Το "From the Tree", το εξαιρετικό βιβλίο του Άντριου Σόλομον για την ανατροφή παιδιών διαφορετικών από τον εαυτό μας, προσδιορίζει τη χρήσιμη διάκριση μεταξύ κάθετων και οριζόντιων ταυτοτήτων. Οι κάθετες ταυτότητες κληρονομούνται - ένα οικογενειακό όνομα ή μια εθνικότητα -, ενώ 0ι οριζόντιες ταυτότητες είναι ιδιότητες που μας καθορίζουν, με τις οποίες οι γονείς μπορεί να μην έχουν καμία σχέση, όπως η εγγύτητα που νιώθουν τα αυτιστικά άτομα μεταξύ τους ή τα ομοφυλόφιλα ή τα κωφά άτομα.
Το “Sorda”, μια ισπανόφωνη ταινία σε σκηνοθεσία της Εύα Λιμπερτάδ, με πρωταγωνίστρια την κωφή αδερφή της Λιμπερτάδ, Μίριαμ Γκάρλο, προσφέρει μια σχεδόν τέλεια μυθοπλαστική απεικόνιση της έντασης μεταξύ κάθετων και οριζόντιων ταυτοτήτων μέσα σε μια νεοσύστατη πυρηνική οικογένεια. Η επαγγελματίας κεραμίστρια Άντζελα (Γκάρλο) είναι κωφή και παντρεμένη με τον αγρότη Έκτορα, έναν ακούοντα άνδρα, και οι δυο τους επικοινωνούν κυρίως μέσω της νοηματικής γλώσσας. Σχεδόν μόλις ανακαλύπτουν ότι η Άντζελα είναι έγκυος, παρουσιάζονται οι πρώτες μικρές ρωγμές στα θεμέλια της ευτυχίας τους. Οι κωφοί φίλοι της Άντζελα νοηματίζουν όλοι εκστατικά τη χαρά τους όταν μαθαίνουν τα νέα της εγκυμοσύνης και μιλούν με θέρμη για τις δικές τους δυσκολίες στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Η πρωταγωνίστρια δεν αντιμετωπίζει την ίδια συμπεριφορά από όλα τα άτομα του κύκλου της. Λίγα λεπτά πριν η Άντζελα αποκαλύψει ότι είναι έγκυος, η ακούουσα μητέρα της (Έλενα Ιρουρέτα) αναφέρει μέσα στη συζήτηση ότι θα είναι καλύτερα για το νεαρό ζευγάρι εάν δεν κάνει παιδιά, αφήνοντας να εννοηθεί πως πιστεύει ότι η κώφωση είναι πολύ μεγάλη δυσκολία.
Η ταινία κυλάει γρήγορα, καλύπτοντας αφηγηματικά τους μήνες και τα χρόνια που περνούν. Μετά από έναν δύσκολο τοκετό, η Άντζελα έχει κατάθλιψη και αντιμετωπίζει με μεγάλη δυσκολία τη μητρότητα. Με τη γέννηση της κόρης της, Όνα (την οποία υποδύονται έξι μωρά σε διάφορες ηλικίες), δεν είναι σαφές εάν το μωρό είναι κωφό ή ακούον. Η διαπίστωση ότι η Όνα είναι ακούουσα δημιουργεί μεγαλύτερο χάσμα ανάμεσα σε αυτήν και την Άντζελα.
Ο Έκτορας, ο οποίος παρουσιάζεται ως ένας αξιαγάπητος υποστηρικτικός σύντροφος και μπαμπάς, αναλαμβάνει αθόρυβα περισσότερα από τα γονικά καθήκοντα, αλλά προς απογοήτευση της Άντζελα, δεν θυμάται πάντα να επικοινωνεί στη νοηματική με την Όνα, υποβιβάζοντας έτσι ασυνείδητα τη νοηματική γλώσσα σε δευτερεύουσα θέση, αποκλείοντας ταυτόχρονα την Άντζελα. Αυτές οι μικρές προσβολές ή παρεξηγήσεις μαζεύονται σταδιακά, μεγαλώνοντας σαν χιονοστιβάδα, μέχρι που το ζευγάρι μόλις που επικοινωνεί μεταξύ του.
Σε μια κρίσιμη στιγμή, και μια στιγμή όπου ο θεατής μπορεί να αρχίζει να πιστεύει ότι η Άντζελα είναι υπερβολικά ευαίσθητη στις αντιδράσεις της, η Λιμπερτάδ χαμηλώνει τον ήχο έτσι ώστε ξαφνικά να αντιληφθούμε τον κόσμο όπως τον βιώνει η πρωταγωνίστριά της. Είναι ένα ηχητικό τοπίο με πνιζτές εναλλαγές ήχου, αλλά παράξενα γαλήνιο, και στη συνέχεια διαπεραστικό και τσιριχτό όταν η Άντζελα προσπαθεί να φορέσει τα ακουστικά βαρηκοΐας που μισεί. Η ταινία γίνεται μια εντυπωσιακή απεικόνιση του πώς ο κινηματογράφος μπορεί να αποτελέσει κινητήρια δύναμη για την ενσυναίσθηση, και σίγουρα οι θεατές δεν θα χρειαστεί να είναι οι ίδιοι κωφοί για να καταλάβουν τα βιώματα της Άντζελα. Είναι μια συγκινητική εξερεύνηση των δυσκολιών της νέας μητρότητας, μια στιγμή για μερικούς ανθρώπους γεμάτη χαρά, αλλά και άγχος και πόνο.
Ακολουθεί η συνέντευξη της Λιμπερτάδ και της Γκάρλο στην Καθ Κλαρκ.
Η Εύα Λιμπερτάδ αφιέρωσε μήνες ερευνώντας το σενάριο της ταινίας «Σιωπηλή Αγάπη», μιλώντας σε κωφές γυναίκες για την εγκυμοσύνη και τη γονεϊκότητα, για τις δυσκολίες τους σχετικά με τη μητρότητα και την ταυτότητα. Σχεδόν αμέσως, η Ισπανίδα σκηνοθέτιδα αντιλήφθηκε ότι η ταινία έπρπε να περιλαμβάνει μια σκηνή τοκετού. «Για όλες τις γυναίκες, ο τοκετός ήταν ένα πολύ τραυματικό γεγονός», λέει. Άκουσε ιστορίες για γυναίκες που δεν είχαν την κατάλληλη ενημέρωση για τον τοκετό και τις διαδικασίες ή για την απομάκρυνση των συντρόφων τους από το δωμάτιο, στερώντας τους ταυτόχρονα τη διερμηνεία και την υποστήριξη που αυτοί θα τις παρείχαν. «Παρέλειψα μερικές από τις πιο δύσκολες εμπειρίες», αναφέρει.
Η ταινία της μας δίνει μια τρομακτικά ρεαλιστική σκηνή τοκετού. «Σπρώξε, σπρώξε δυνατά», φωνάζει ένας γιατρός πίσω από μια μάσκα προσώπου στο τέλος ενός μεγάλου, παρατεταμένου τοκετού. Η γυναίκα που γεννάει είναι η Άντζελα, η οποία είναι κωφή και δεν μπορεί να διαβάσει τα χείλη του γιατρού λόγω της μάσκας προσώπου της. Φοβισμένη και μόνη, η Άντζελα ορμάει μπροστά και βγάζει τη μάσκα. Ο σύντροφός της είναι στο δωμάτιο. Υποτίθεται ότι θα έκανε διερμηνεία, αλλά του ζητήθηκε να φύγει από δίπλα της, όταν φάνηκε να υπάρχει η πιθανότητα άσχημης έκβασης του τοκετού.
Το κοινό στοιχείο σε όλες τις ιστορίες που άκουσε η Λιμπερτάδ ήταν ένα αίσθημα απελπισίας. «Αν ο τοκετός είναι ήδη δύσκολος για τις ακούουσες μητέρες, για τις κωφές μητέρες είναι χειρότερο. Υπάρχει και το συναίσθημα: πώς θα ξέρω αν κάτι πάει στραβά; Ένας φόβος ότι οτιδήποτε μπορεί να συμβεί». Η Λιμπερτάδ μιλάει μέσω Zoom από το σπίτι της στη Μολίνα ντε Σεγκούρα, μια μικρή πόλη κοντά στη Μούρθια. Για να δώσει περισσότερο ρεαλισμό στη σκηνή του τοκετού, χρησιμοποίησε πραγματικούς γιατρούς και νοσηλευτές. Για τον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα, την Άντζελα, δεν χρειάστηκε καμία διαδικασία επιλογής: Η Λιμπερτάδ προσέλαβε την αδερφή της, Μίριαμ Γκάρλο, γνωστή ηθοποιό του θεάτρου που είναι και κωφή.
Η Γκάρλο ήταν επτά ετών όταν έχασε το μεγαλύτερο μέρος της ακοής της ως αποτέλεσμα μιας αλλεργικής αντίδρασης. «Είχα μια σοβαρή λοίμωξη στο αυτί που οδήγησε σε υψηλό πυρετό», λέει. «Μου έδωσαν ασπιρίνη, η οποία περιέχει ένα οξύ που προκαλούσε βλάβη στην ακοή - έχασα το 70% της ακοής μου». Το ποσοστό αυτό έχει πλέον αυξηθεί στο 90%. «Εκείνη την εποχή, δεν το βίωσα ως κάτι τραυματικό. Ήμουν απλώς ένα παιδί. Η ζωή μου άλλαξε εντελώς, αλλά προσαρμόστηκα».
Αφού σπούδασε καλές τέχνες, η Γκάρλο σπούδασε ηθοποιός. Οι αδελφές συνεργάστηκαν σε μια ταινία μικρού μήκους το 2021 με τίτλο επίσης Sorda: «Εκείνη την εποχή, η Μίριαμ σκεφτόταν αν θα γινόταν μητέρα», λέει η Λιμπερτάδ. «Μοιράστηκε μαζί μου τους φόβους της για το πώς θα γινόταν κωφή μητέρα σε έναν κόσμο ακουόντων. Και εκεί γεννήθηκε η ταινία μικρού μήκους».
Τελικά, λέει η Λιμπερτάδ, η Γκάρλο αποφάσισε να μην κάνει παιδιά. «Αλλά όταν ολοκληρώσαμε τη ταινία μικρού μήκους, θέλησα να κάνω περισσότερα. Τι θα συνέβαινε αν ερχόταν ένα μωρό;» Έτσι, η Λιμπερτάδ έγραψε μια ταινία μεγάλου μήκους για το τι συνέβη στη συνέχεια. Η Άντζελα είναι μια καλλιτέχνιδα και αγγειοπλάστης που ζει στην ισπανική επαρχία με τον ακούοντα σύντροφό της, Έκτορ (Άλβαρο Θερβάντες), και τον σκύλο και τις κότες τους. Στην αρχή της ταινίας βρίσκονται σε μια φούσκα ευτυχίας κατά την εγκυμοσύνη. Η σχέση φαίνεται όσο καλύτερη γίνεται. Αγαπούν ο ένας τον άλλον και η επικοινωνία τους είναι σταθερή. Αλλά η γονεϊκότητα αλλάζει τη δυναμική τους με τρόπους που είναι δύσκολο να πλοηγηθούν.
Το να γίνει μητέρα, λέει η Λιμπερτάδ, ρίχνει την Άντζελα πίσω στην κοινωνία των ατόμων με αναπηρίες. «Στην αρχή μπορείς να δεις ότι έχει τον έλεγχο της ζωής της και του κόσμου της. Αλλά με την εγκυμοσύνη, για άλλη μια φορά πρέπει να αντιμετωπίσει όλες αυτές τις προκλήσεις που νόμιζε ότι είχε ξεπεράσει». Το βλέπουμε πιο δραματικά όταν γεννάει: το σύστημα μαιευτικής φροντίδας είναι εντελώς απροετοίμαστο για μια κωφή γυναίκα.
Η ταινία δείχνει επίσης τις καθημερινές προκλήσεις. Όταν η κόρη της ξεκινάει το νηπιαγωγείο, η Άντζελα δυσκολεύεται να διαβάσει τα χείλη της κατά τη διάρκεια βιαστικών συζητήσεων στις παραλαβές. Μια μαμά ζητάει τον αριθμό της για την ομάδα WhatsApp της τάξης. Η Άντζελα δεν καταλαβαίνει. Ντροπιασμένη, χαμογελάει και φεύγει.
Η κόρη της Άντζελα είναι ακούουσα και υπάρχουν πολύ έντονες σκηνές, στις οποίες η Άντζελα αρχίζει να ανησυχεί ότι θα απομονωθεί από το μωρό και τον σύντροφό της. «Βλέπει το μωρό της να εντάσσεται σε αυτόν τον κόσμο του οποίου η ίδια δεν μπορεί ποτέ να είναι 100% μέρος. Έναν κόσμο του οποίου ο σύντροφός της είναι μέρος. Έτσι, φοβάται μήπως μείνει απ’ έξω».
Δεν είναι η πρώτη φορά, η Λιμπερτάδ αναφέρει ότι η Άντζελα δεν αντιπροσωπεύει όλες τις κωφές μητέρες: «Αυτό θα ήταν αδύνατο. Υπάρχουν τόσοι πολλοί τρόποι να είσαι κωφή μητέρα όσες και οι κωφές μητέρες στον κόσμο». Εκτός αυτού, γυναίκες που ακούνε της έχουν γράψει για να πουν ότι ταυτίζονται κι αυτές με την Άντζελα: «Μιλούν για τον ίδιο φόβο ότι δεν είναι καλές μητέρες, ή ότι δεν συνδέονται πλήρως με το μωρό τους, ή για τον φόβο ότι το μωρό τους προτιμά τον σύντροφό τους από αυτές».
Δύο μέρες αργότερα μιλάω με την Γκάρλο, την πρωταγωνίστρια του Sorda, στο σπίτι της. Μένει τέσσερις πόρτες πιο κάτω από την αδερφή της. Υπάρχουν δύο διερμηνείς στην βιντεοκλήση, ο ένας μεταφράζει την ισπανική νοηματική γλώσσα στα ισπανικά και ο δεύτερος τα ισπανικά στα αγγλικά. Σε όλη τη διάρκεια της 60λεπτης συνομιλίας μας, η Γκάρλο σκύβει στην κάμερά της, εστιάζοντας έντονα Στη δουλειά της ως ηθοποιός, έχει συνηθίσει να επικεντρώνεται στην αόρατη εργασία της ανάγνωσης των χειλιών.
«Με τους σκηνοθέτες που δεν γνωρίζουν νοηματική γλώσσα, έπρεπε να δουλέψω πολύ σκληρά για να ακούσω με τα μάτια μου, να καταλάβω τι θέλουν, τι χρειάζονται σε μια σκηνή», λέει. «Κάνω τη δουλειά της διερμηνείας. Πρέπει να κάνω διπλή προσπάθεια». Κάτι που ακούγεται εξαντλητικό, λέω. «Είναι. Μου ρουφάει πραγματικά την ενέργειά μου. Γιατί αν δεν καταλαβαίνω τις οδηγίες για μια εργασία, δεν πρόκειται να την κάνω καλά».
Το Sorda δείχνει την ικανότητα της Γκάρλο να μπαίνει πλήρως σε έναν χαρακτήρα. Το εκφραστικό της πρόσωπο ακτινοβολεί ευτυχία στην αρχή της ταινίας, και στη συνέχεια γίνεται ολοένα και πιο αγχωμένο, αποκτώντας μια έντονη χροιά. Είναι μια εκπληκτική ερμηνεία. Αλλά όταν το κοινό παρακολουθεί την ταινία, συχνά υποθέτει ότι υποδύεται μια εκδοχή του εαυτού της. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι την σκηνοθετεί η αδερφή της, αλλά και η ανικανότητα είναι ένας παράγοντας, λέει η Γκάρλο. «Η κοινωνία εξακολουθεί να μην καταλαβαίνει ότι αν έχεις έναν ηθοποιό με αναπηρία να υποδύεται έναν χαρακτήρα, η αναπηρία δεν τον διαμορφώνει. Αλλά η Άντζελα δεν είμαι εγώ. Οι αποφάσεις της για τη ζωή της δεν είναι και δικές μου αποφάσεις για τη ζωή».
Αυτό πρέπει να είναι απίστευτα απογοητευτικό. Κάνει μια γκριμάτσα σαν να λέει ότι αυτό είναι το ελάχιστο. «Ναι, είναι πολύ απογοητευτικό. Υπάρχει ένα στίγμα απέναντι στα άτομα με αναπηρίες και με ενοχλεί, επειδή με κάνει να φαίνεται ότι δεν είμαι σε θέση να αναπτύξω κανένα είδος χαρακτήρα που δεν είναι ακριβώς ο ίδιος με εμένα».
Διάβασα ότι η Γκάρλο δεν έμαθε νοηματική μέχρι τα 30 της. Αληθεύει αυτό; Κουνάει καταφατικά το κεφάλι της. Μεγαλώνοντας, οι γονείς της δεν γνώριζαν πολλά για τη νοηματική γλώσσα. Ήταν μια στοργική οικογένεια, αλλά η εστίαση ήταν στην εκπαίδευση και την ακαδημαϊκή επίδοση. «Η νοηματική γλώσσα θεωρούνταν απλώς ως κάτι επιπλέον», λέει σηκώνοντας τους ώμους της. Υπάρχει η αίσθηση μεταξύ των ακουόντων ανθρώπων ότι η νοηματική γλώσσα είναι κάπως μια κατώτερη γλώσσα; ρωτάω; «Ναι, εντελώς, 100%».
Αλλά η εκμάθηση νοηματικής άλλαξε τη ζωή της Γκάρλο. «Μέχρι τα 30 μου, δεν καταλάβαινα γιατί η ζωή ήταν τόσο δύσκολη. Έπρεπε να καταβάλλω τόση προσπάθεια για να διαβάζω τα χείλη. Αλλά μόλις ανακάλυψα τη νοηματική γλώσσα, τα έκανε όλα πολύ πιο εύκολα». Είχε μεγάλη εμπλοκή στην κοινότητα των κωφών πριν από αυτό; Κουνάει το κεφάλι της. «Δεν είχα καμία επαφή με άλλα κωφά άτομα μέχρι τα 30 μου».
Μετά το σχολείο, επικεντρώθηκε πλήρως στην εκπαίδευση, σπουδάζοντας καλές τέχνες στη Μαδρίτη, κάνοντας στη συνέχεια μεταπτυχιακό και διδακτορικό. Αλλά κάτι δεν πήγαινε καλά. «Ήταν μια πραγματικά θλιβερή περίοδος στη ζωή μου. Έπεσα σε μεγάλη κατάθλιψη. Ένιωθα απαίσια. Συνειδητοποίησα ότι η ταυτότητά μου ήταν κάπως διαλυμένη, σαν να είχε σπάσει στα δύο. Συνειδητοποίησα ότι χρειαζόμουν νοηματική γλώσσα για να συνδεθώ με τον κόσμο των κωφών. Την αναζήτησα. Βρήκα τον κόσμο των κωφών και τελικά βρήκα ανθρώπους που είχαν ζωές σαν τη δική μου. Παρακολούθησα ένα μάθημα νοηματικής γλώσσας όταν ήμουν 30. Τώρα είμαι 40».
Πώς ένιωσε, ανακαλύπτοντας την κωφή της ταυτότητα; Η Γκάρλο χαμογελάει. «Πάντα λέω ότι το πρώτο μέρος της ζωής μου ήταν σαν να ζούσα σε ασπρόμαυρο. Όταν έμαθα νοηματική γλώσσα, ήταν σαν ο κόσμος ξαφνικά να πλημμύρισε με χρώμα. Ήταν η σωτηρία μου - επιτέλους να μπορώ να δω όλα τα χρώματα στον κόσμο».
Σιωπηλή Αγάπη (Sorda)
Η Ángela, μια κωφή γυναίκα, περιμένει παιδί με τον ακούοντα σύντροφό της, τον Héctor. Η άφιξη του μωρού διαταράσσει τη σχέση τους, αναγκάζοντας την Ángela να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της ανατροφής της κόρης της σε έναν κόσμο που δεν είναι φτιαγμένος γι' αυτήν.
Σκηνοθεσία: Eva Libertad
Πρωταγωνιστούν: Miriam Garlo, Álvaro Cervantes, Elena Irureta
Με την υποστήριξη του προγράμματος Creative Europe Media της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στην Ελλάδα πρόκειται να προβληθεί σύντομα στους κινηματογράφους από την εταιρία FEELGOOD
Απόδοση των άρθρων Deaf review – cinema as empathy machine as a deaf mother struggles with parenting issues και ‘If something goes wrong in childbirth, how will I know?’ The unflinching film about parenting with deafness
Ευλαμπία Αγγέλου
Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας
Ανεξάρτητη Ερευνήτρια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου