή. Σε επίπεδο χάραξης πολιτικής, οι εξελίξεις της τεχνολογίας συχνά μας ξεπερνούν. Ωστόσο, τα πράγματα αλλάζουν γρήγορα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανέφερε τον όρο «Παιδεία στα Μέσα» στις πολιτικές της, επιχειρώντας αφενός να καταγράψει την τρέχουσα κατάσταση στα κράτη-μέλη και αφετέρου να προτείνει πολιτικές.
Στην Ελλάδα, οι αρμόδιες αρχές για τη χάραξη εθνικής πολιτικής είναι τα υπουργεία Παιδείας και Ψηφιακής Πολιτικής. Ξεκινώντας από το αίτημα για ασφαλές Διαδίκτυο για τα παιδιά, σε πολλές χώρες, είτε σε εθνικό επίπεδο είτε σε επίπεδο πρωτοβουλιών που λαμβάνουν τοπικοί οργανισμοί, ΜΚΟ, η κοινωνία των πολιτών ή φορείς επιρροής, βλέπουμε να ξεκινούν δράσεις ευαισθητοποίησης παιδιών και ενηλίκων στα ζητήματα της ορθής και έξυπνης χρήσης των Μέσων και παραγωγής του περιεχομένου τους.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΜΑΚΡΗΣ
Πηγή: Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου