 |
| Photo: Colourbox |
Τα παιδιά στο νηπιαγωγείο βιώνουν το παιχνίδι ως μία δραστηριότητα που χαρακτηρίζεται από μεγάλη ελευθερία επιλογών γεγονός που τους δίνει την αίσθηση δημιουργίας μιας κοινότητας. Ωστόσο, όταν τα παιδιά ξεκινούν την πρώτη δημοτικού έρχονται αντιμέτωπα με διαφορετικές συνήθειες παιχνιδιού.
Το παιχνίδι περιλαμβάνεται στο αναλυτικό πρόγραμμα των μικρότερων τάξεων του δημοτικού, ωστόσο συχνά είναι άμεσα συνδεδεμένο με δραστηριότητες που οργανώνονται και καθοδηγούνται από την/τον εκπαιδευτικό της τάξης.
Η Μάγια Ρεϊνάμο Όλσον είναι ερευνήτρια στο τμήμα Εκπαίδευσης Δασκάλων στο NTNU. επισκεπτόταν τακτικά την πρώτη δημοτικού στην έναρξη της σχολικής χρονιάς το φθινόπωρο. Παρατηρούσε και συνομιλούσε με τα παιδιά για τη σημασία και τη λειτουργία του ελεύθερου παιχνιδιού και τι ακριβώς νομίζουν ότι είναι το παιχνίδι.
“Το φθινοπωρινό εξάμηνο της πρώτης δημοτικού είναι καλή περίοδος να ερευνήσει κανείς τι πιστεύουν τα παιδιά για το παιχνίδι. Έχουν ακόμα νωπές τις αναμνήσεις από το νηπιαγωγείο και μπορούν να εκφράσουν τις διαφορές που εντοπίζουν ανάμεσα στο παιχνίδι που ήξεραν στο νηπιαγωγείο από αυτό στο δημοτικό” δηλώνει η Όλσον.
Η Όλσον συμμετείχε στην καθημερινή ζωή και τη ρουτίνα της πρώτης τάξης δημοτικού που αποτελούνταν από 60 παιδιά ηλικίας μεταξύ 5 και 6 ετών.
Το παιχνίδι στο πρόγραμμα
Στη Νορβηγία αλλά και σε άλλες σκανδιναβικές χώρες το παιχνίδι έχει παραδοσιακά σημαντικό ρόλο στο νηπιαγωγείο. Το παιχνίδι και η μάθηση είναι αλληλένδετα και οι νηπιαγωγοί συχνά δεν κατηγοριοποιούν κάποια δραστηριότητα ως μόνο παιχνίδι ή μόνο μάθηση.
“Το ελεύθερο παιχνίδι είναι σημαντικό για να αισθάνονται τα παιδιά καλά. Το έχω συνδέσει με όμορφες στιγμές και διασκέδαση, την αίσθηση της ασφάλειας, αλλά και τη δυνατότητα να συμμετοχής στη διαμόρφωση της καθημερινότητας και την συμπερίληψη σε μία κοινότητα με άλλα παιδιά” υποστηρίζει η ερευνήτρια Μάγια Όλσον.
Ωστόσο, τα πράγματα αλλάζουν το δημοτικό.
“Μερικές φορές υπάρχει η αίσθηση ότι το παιχνίδι πρέπει να αλλάξει όταν τα παιδιά ξεκινούν το σχολείο. Αλλά αυτό που φαίνεται να μην αλλάζει είναι η αντίληψη των παιδιών για το τι είναι παιχνίδι και τι δεν είναι” αναφέρει η Όλσον. Η ερευνήτρια λέει ότι αυτό που αλλάζει πραγματικά είναι οι συνθήκες πλαισίου που περιβάλλουν το παιχνίδι.
Στα (δημοτικά) σχολεία η αναλογία ενήλικας- παιδί είναι μικρότερη, ενώ ταυτόχρονα ο αριθμός των παιδιών αυξάνεται, όπως και οι προσδοκίες για τα μαθησιακά αποτελέσματα. Όλα αυτά οδηγούν σε μείωση του χρόνου και του χώρου που διατίθενται για παιχνίδι.
“Σε ορισμένα σχολεία μειώνεται ο χρόνος παιχνιδιού, καθώς πρέπει να βάλουν προτεραιότητα στη διδασκαλία που είναι μετρήσιμη. Ίσως είναι απαραίτητο να μειωθούν κάποιες από τις υπόλοιπες δραστηριότητες που τα σχολεία θεωρούν ότι πρέπει να έχουν κατά τη διάρκεια μιας γεμάτης σχολικής ημέρας, ώστε να βρεθεί χρόνος και κατάλληλες συνθήκες για το παιχνίδι των παιδιών.” λέει η Όλσον.
Ορισμένες φορές, το παιχνίδι χαρακτηρίζεται ως ξεχωριστό μάθημα στην πρώτη δημοτικού. Η μελέτη της Όλσον, καθώς και προηγούμενες έρευνες στο πεδίο, αναδεικνύουν ότι τα προβλήματα παρουσιάζονται όταν οι ενήλικες σχεδιάζουν και αποφασίζουν για το περιεχόμενο του παιχνιδιού. Η ατζέντα (πχ στοχοθεσία) των ενηλίκων στο παιχνίδι μπορεί να αφαιρέσει από τα παιδιά την αίσθηση ότι η δραστηριότητα αυτή είναι παιχνίδι.
Αγόρι πρώτης δημοτικού: “Δεν νομίζω ότι αυτό είναι παιχνίδι.”
Ερευνήτρια: “Γιατί όχι;”
Αγόρι πρώτης δημοτικού: “Γιατί πρέπει να παίξουμε”
Η Όλσον παρατήρησε ότι ένας τρόπος με τον οποίο συμπεριλαμβάνεται το παιχνίδι στη διάρκεια της σχολικής ημέρας ήταν οι λεγόμενοι “σταθμοί εργασίας”, στους οποίους ομάδες παιδιών εναλλάσσονταν σε διαφορετικούς “σταθμούς” ανά δεκαπέντε λεπτά. Ένας από αυτούς του σταθμούς ήταν πιθανώς ο “σταθμός παιχνιδιού”. Εκεί, η/ο εκπαιδευτικός είχε επιλέξει το παιχνίδι που θα έπαιζε η ομάδα (για παράδειγμα Lego), με ποιον θα έπαιζαν τα παιδιά (τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας), πού θα έπαιζαν (για παράδειγμα σε θρανίο και όχι στο πάτωμα) και πόση ώρα θα διαρκούσε το παιχνίδι τους.
Ερευνήτρια: “Γιατί δεν θέλεις να παίξεις με τα υπόλοιπα παιδιά;”
Κορίτσι πρώτης δημοτικού: “Δεν έχει νόημα. Σε λίγο θα πρέπει να σταματήσουμε.”
Αν και σε πολλά παιδιά άρεσε η δραστηριότητα αυτή, δεν τη χαρακτήριζαν “παιχνίδι” επειδή δεν είχαν περιθώρια ελευθερίας.
Λιγότερος έλεγχος- περισσότερο ελεύθερο παιχνίδι
Παρά το γεγονός ότι στο σχολείο, τα παιδιά έχουν περιορισμένες ευκαιρίες για παιχνίδι, η Όλσον διαπίστωσε ότι τα ίδια τα παιδιά δημιουργούσαν ευκαιρίες για ελεύθερο παιχνίδι, αψηφώντας τους περιοριστικούς κανόνες που υπήρχαν από εκπαιδευτικούς και σχολείο.
Για παράδειγμα, η ερευνήτρια παρατήρησε μαθήτριες και μαθητές να κρύβουν τις κατασκευές που δημιούργησαν με Lego την ώρα του μαθήματος για να παίξουν με αυτές στις δραστηριότητες μετά τη λήξη του ωρολόγιου προγράμματος.
“Το ελεύθερο παιχνίδι είναι σημαντικό για την ευημερία των παιδιών. Συνδέω την ευημερία με τη διασκέδαση, το αίσθημα ασφάλειας και τη δυνατότητα να παίρνουν αποφάσεις για την καθημερινότητά τους και να συμμετέχουν σε μία κοινότητα με άλλα παιδιά”, αναφέρει η Όλσον.
Οι μαθήτριες και οι μαθητές τόνιζαν ότι το παιχνίδι ανήκει στα παιδιά και στη δική τους κουλτούρα ως παιδιά. Το περιβάλλον παιχνιδιού τους υπήρχε παράλληλα στον κοινωνικό έλεγχο του σχολείου και μπορούσε να αποτελεί και αντίδραση στην κουλτούρα που βρέθηκαν και που καθορίζουν ενήλικες.
Ποια θα έπρεπε να είναι η λειτουργία του παιχνιδιού στο σχολείο;
Το τρέχον πρόγραμμα σπουδών δηλώνει ότι το παιχνίδι πρέπει να παίζει ρόλο στην ευημερία και την ανάπτυξη των παιδιών και θα πρέπει επίσης να είναι μια μέθοδος εργασίας με δημιουργικότητα και μάθηση.
«Η λειτουργία οικοδόμησης κουλτούρας του ελεύθερου παιχνιδιού γίνεται γρήγορα «αόρατη» για τους ενήλικες και, ως εκ τούτου, δεν της δίνεται η δυνατότητα στα σχολεία. Για τα παιδιά, ο στόχος του παιχνιδιού είναι απλώς να παίζουν, αλλά το ελεύθερο παιχνίδι είναι επίσης γνωστό ότι μειώνει το άγχος και ενισχύει την αίσθηση του ανήκειν και της κοινότητας», λέει η Όλσον.
Το παιχνίδι που καθοδηγείται από δάσκαλο με πάρα πολλές οδηγίες και κανόνες εμποδίζει την εμπειρία της ελευθερίας των παιδιών.
Η Αΐσα και ο Πίτερ κάθονται μαζί στο τραπέζι Lego. Η Αΐσα βάζει μια αυστηρή φωνή και λέει: «Πίτερ, πάντα κάνεις θόρυβο. Και τώρα κάνεις θόρυβο με τα Lego σου. Σε παρακαλώ, σταμάτα με αυτή τη θορυβώδη συμπεριφορά!». Η Αΐσα γελάει. Ο Πίτερ χτυπά δυνατά τα τουβλάκια στο τραπέζι και φωνάζει "Θορυβώδης θόρυβος!" Γελάνε και οι δύο.
Η ερευνήτρια παρατήρησε ότι το ελεύθερο παιχνίδι ενίσχυε το περιβάλλον της τάξης και τις σχέσεις μεταξύ των μεμονωμένων μαθητών. Αυτό φάνηκε όταν η Όλσον παρατήρησε ένα παιχνίδι που τα παιδιά αποκαλούσαν «μωρά τίγρεις». Αυτό το παιχνίδι ρόλων δημιουργούσε χώρο για διαφορετικούς τύπους παιδιών, επειδή τα παιδιά μπορούσαν να συμμετέχουν με τους δικούς τους όρους. Θα μπορούσαν να είναι μια τίγρη, ένας/μία κτηνοτρόφος ή ένας/μία καταστηματάρχης/ισσα. Μια άγρια ή μια ευγενική τίγρη. Μία αυστηρή ή φιλική φύλακας. Μια μητέρα ή ένα μικρό αδερφάκι.
«Τα παιδιά τονίζουν την ελευθερία να επιλέγουν τι και πώς θα παίξουν, αλληλεπιδρώντας με άλλα παιδιά σε αυτό που αποκαλούν «σωστό» παιχνίδι. Αυτό το παιχνίδι είναι που δημιουργεί και αναπτύσσει τις σχέσεις μεταξύ των παιδιών», αναφέρει η Όλσον.
Η ερευνήτρια πιστεύει ότι η σημασία του ελεύθερου παιχνιδιού για το περιβάλλον της τάξης πρέπει να τύχει μεγαλύτερης προσοχής στο σχολείο.
«Ίσως θα έπρεπε να εστιάσουμε ακόμη περισσότερο στη σημασία των σχέσεων μεταξύ των παιδιών και στο πώς μπορούμε να διευκολύνουμε καλύτερα την ανάπτυξή τους», λέει η Όλσον.
Συμβουλές για δασκάλες/ους
Ελευθερία επιλογής, αντίσταση και κοινότητα είναι λέξεις που χρησιμοποιεί η Όλσον για να περιγράψει τη λειτουργία και το ρόλο του ελεύθερου παιχνιδιού στο σχολείο. Επισημαίνει ότι το ελεύθερο παιχνίδι είναι ένας τρόπος δημιουργίας ενός κοινού περιβάλλοντος στην τάξη και ότι τα παιδιά μαθαίνουν πώς να συμμετέχουν στην κοινότητα μέσω του παιχνιδιού.
Όταν παίζουν, δημιουργούν τη δική τους κουλτούρα με βάση το πώς αντιλαμβάνονται τους κανόνες της σχολικής κουλτούρας. Το ελεύθερο παιχνίδι έχει επίσης μια λειτουργία στη διαδικασία προσαρμογής στο σχολικό σύστημα.
«Η καλύτερη συμβουλή μου για τις δασκάλες και τους δασκάλους είναι ότι πρέπει να είναι περίεργες/οι για το παιχνίδι των παιδιών και να είναι διαθέσιμες/οι, ώστε να μπορούν να προσκληθούν σε αυτό, με τους όρους των παιδιών και του παιχνιδιού, και να γνωρίσουν τα παιδιά με διαφορετικό τρόπο», είπε.
«Επιπλέον, η ομάδα διδασκαλίας πρέπει να μιλήσει για το τι συμβαίνει στο παιχνίδι και πώς μπορούν να το προστατέψουν και να το προωθήσουν στο σχολείο», λέει η Όλσον.
Η Όλσον επισημαίνει ότι για να κάνουν τα παιδιά φίλες/ους και να απολαμβάνουν το σχολείο, είναι σημαντικό να τους δοθεί χρόνος και χώρος για ελεύθερο παιχνίδι. Αυτό ισχύει καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου τους στο σχολείο, όχι μόνο στην αρχή.
«Πολλες/οί δασκαλες/οι με τις/ους οποίες/ους έχω μιλήσει λένε ότι η μετάβαση από το πρώτο έτος στο δεύτερο έτος μπορεί να είναι δύσκολη για πολλά παιδιά, επειδή υπάρχει λιγότερος χρόνος για παιχνίδι και άλλες μη δομημένες δραστηριότητες. Παρόλο που το «μεταβατικό έτος» έχει τελειώσει, δεν σημαίνει ότι τα παιδιά δεν έχουν πλέον ανάγκη, δεν απολαμβάνουν και δεν επωφελούνται από το να έχουν χρόνο να παίξουν στην καθημερινή τους σχολική ζωή», λέει η Όλσον.
Σχετικά με τη μελέτη
Η μελέτη της Όλσον βασίζεται σε ευρήματα από μια ποιοτική μελέτη στην οποία οι μαθήτριες και οι μαθητές μιλούν για το τι είναι σημαντικό για αυτές/ούς στο σχολείο, τι θυμούνται από το νηπιαγωγείο και ποια είναι η άποψή τους για το παιχνίδι. Τα παιδιά φοιτούν σε ένα μεσαίου μεγέθους σχολείο σε μια πόλη της Νορβηγίας.
Έχει πραγματοποιήσει παρατηρήσεις και συνομιλίες με τα παιδιά στην κανονική καθημερινή τους σχολική ζωή και ρουτίνα, και έχει κάνει πιο επίσημες ομαδικές συνεντεύξεις με 17 από τα 60 παιδιά. Συνδυάζοντας παρατηρήσεις, ανεπίσημες συνομιλίες και συνεντεύξεις, η Όλσον έχει εξερευνήσει τις διάφορες εκφράσεις παιχνιδιού των παιδιών.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε σχέση με το διδακτορικό έργο της Όλσον για τις παιδικές προοπτικές του παιχνιδιού κατά τη μετάβαση από το νηπιαγωγείο στο δημοτικό σχολείο.
Olsson, M. R. (2023). “I don’t think that it’s play. Because we have to play.” Norwegian six-year-old children’s understandings of play when they start in primary school. International Journal of Play. vol. 12(3).
Απόδοση του άρθρου It isn’t play if we have to play
Ευλαμπία Αγγέλου
Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας
Ανεξάρτητη Ερευνήτρια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου