Η εφηβεία είναι μια συναρπαστική περίοδος σωματικών, γνωστικών και ψυχικών μεταβολών με τελικό στόχο τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση και χαρακτηρίζεται από σωματικές μεταβολές λόγω ήβης, την έντονη ορμονική δραστηριότητα, την λεγόμενη αυξητική αιχμή (ανάπτυξη μυοσκελετικού συστήματος) και την ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου και των γεννητικών οργάνων οργάνων.
Η σεξουαλικότητα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της προσωπικότητας κάθε ανθρώπινης ύπαρξης και είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης βιολογικών, ψυχολογικών, κοινωνικο – οικονομικών, πολιτισμικών, ηθικών, θρησκευτικών και πνευματικών παραγόντων.
Από έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας φάνηκε ότι οι έφηβοι ενημερώνονται κυρίως από το διαδίκτυο (σε ποσοστό 37,2%) για το σεξ και σε μικρότερα ποσοστά από τους γονείς, τα αδέλφια, το σχολείο και τον γιατρό τους (4-5%) ενώ οι ίδιοι θεωρούν πιο κατάλληλες πηγές ενημέρωσης τους γονείς (50,3%), τους φίλους (27%), το σχολείο (23,2%) και τους γιατρούς (21%)
Αδιαμφισβήτητα, οι σημερινοί έφηβοι είναι η γενιά του Διαδικτύου, μεγάλωσαν με το διαδίκτυο και χρησιμοποιούν υπολογιστή ή smartphone για να βρουν απαντήσεις στις ερωτήσεις τους σχετικά με τη σεξουαλικότητα στο Google ή στο YouTube( κανάλια σεξουαλικής αγωγής), σε διαδικτυακά φόρουμ, σε ομάδες νεανικών περιοδικών ενώ η διαδικτυακή σεξουαλική εκπαίδευση που προσφέρεται από κορυφαίους ιατρικούς οργανισμούς είναι σχεδόν αόρατη!
Η πλειονότητα του περιεχομένου σε όλους τους ιστότοπους επικεντρώνεται στη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, στον ιό HIV (AIDS) και στην πρόληψη των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων. Θέματα φύλου, σεξουαλικά δικαιώματα, σεξουαλική ποικιλομορφία ή σεξουαλική βία δεν περιλαμβάνουν περισσότερο από το 10% της κάλυψης περιεχομένου στην πλειονότητα των ιστότοπων οι οποίοι παρέχουν σύντομες αναφορές στη σεξουαλική ευχαρίστηση.
Η περίοδος της καραντίνας επέδρασε αρνητικά στην σεξουαλικότητα των εφήβων γιατί άλλαξε τις συνθήκες πλαισίωσης του εφηβικού ρομαντισμού σε μια ηλικία που η εξερεύνηση και ο πειραματισμός σχετικά με την σεξουαλική έκφραση έχει μεγάλη σημασία για τη μελλοντική σεξουαλική λειτουργικότητα και τη δημιουργία της προσωπικής ταυτότητας αλλά και της αυτοεκτίμησης.
Στην δύσκολη εποχή του Covid που διανύουμε, πολλοί έφηβοι απομακρύνθηκαν και βίωσαν έντονα την απώλεια με τη βίαιη διακοπή της σχέσης τους και την απογοήτευση, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στη διαχείρηση των συναισθημάτων τους με παράλληλες επιπτώσεις στη σχολική τους επίδοση. Η κοινωνική αποστασιοποίηση που επιβάλλει η πανδημία οδηγεί στη δυσκολία για φλερτ και έκφραση συναισθημάτων με αποτέλεσμα οι νέοι να βρίσκουν και πάλι διέξοδο στο διαδίκτυο. Ο σεξουαλικός πειραματισμός που είναι χαρακτηριστικό του εφήβου, έχει μεταφερθεί στον ψηφιακό κόσμο και έχει δημιουργήσει προβλήματα όπως το sexting, δηλαδή την ανταλλαγή προκλητικών μηνυμάτων ή γυμνών φωτογραφιών μέσω Διαδικτύου ή μέσω κινητών τηλεφώνων. Τα μηνύματα αυτά μπορούν να σταλούν σε ένα μόνο άτομο ή σε πλήθος ατόμων ενώ οι πιο κοινοί διαδικτυακοί τόποι όπου μπορεί να λάβουν χώρα τέτοια φαινόμενα είναι τα social media και οι εφαρμογές στα κινητά τηλέφωνα. Έτσι, δεν υπάρχει ουσιαστική επαφή, μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο πίεσης από τον/την σύντροφο ή τις παρέες και υπάρχει ο κίνδυνος διαρροής περιεχομένου και διαδικτυακού εκφοβισμού.
Επιπλέον, η πανδημία έφερε αύξηση στη χρήση πορνογραφικού υλικού και αύξηση του αυνανισμού. Παρατηρήθηκε επίσης διαστρέβλωση του ρόλου των φύλων καθώς και του τρόπου υλοποίησης της σεξουαλικής πράξης. Η χρήση του πορνογραφικού υλικού θεωρήθηκε από τους ειδικούς ως μηχανισμός αντιμετώπισης του φόβου και της απραξίας που προκάλεσε ο εγκλεισμός, με διάφορα πορνογραφικά σάιτ να καταγράφουν αύξηση της επισκεψιμότητας τους, παρέχοντας τη δυνατότητα δωρεάν συνδρομής για όλη τη διάρκεια της καραντίνας.
Η χρήση πορνογραφικού υλικού κατά τη διάρκεια της εφηβείας αποτελεί συχνή πρακτική στα πλαίσια του πειραματισμού και της εξερεύνησης, της ψυχαγωγίας αλλά και της κάλυψης του ελλείμματος σεξουαλικής αγωγής από την οικογένεια, το σχολείο και τους ειδικούς υγείας. Σύμφωνα με έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας σε 529 εφήβους της Αττικής, 19,4% ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν ιστοσελίδες πορνογραφικού περιεχομένου. Ειδικότερα στα αγόρια παρατηρείται συμπεριφορά εξάρτησης από την χρήση πορνογραφικού υλικού και χρήση του για αυτοικανοποίηση. Η συχνή χρήση τέτοιου υλικού (> 3 φορές/εβδομάδα) μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην λειτουργικότητα και τη σεξουαλική τους έκφραση στο μέλλον.
Η έντονη επίδραση των μέσων ενημέρωσης στη σεξουαλικότητα φαίνεται από το γεγονός ότι τα παιδιά και οι έφηβοι απεικονίζονται ή αντιμετωπίζονται ως σεξουαλικά αντικείμενα ή η σεξουαλικότητα είναι ανάρμοστα επιβεβλημένη στα παιδιά δια μέσου των μέσων ενημέρωσης, του μάρκετινγκ ή των προϊόντων, που απευθύνονται σε αυτά και τα ενθαρρύνουν να ενεργούν με ενήλικους σεξουαλικούς τρόπους.
Στις μέρες μας που ολοένα και περισσότερο έρχονται στο φως της δημοσιότητας περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας, είναι χρήσιμο να αναφέρουμε τον ορισμό της σεξουαλικής βίας από τον ΠΟΥ (Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας) και να εκπαιδεύσουμε τη νέα γενιά ώστε να αναγνωρίζει ποιες περιπτώσεις αποτελούν σεξουαλική παρενόχληση. Έτσι, σύμφωνα με τον ΠΟΥ ως σεξουαλική βία ορίζεται “κάθε σεξουαλική πράξη, προσπάθεια απόκτησης σεξουαλικής πράξης, ανεπιθύμητα σεξουαλικά σχόλια ή οτιδήποτε στρέφεται με άλλον τρόπο κατά της σεξουαλικότητας ενός ατόμου χρησιμοποιώντας εξαναγκασμό, από οποιοδήποτε άτομο ανεξάρτητα από τη σχέση του με το θύμα, σε οποιοδήποτε περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων, ενδεικτικά, του σπιτιού και της εργασίας”. Επιπλέον, σεξουαλική βία μπορεί επίσης να λάβει χώρα όταν κάποιος δεν είναι σε θέση να δώσει συναίνεση. Η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να είναι λεκτική, μη λεκτική ή σωματική συμπεριφορά σεξουαλικού χαρακτήρα και μπορεί να είναι ένα απλό γεγονός ή σποραδικά γεγονότα ή και μια συνεχιζόμενη διαδικασία ανεπιθύμητης/μη αποδεκτής για τον/την αποδέκτη/τρία σεξουαλικής συμπεριφοράς. Ο κοινός παρανομαστής είναι η απουσία συναίνεσης. Είναι σημαντικό να κατανοήσει ο έφηβος ότι τα πάντα επιτρέπονται στον έρωτα, αρκεί να υπάρχει συναίνεση!
Όσον αφορά στα παιδιά, η σεξουαλική κακοποίηση ορίζεται ως η εμπλοκή ενός παιδιού σε σεξουαλική δραστηριότητα που δεν κατανοεί πλήρως και δεν είναι σε θέση να δώσει συγκατάθεση ή δεν είναι αναπτυξιακά προετοιμασμένο ή που παραβιάζει τους νόμους ή τα κοινωνικά ταμπού. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει την παρότρυνση ή τον εξαναγκασμό ενός παιδιού να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε παράνομη σεξουαλική επαφή/δραστηριότητα, την εκμετάλλευση του παιδιού για πορνεία ή άλλη παράνομη σεξουαλική επαφή ή τη χρήση παιδιών σε πορνογραφικές παραστάσεις. Η σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών είναι συχνά πολύ διαφορετική από αυτή των ενηλίκων γιατί η σωματική βία χρησιμοποιείται πολύ σπάνια, ο δράστης είναι συνήθως γνωστός και έμπιστος φροντιστής και η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών συνεχίζεται για πολλές εβδομάδες ή και χρόνια (ΠΟΥ). Η πανδημία έφερε, λόγω του εγκλεισμού, αύξηση της άσκησης σωματικής και σεξουαλικής βίας, με την ενδοοικογενειακή βία να εμφανίζει αύξηση της τάξης του 12%. Στην αρχή του εγκλεισμού καταγράφηκε αύξηση στις τηλεφωνικές κλήσεις σε γραμμές υποστήριξης για την ενδοοικογενειακή βία και στη συνέχεια μείωση των ποσοστών αυτών και αυτό οφείλεται στο ότι η κοινωνική αποστασιοποίηση ενδεχομένως αύξησε τη δυσκολία αναφοράς οικιακής κακοποίησης, ειδικά εάν ο δράστης παρέμενε αναγκαστικά στον ίδιο χώρο, και ακόμη περισσότερο στις περιπτώσεις που οι αποδέκτες της βίας ήταν παιδιά. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχουν ενδείξεις ανησυχητικής αύξησης του αριθμού των θυμάτων που δεν έχουν πρόσβαση στη βοήθεια που χρειάζονται. Ένας άλλος λόγος που οδήγησε στη μειωμένη καταγραφή περιστατικών βίας ειδικά απέναντι στα παιδιά ήταν και το κλείσιμο των σχολείων διότι με κλειστά σχολεία οι περιπτώσεις κακομεταχείρισης παιδιών είναι πιο πιθανό να περάσουν απαρατήρητες και χωρίς αναφορά.
Βέβαια πέρα από τις αρνητικές επιδράσεις του διαδικτύου στη σεξουαλικότητα παιδιών και εφήβων, η δύναμη του χρησιμοποιήθηκε ευεργετικά στην περίπτωση του πρόσφατου κινήματος #metoo στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το κίνημα αυτό έφερε το σημαντικό ζήτημα της έμφυλης βίας και της παρενόχλησης στον χώρο εργασίας στο προσκήνιο της προσοχής του κοινού. Το #metoo ευαισθητοποίησε με επιτυχία μεγάλο πληθυσμό και όρισε κάποιους δράστες υπεύθυνους.
Με βάση όλα τα παραπάνω καθίσταται αναγκαία η σεξουαλική αγωγή των παιδιών και των εφήβων η οποία βασίζεται σε επιστημονικά έγκυρες πληροφορίες, ακολουθεί τα στάδια ανάπτυξης παιδιών και εφήβων και στηρίζεται στις αρχές των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Στόχος της οικογένειας, του σχολείου και των επαγγελματιών σωματικής και ψυχικής υγείας που ασχολούνται με το παιδί και τον έφηβο πρέπει να είναι η ενδυνάμωση των παιδιών και εφήβων με γνώσεις, τάσεις και αξίες που ανοίγουν τον δρόμο για την προσωπική ολοκλήρωση για ανάπτυξη, κοινωνική ένταξη και την ιδιότητα του ενεργού πολίτη.
Γράφει η
Δρ. Όλγα Τζέτζη
Παιδίατρος
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ
Ειδικευθείσα στη Μ.Βρετανία
Πρόεδρος Ένωσης Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Ν. Θεσσαλονίκης
Πηγή: e-farmako
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου