Πολλοί ιστόποτοι στο διαδίκτυο όπως το BuzzFeed και το Pinterest είναι γεμάτοι αναρτήσεις σχετικά με «κόλπα» που παρέχουν λύσεις σε κοινά προβλήματα χρησιμοποιώντας καθημερινά και συνηθισμένα αντικείμενα με μη συνηθισμένους και αναμενόμενους τρόπους, όπως για παράδειγμα η προστασία της κεφαλής της ξυριστικής μηχανής με τη βοήθεια ενός binder clip ή το τύλιγμα των παπουτσιών σε σκουφάκι του ντουζ στην περίπτωση ταξιδιών. Αυτές οι ιδέες είναι αποτέλεσμα της αποκλίνουσας σκέψης ή μιας πρωτότυπης και «έξω από το κουτί» προσέγγισης που παράγει πρωτότυπες, δημιουργικές εναλλακτικές λύσεις σε επίμονες προκλήσεις. Η αποκλίνουσα σκέψη είναι αυτή που οδηγεί/ ηγείται των προσαρμοστικών καινοτομιών και είναι πολύ πρωταρχικής σημασίας όταν τα προβλήματα απαιτούν μια αλλαγή στην προοπτική αντιμετώπισής τους ή την ανάπτυξη ευέλικτων, πρωτότυπων λύσεων.
Σε εργαστηριακές μελέτες, η αποκλίνουσα σκέψη μετριέται με έργα που απαιτούν από τα άτομα να συμπληρώνουν θραύσματα εικόνων με νέα σχέδια ή να σκέφτονται εναλλακτικές χρήσεις για κοινά αντικείμενα (πχ η χρήση ενός συνδετήρα σαν αγκίστρι ή σαν σκουλαρίκι). Μολονότι με μια πρώτη ματιά η σκέψη διαφορετικών τρόπων χρήσης ενός συνδετήρα μπορεί να φαίνεται επιπόλαιη και μη σημαντική, διαχρονικές μελέτες πάνω στην αποκλίνουσα σκέψη δείχνουν ότι η βαθμολογία που παίρνουν τα παιδιά σε τέτοιου είδους έργα προβλέπει τα δημιουργικά τους επιτεύγματα ως ενήλικες στην καθημερινή και επαγγελματική τους ζωή. Η ικανότητα για διαφορετική σκέψη μπορεί να καλλιεργηθεί από νωρίς στη ζωή, επηρεάζοντας τελικά την ικανότητά του ατόμου να λειτουργεί με δημιουργικό τρόπο στην ζωή του.
Η δυνητική σημασία της αποκλίνουσας σκέψης ως προσαρμοστικό εργαλείο εγείρει πολλά ερωτήματα: Πότε εμφανίζεται αυτή η ικανότητα; Πρόκειται για μια εγγενή ιδιότητα, όπως η νοημοσύνη και άλλες γνωστικές ικανότητες; Μπορεί η αποκλίνουσα σκέψη να διδαχθεί ή να ενισχυθεί; Για να βρει απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήσεις, μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής την Elena Hoicka του Πανεπιστημίου του Sheffield μελέτησε την αποκλίνουσα σκέψη βρεφών και των γονιών τους. Ήθελαν να διαπιστώσουν αν μπορεί η αποκλίνουσα σκέψη να μετρηθεί με αξιόπιστο τρόπο σε παιδιά ενός έτους και αν όντως ήταν εφικτό κάτι τέτοιο, να δουν αν η επίδοσή τους όσο αφορά την συγκεκριμένη ικανότητα συνδεόταν με την αντίστοιχη των γονιών τους.
Καθώς τα περισσότερα παιδιά ενός έτους δεν μπορούν να απαντήσουν σε ερωτήσεις του τύπου «ονόμασέ μου όλους τους τρόπους που μπορείς να σκεφτείς για να χρησιμοποιήσεις ένα κουμπί» , το πρώρο βήμα στην έρευνα ήταν να εξεταστεί η δυνατότητα χρήσης μιας μη λεκτικής δοκιμασίας αξιολόγησης της αποκλίνουσας σκέψης σε παιδιά ενός έτους. Το Unusual Box Test (UBT) εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους ένα παιδί αλληλεπιδρά με ένα κουτί που έχει μοναδικά χαρακτηριστικά (πχ κορδόνια, τρύπες, προεξοχές, δακτυλίους) και 5 διαφορετικά αντικείμενα (πχ βάση αβγού σαν ελατήριο, φτερό, γάντζο). Το UBT παρέχει έναν τρόπο μέτρησης των πρωτότυπων ιδεών, όπου η υψηλότερη βαθμολογία στο εν λόγω τεστ αντιστοιχεί σε μεγαλύτερο αριθμό αλληλεπιδράσεων κουτιού και αντικειμένων. Το UBT είχε καλή αξιοπιστία επαναληπτικών μετρήσεων σε δίχρονα παιδιά και βαθμολογία τους συσχετιζόταν με τη βαθμολογία σε άλλα σταθμισμένα τεστ της αποκλίνουσας σκέψης σε παιδιά 3 και 4 ετών.
Η Hoicka και οι συνάδελφοί της εξέτασαν μια ομάδα βρεφών ενός έτους στο UBT παρουσιάζοντας το κουτί πάνω σε περιστρεφόμενη βάση έτσι ώστε τα βρέφη να μπορούν να φτάνουν όλα τα σημεία του και στη συνέχεια τους έδιναν ένα – ένα τα 5 αντικείμενα, αφήνοντας στα παιδιά χρόνο να παίξουν. Τα βρέφη εξετάστηκαν ατομικά και δεν τους δόθηκε καμία άλλη οδηγία/ εντολή εκτός από το να παίξουν με το κουτί και τα αντικείμενα. Οι ερευνητές μετρούσαν τον αριθμό των διαφορετικών αλληλεπιδράσεων κουτιού – αντικειμένου που παρατηρούνταν σε κάθε παιδί μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Οι βαθμολογίες για τα 29 βρέφη κυμαίνονταν από 6 μέχρι 28, με τα βρέφη που συγκέντρωναν τις υψηλότερες βαθμολογίες να συγκεντρώνουν υψηλές βαθμολογίες και στη δεύτερη αξιολόγησή τους, δύο εβδομάδες αργότερα, ακόμα και όταν οι ερευνητές καταμετρούσαν μόνο τους νέους τρόπους αλληλεπίδρασης κουτιού και αντικειμένων. Έτσι, στα αποτελέσματα δεν μπορούσε να θεωρηθεί ότι εμπλεκόταν η μνημονική ικανότητα του ατόμου. Τα δεδομένα της συγκεκριμένης έρευνας υποδηλώνουν ότι πράγματι υπάρχουν ατομικές διαφορές στην αποκλίνουσα σκέψη η οποία μπορεί να μετρηθεί από την ηλικία του ενός έτους και οι σχετικές μετρήσεις είναι αξιόπιστες (τουλάχιστον όταν αφορούν μικρά χρονικά διαστήματα).
Τα παιδιά επιδεικνύουν μια ικανότητα για αποκλίνουσα, δημιουργική σκέψη από νωρίς. Από πού όμως προέρχεται η ικανότητα αυτή; Τα νήπια με υψηλή ικανότητα αποκλίνουσας σκέψης έχουν και γονείς με την αντίστοιχη ικανότητα πολύ ανεπτυγμένη ; Για να απαντηθεί το συγκεκριμένο ερώτημα, η ομάδα της Hoicka εξέτασε και τους γονείς των παιδιών χρησιμοποιώντας δύο διαφορετικά μη λεκτικά έργα από το Thinking Creatively in Pictures Test. Τα έργα αυτά περιλάμβαναν την συμπλήρωση ημιτελών σχεδίων με γραμμές και συμπλήρωση 24 κύκλων με εικόνες. Οι βαθμολογίες των βρεφών συσχετίζονταν με τις βαθμολογίες των γονιών τους, ακόμα και όταν οι ερευνητές λάμβαναν υπόψη τους τις κινητικές δεξιότητες των βρεφών. Τα παιδιά με υψηλή βαθμολογία σε έργα αποκλίνουσας σκέψης έτειναν να έχουν γονείς με υψηλές βαθμολογίες σε αντίστοιχα έργα.
Είναι θέμα γενετικής; Ίσως. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι παραλλαγές στγκεκριμένων γονιδίων μπορεί να επηρεάσουν την δημιουργικότητα. Επομένως, η συσχέτιση ανάμεσα στις βαθμολογίες βρεφών και των γονιών τους στην αποκλίνουσα σκέψη θα μπορούσε να αντανακλά την επίδραση των συγκεκριμένων γονιδίων νωρίς στη ζωή. Επιπλέον, η αποκλίνουσα σκέψη μπορεί να επηρεάζεται από τη μνήμη εργασίας και υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν μια γενετική συνιστώσα στη συγκεκριμένη ικανότητα.
Μην ανησυχείτε για τα παιδιά σας πολύ αν εσείς και ο σύντροφός σας δεν είστε και οι πιο δημιουργικοί άνθρωποι στον πλανήτη. Μια άλλη έρευνα που εξέτασε τη δημιουργικότητα σε δίδυμα δεν βρήκε καμία διαφορά όσο αφορά τη δημιουργικότητα ανάμεσα σε μονοζυγωτικά και διζυγωτικά, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι γενετικοί παράγοντες είναι μόνο ένα μέρος της απάντησης. Η κοινωνική μάθηση είναι πολύ πιθανό να συμβάλλει στη συσχέτιση των βαθμολογιών γονιών και βρεφών στις δοκιμασίες αποκλίνουσας σκέψης, καθώς τα παιδιά μιμούνται και αντιγράφουν τους άλλους. Έχει διαπιστωθεί ότι η μίμηση άλλων ατόμων επηρεάζει την αποκλίνουσα σκέψη, καθώς σχετική έρευνας έχει βρει ότι τα παιδιά που παρακολουθούσαν ένα άτομο με αναπτυγμένη ικανότητα αποκλίνουσας σκέψης έτειναν να βελτιώνουν τα ίδια τις επιδόσεις τους σε δοκιμασίες αποκλίνουσας σκέψης. Αντιθέτως, τα παιδιά που παρακολουθούσαν άτομα με χαμηλή ικανότητα αποκλίνουσας σκέψης, έτειναν να εμφανίζουν στη συνέχεια χαμηλότερη βαθμολογία σε σχετικά έργα.
Έτσι, ακόμα και αν το παιδί σας δεν έχει την γενετική προδιάθεση να είναι δημιουργικό, μπορεί να μάθει να σκέφτεται έξω από το κουτί, έξω από τα συνηθισμένα, παρατηρώντας άλλα άτομα. Θα χρειαστεί φυσικά κοντά του ένα άτομο δημιουργικό σαν μοντέλο. Επομένως, αναζητάτε στο διαδίκτυο δημιουργικές και πρωτότυπες ιδέες ή απλά πάντα μια βόλτα – θα τροφοδοτήσετε όχι μόνο τη δική σας δημιουργική σπίθα, αλλά και του παιδιού σας.
Απόδοση του άρθρου How to Measure the Creativity of a 1-Year-Old
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός - νηπιαγωγός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου