Η Marlee Matlin έχει κερδίσει ένα Όσκαρ και έχει εμφανιστεί σε αμέτρητες ταινίες και τηλεοπτικές εκπομπές. Ωστόσο, έχει αντιμετωπίσει κι αυτή ένα δίλημμα συνηθισμένο για τους κωφούς: πώς να διεκδικήσει ισότιμη πρόσβαση στην πληροφορία, όταν ζει σε έναν κόσμο που δίνει συνεχώς προτεραιότητα στην ακοή και την ομιλία.Στο Marlee Matlin: Not Alone Anymore, η σκηνοθέτις Shoshannah Stern καταγράφει τη ζωή και τις εμπειρίες της Matlin ως πρωτοπόρου στο Hollywood και σε άλλους χώρους όπου κυριαρχούν οι ακούοντες. Η ταινία περιέχει πολλές εντυπωσιακές στιγμές, αλλά μία από τις πιο δυνατές είναι προς το τέλος της ταινίας.
Στο ιδιαίτερο στυλ του ντοκιμαντέρ, η Stern παίρνει συνέντευξη από την Matlin σε έναν άνετο καναπέ, με τις δύο γυναίκες να κάθονται πρόσωπο με πρόσωπο και να συνομιλούν στην αμερικανική νοηματική γλώσσα, καθώς η κάμερα κινείται πανοραμικά στη συζήτησή τους. Συζητούν διάφορα θέματα κοινωνικής φύσης με τα οποία η Matlin δεν είχε ποτέ άμεση επαφή, τουλάχιστον όχι μέχρι που αντιμετώπισε τις αρνητικές συνέπειές τους (μεταξύ αυτών και η ενδοοικογενειακή βία).
Όπως λέει η Matlin στην Stern, καθώς εμφανίζονται και αγγλικοί υπότιτλοι στην οθόνη: «Οι άνθρωποι που ακούνε είναι τυχεροί που μπορούν να ακούσουν και να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες όπου κι αν πάνε, όπου κι αν βρίσκονται, όποιος κι αν είναι μαζί τους». Σταματάει για ένα δευτερόλεπτο. «Οι κωφοί έχουν μόνο τα μάτια τους για να προσλαμβάνουν τις πληροφορίες».
Ακριβώς τότε, η Stern απαντά απαλά: «Αυτή είναι η γλωσσική αποστέρηση».
Αυτή η σκηνή αποκαλύπτει πώς ακόμη και σημαντικές προσωπικότητες Κωφών όπως η Matlin προσπαθούν πάντα να καλύψουν το χαμένο έδαφος, γεμίζοντας κενά γνώσης στα οποία έχουν άμεση πρόσβαση οι ακούοντες. Ακόμα και με τις πολλές ευκαιρίες που είχε η Matlin - από τη συνεργασία με διάσημους σκηνοθέτες μέχρι τη δυνατότητα να έχει σταθερό διερμηνέα στην επαγγελματική της ζωή - εξακολουθεί να αναγνωρίζει τον αντίκτυπο που έχει η έλλειψη προσβάσιμων πληροφοριών στην προσωπική της ζωή.
Τι είναι όμως η γλωσσική αποστέρηση; Οι κοινότητες κωφών συζητούν αυτόν τον όρο εδώ και χρόνια, ωστόσο εξακολουθεί να είναι λιγότερο οικείος στους ακούοντες.
Οι ερευνητές έχουν προτείνει τον όρο «γλωσσική αποστέρηση» για να τονίσουν τη σημασία της πρώιμης απόκτησης γλώσσας και της έκθεσης σε μια προσβάσιμη γλώσσα, ιδιαίτερα για τα παιδιά που γεννιούνται κωφά ή βαρήκοα. Τα κρίσιμα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού είναι καθοριστικά για τη διαμόρφωση των επικοινωνιακών και κοινωνικοσυναισθηματικών δεξιοτήτων που θα πάρουν μαζί τους στην ενήλικη ζωή — συμπεριλαμβανομένης και της γλωσσικής ανάπτυξης, η οποία είναι θεμελιώδης για πολλούς τομείς της προσωπικής και γνωστικής ανάπτυξης.
Ωστόσο, η γλωσσική ανάπτυξη συχνά φαίνεται διαφορετική για τα παιδιά με σοβαρή γλωσσική αποστέρηση από ό,τι για τους ακούοντες συνομηλίκους τους. Όταν ένα παιδί με σοβαρή γλωσσική αποστέρηση δεν αποκτά επαρκή έκθεση στη γλώσσα από νεαρή ηλικία, μπορεί να βιώνει συνέπειες για όλη του τη ζωή - από σοβαρά κενά επικοινωνίας και ανάπτυξης έως διαλείποντα κενά στην κοινωνική γνώση, όπως αυτά που βίωσε η Matlin όταν δεν ήξερε τι ονομάζεται «ενδοοικογενειακή βία». Όπως έχουν υποδείξει ο Wyatte Hall και οι συνεργάτες του, η γλωσσική αποστέρηση παρουσιάζεται σε ένα φάσμα και μπορεί να έχει ποικίλες επιπτώσεις στη γλώσσα, στην ψυχική υγεία και σε άλλους τομείς.
Στην ουσία, η γλωσσική αποστερηση πηγάζει από μια αναντιστοιχία μεταξύ του αισθητηριακού και γλωσσικού προσανατολισμού ενός παιδιού και των επικρατουσών πρακτικών επικοινωνίας του οικιακού και σχολικού του περιβάλλοντος. Τα περισσότερα παιδιά με προβλήματα ακοής γεννιούνται σε ακούουσες οικογένειες, πολλές από τις οποίες δεν μαθαίνουν τη νοηματική γλώσσα. Η ομιλούμενη γλώσσα από μόνη της, όμως, δεν είναι πλήρως προσβάσιμη στα κωφά και βαρήκοα παιδιά.
Τι γίνεται όμως με την ανάπτυξη της τεχνολογίας; Παρόλο που συσκευές όπως τα ακουστικά βαρηκοΐας και τα κοχλιακά εμφυτεύματα μπορούν να δώσουν σε ένα παιδί με κώφωση/βαρηκοΐα έκθεση στον ήχο, η τεχνολογία ακουστικών βοηθημάτων από μόνη της δεν εγγυάται πλήρη πρόσβαση στη γλώσσα, ούτε διασφαλίζει την απόκτηση της γλώσσας. Τα παιδιά με κώφωση/ βαρηκοΐα γεννιούνται σε διαφορετικές συνθήκες και τα αποτελέσματα μπορεί να ποικίλλουν σημαντικά. Ενώ ορισμένα παιδιά μπορεί να επωφεληθούν από τα σύγχρονα ακουστικά βοηθήματα, άλλα παιδιά δυσκολεύονται χωρίς πρόσβαση σε μια οπτική γλώσσα.
Οι ερευνητές τονίζουν πώς η έλλειψη έκθεσης στη γλώσσα από τα κωφά παιδιά (και τους ενήλικες) συνδέεται με άλλα ζητήματα, όπως οι περιορισμένες ευκαιρίες για «τυχαία μάθηση», τη γνώση που αποκτούν τα άτομα όταν ακούνε τυχαία τις συζητήσεις γύρω τους. Τα κωφά παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου επικρατεί ο προφορικός λόγος συχνά χάνουν τέτοιες τυχαίες πληροφορίες - όχι επειδή είναι ανίκανα να μάθουν, αλλά λόγω της αναντιστοιχίας στη γλώσσα που χρησιμοποιείται και στα αισθητηριακά ερεθίσματα που μπορούν να προσλάβουν τα παιδιά.
Ανάμεσα στις άλλες εντυπωσιακές σκηνές στο ντοκιμαντέρ της Stern είναι μία που δείχνει πώς μοιάζει μια απρόσιτη γλώσσα, πόσο δύσκολο μπορεί να είναι για ένα κωφό άτομο να μάθει οτιδήποτε τυχαία σε ένα περιβάλλον που δεν χρησιμοποιεί νοηματική γλώσσα.
Σε κάποιο σημείο νωρίτερα στην ταινία, η ομάδα παραγωγής συνοδεύει την Matlin σε μια κοινωνική συγκέντρωση με τα ακούοντα μέλη της οικογένειάς της, κανένα από τα οποία δεν χρησιμοποιεί τη νοηματική γλώσσα άπταιστα (ή και πολύ). Ενώ όλοι μιλάνε στην κουζίνα, βλέπουμε την Matlin να ρωτάει «Τι;» Η προφορική συζήτηση της οικογένειάς της συνεχίζεται, σε μεγάλο βαθμό χωρίς τη συμμετοχή της.
Ξαφνικά, η ταινία αποκτά μια ασυνήθιστη υπερ-προσοχή στον ήχο. Σε παλιομοδίτικους κίτρινους υπότιτλους -διαφορετικών από το στυλ που χρησιμοποιείται για τους υπόλοιπους υπότιτλους στο ντοκιμαντέρ-, διαφορετικοί θόρυβοι αρχίζουν να στροβιλίζονται στην οθόνη. Γέλια. Κροτάλισμα πιάτων. Ο επαναλαμβανόμενος υπότιτλος [ΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΟ]. Η κινηματογράφηση δίνει έμφαση στον συντονισμό του ακουστικού κόσμου με τις ακουστικές πληροφορίες, σε συνδυασμό με σχόλια για το πόσο παράξενοι μπορεί να είναι αυτοί οι ήχοι.
Τα μάτια της Matlin κοιτάζουν διαφορετικά σημεία της οθόνης. Σύντομα, κάθεται στον καναπέ καθώς οι ακούοντες σύντροφοί της φλυαρούν, με τους υπότιτλους [ΠΝΙΧΤΟΙ ΗΧΟΙ] και τα [ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΦΩΝΗΕΝΤΑ] να περνούν πάνω από το κεφάλι της.
Όταν για λίγο κοιτάζει την κάμερα, στα μάτια της φαίνεται η απογοήτευση, αλλά και η παντελής έλλειψη έκπληξης. Η Matlin έχει ξαναβρεθεί σε αυτήν τη θέση.
Πολλοί άνθρωποι με βαρηκοΐα και κώφωση έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις, με τον δικό τους τρόπο. Ανάμεσα στα χαρίσματα της Stern ως σκηνοθέτιδας είναι η ικανότητά της να χρησιμοποιεί τη γλώσσα του κινηματογράφου - από τους δημιουργικούς υπότιτλους μέχρι τον οπτικοακουστικό σχεδιασμό - για να τονίσει την εγγενή αγκαθωτή φύση της επικοινωνίας.
Σύμφωνα με τους Κωφούς του ντοκιμαντέρ, η γλωσσική αποστέρηση και η έλλειψη πρόσβασης στη γλώσσα αποτελούν πραγματικές και απτές προκλήσεις. Είναι φαινόμενα που έχουν διαμορφώσει τη ζωή της Matlin. (Εκτός από τη στέρηση γλώσσας, οι Κωφοί συζητούν συχνά τις συνέπειες του «συνδρόμου του τραπεζιού» ή του αισθήματος ότι είναι απομονωμένοι όταν τα άλλα μέλη της οικογένειάς τους συζητούν χρησιμοποιώντας προφορικό λόγο στο τραπέζι κατά τη διάρκεια των γευμάτων).
Η ταινία δείχνει την Matlin να παλεύει με την ανατροφή της και την πρόσβαση στη γλώσσα. Εξηγεί πώς ήταν η μόνη κωφή στην οικογένειά της, καθώς και η μικρότερη. Έπρεπε συνεχώς να ρωτάει τα άλλα μέλη της οικογένειας τι συνέβαινε. Έφερνε κόμικς για να διαβάσει στο τραπέζι, προσπαθώντας να καταπολεμήσει την πλήξη.
«Αλλά εκείνη την εποχή, προς υπεράσπισή τους», λέει, «δεν ήξερα πόσο σημαντική ήταν η επικοινωνία. Δεν μπορούσα να εντοπίσω το πρόβλημα».
Η ταινία της Stern απεικονίζει κομμάτια αυτού του προβλήματος. Μέσω της προσέλκυσης του θεατή στο προσωπικό ταξίδι της Matlin και μέσω της ιεράρχησης της οπτικής αφήγησης, αυτό το ντοκιμαντέρ τονίζει τη σημασία της προσβάσιμης επικοινωνίας.
Όπως εξηγεί η Matlin στην κάμερα, αγαπά την ακούουσα οικογένειά της. Οι γονείς της έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν. Απλώς εύχεται να είχαν περισσότερες πληροφορίες — όλοι τους, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας.
Σήμερα, τα ερευνητικά δεδομένα συνεχίζουν να αυξάνονται: οι δίγλωσσες προσεγγίσεις στην εκπαίδευση των κωφών έχουν τεράστια οφέλη. Ακόμα κι αν οι ακούοντες γονείς δεν μάθουν άπταιστα την νοηματική γλώσσα, οι προσπάθειές τους να ενσωματώσουν τη νοηματική στην κοινή ζωή στο σπίτι έχουν θετικές επιπτώσεις για τα παιδιά τους, ανεξάρτητα από τις αποφάσεις που λαμβάνουν σχετικά με τον προφορικό λόγο και τα ακουστικά βοηθήματα. Και η διασφάλιση ενός οπτικά πλούσιου σχολικού περιβάλλοντος μπορεί επίσης να ενδυναμώσει τα παιδιά, είτε φοιτούν σε σχολείο Κωφών είτε σε ένα γενικό σχολείο με διευκολύνσεις όπως ύπαρξη ατόμων που γνωρίζουν νοηματική.
Αν και η Matlin είναι ένα άτομο, το ντοκιμαντέρ Marlee Matlin: Not Alone Anymore παρουσιάζει μια γενικότερη ιστορία που μοιράζονται πολλά κωφά άτομα: αυτή του να μεγαλώνουν μόνοι, νιώθοντας απομονωμένοι λόγω της αδυναμίας τους να επικοινωνήσουν. Ωστόσο, η ζωή είναι καλύτερη όταν δεν είμαστε μόνοι, όταν μπορούμε να μοιραστούμε τη γλώσσα μας με τους πιο κοντινούς μας ανθρώπους. Καθώς η γνώση για την νοηματική γλώσσα συνεχίζει να αυξάνεται, όλο και περισσότεροι άνθρωποι, τόσο κωφοί όσο και ακούοντες, μπορούμε να επωφεληθούμε από πιο πολυτροπικούς και πολύγλωσσους τρόπους επικοινωνίας.
Μοιράζοντας τις δικές της ιστορίες σχετικά με την πρόσβαση στη γλώσσα, η Matlin συνεχίζει να ανοίγει νέους δρόμους για κοινωνική αλλαγή.
Απόδοση του άρθρου What is language deprivation?
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)
Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)
MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου