Σήμερα θέλω να σας μιλήσω για ένα πολύ σημαντικό θέμα ασφάλειας που ΠΡΕΠΕΙ να διδάξουμε από νωρίς στους μαθητές μας, ιδίως σε όσους δεν έχουν προφορικό λόγο. Θα σας πω μια ιστορία. Όταν ήμουν ασκούμενη, μια από τις πρώτες αποστολές μου ήταν να συνοδεύσω μια ομάδα ενηλίκων με αυτισμό. Κάποιοι ήταν υψηλής λειτουργικότητας, άλλοι όχι. Κάποιοι είχαν προφορικό λόγο, κάποιοι άλλοι όχι. Εγώ ήμουν με 2 ενήλικες που ήταν τελείως διαφορετικοί μεταξύ τους. Το μοναδικό που είχαν κοινό ήταν ότι είχαν αυτισμό και ότι συμμετείχαν στην ίδια ομάδα ανάπτυξης των κοινωνικών τους δεξιοτήτων. Εγώ δεν τους γνώριζα καλά, καθώς ήμουν μόλις 1-2 εβδομάδες στην ομάδα. Ο ένας ενήλικας, που θα τον αποκαλώ Jim, μπορούσε να διαχειριστεί χρήματα και ήξερε πού ήθελε να πάει και τι ήθελε να κάνει. Ο άλλος, που θα τον αποκαλώ Tom, δεν μπορούσε να χειριστεί χρήματα και χρειαζόταν περισσότερο χρόνο για να αποφασίσει τι ήθελε να κάνει. Ο Jim είχε προφορικό λόγο, αλλά περιορισμένο. Αυτό σήμαινε ότι δεν μιλούσε πολύ και μιλούσε μόνο σε άτομα που γνώριζε καλά (και εγώ δυστυχώς δεν συμπεριλαμβανόμουν σε αυτή τη λίστα). Τις περισσότερες φορές μάλιστα κατά την επικοινωνία του ηχολαλούσε και δεν παρείχε χρήσιμες πληροφορίες. Ο Tom δεν είχε προφορικό λόγο. Όλα πήγαιναν καλά μέχρι που φτάσαμε στη ρόδα του λούνα παρκ. O Jim ήθελε να ανέβει. Ο Τom δεν είχε αρκετά εισιτήρια και δεν ήταν καν σίγουρος αν ήθελε να ανέβει. Έτσι ο Jim πήγε στη ρόδα του λούνα παρκ και εγώ κάθισαμε τον Tom για να του εξηγήσω ότι αν ήθελε να ανέβει θα έπρεπε να βγάλει και άλλο εισιτήριο. Όλη αυτή η επικοινωνία μας γινόταν δυσκολότερη από το γεγονός ότι δεν είχε πάρει μαζί του το σύστημα επικοινωνίας του. Ενώ μιλούσα στον Tom και προσπαθούσα να τον ηρεμήσω καθώς ήταν αναστατωμένος επειδή δεν ήξερε τι ήθελε να κάνει, ο Jim κατέβηκε από την ρόδα του λούνα παρκ και ήρθε κοντά μας. Κουράστηκε όμως να μας περιμένει και πριν το καταλάβω εξαφανίστηκε. Περιττώ να σας πω ότι το στομάχι μου έγινε κόμπος και άρχισα πανικόβλητη να κοιτάζω δεξιά- αριστερά. Δεν είμαι ψηλή, ίσα-ίσα κάποιος θα μπορούσε να με πει κοντούλα. Έτσι, το να κοιτάω πάνω από τα κεφάλια των ανθρώπων δεν ήταν εύκολο. Ούτε ο Jim ήταν ιδιαίτερα ψηλός και έτσι δεν μπορούσα να τον δω. Έτσι έπιασα τον Tom από το χέρι και αρχίσαμε να ψάχνουμε τον Jim. Στους ενήλικες είχε ειπωθεί ότι αν χωρίζονταν από την ομάδα θα έπρεπε να πάνε σε ένα περίπτερο και να πουν σε κάποιον ότι είχαν χαθεί. Ωστόσο, δε ήξεραν όλοι πώς να το κάνουν αυτό. Βρήκα τον Jim πολύ γρήγορα (αν και ένιωσα ότι πέρασαν αιώνες), να στέκεται στη μέση του χώρου με σηκωμένο το χέρι στον αέρα. Απλώς στεκόταν εκεί. Το πιο εντυπωσιακό πράγμα ήταν ότι όλοι οι άνθρωποι απλώς περνούσαν από δίπλα του. Φυσικά και δεν χρειάζεται να σας πω ότι αυτό δεν είναι αποτελεσματική στρατηγική για να χρησιμοποιήσετε σε περίπτωση που χαθείτε. Ωστόσο, αυτό είχε μάθει ο Jim ότι πρέπει να κάνει στο σχολείο όταν χρειαζόταν βοήθεια: σήκωσε το χέρι σου και κάποιος θα έρθει να σε βοηθήσει. Περίτρανο παράδειγμα μιας δεξιότητας που δεν μεταφράζεται απαραιτήτως σε άλλα περιβάλλοντα.
Σκεφτείτε, ότι αυτή η ιστορία δεν είναι και τόσο ασυνήθιστη (αν και το σήκωμα του χεριού μπορεί να είναι). Υπήρξε μεγάλη δημοσιότητα για τα δύο παιδιά με αυτισμό που χάθηκαν πέρσι και βρέθηκαν να περιπλανώνται στους δρόμους. Έχουμε χάσει πολλά παιδιά με αυτό τον τρόπο. Δεν είναι παράξενο ότι τα παιδιά περιπλανώνται. Αυτό που με εκπλήσσει είναι ότι τώρα η κοινωνία μας αρχίζει να συνειδητοποιεί το πρόβλημα. Τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού (ακόμα και τα παιδιά υψηλής λειτουργικότητας) συχνά δεν έχουν αίσθηση του κινδύνου και πάντα συμπεριφέρονται ανεξάρτητα σε περιπτώσεις που θα προτιμούαμε να μην το κάνουν (πχ χρειάζονται 15 παροτρύνσεις/υπενθυμίσεις για να πλύνουν τα χέρια τους, αλλά δεν διστάζουν να ανέβουν μόνοι τους στο λεωφορείο, χωρίς επίβλεψη). Οι δυσκολίες που έχουν στον κοινωνικό τομέα με τις περιορισμένες κοινωνικές δεξιότητες, εντείνουν ακόμα περισσότερο το πρόβλημα. Οι μαθητές αυτοί δεν ξέρουν απαραιτήτως ότι θα πρέπει να ενημερώσουν τους γονείς τους ή τους εκπαιδευτικούς τους πριν πάνε οπουδήποτε. Και αν χαθούν, τότε δεν έχουν τις απαραίτητες κοινωνικές δεξιότητες και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων ώστε να πάνε σε έναν ενήλικα, να του πουν ποιοι είναι και να του δώσουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να έρθει σε επαφή με την οικογένειά τους. Επομένως, σαν δάσκαλοι και σαν γονείς πρέπει να σκεφτούμε πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε τους μαθητές μας για να αποκτήσουν τέτοιου είδους δεξιότητες που θα εξασφαλίζουν την ασφάλειά τους. Ιδίως τις εποχές εκείνες που οι οικογένεις ταξιδεύουν ή πηγαίνουν για ψώνια λόγω των γιορτών, είτε συμμετέχουν σε περισσότερες δραστηριότητες τςη κοινότητας. Αυτές τις εποχές αυξάνεται και ο κίνδυνος τα παιδιά να απομακρυνθούν από τους δικούς τους και να χαθούν.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
- Διδάξτε στους μαθητές σας να μένουν με έναν ενήλικα. Καταρχήν στα παιδιά με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας μπορούμε να μάθουμε να μένουν κοντά, μαζί με τους δικούς τους ή τους δασκάλους τους όταν βγαίνουν έξω. Φυσικά χρειάζεται και εξάσκηση. Το να το πείτε απλώς δεν είναι αρκετό.
- Βοηθήστε τις οικογένειες να αναπτύξουν «σχέδια ασφάλειας» (safety plans). Η οργάνωση Autism Speaks έχει μερικές πολύ σημαντικές πηγές για την ανάπτυξη σχεδίων ασφαλείας. Δείτε το Lean On Us, το Big A Word στο Pinterest και την ιστοσελίδα του Dennis Debbaudt’s.
- Διδάξτε στα παιδιά σας να αναγνωρίζουν τους ενήλικες που δεν αποτελούν απειλή. Διδάσκουμε στα παιδιά μας τους πολλούς κινδύνους της ζωής. Έτσι, ακόμα και τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά όταν χάνονται πολλές φορές διστάζουν να πλησιάσουν κάποιο άγνωστο για να ζητήσουν βοήθεια προκειμένου να βρουν τους γονείς τους. Μην με παρεξηγείτε. Είναι σημαντικό. Ωστόσο τα παιδιά στο φάσμα του αυτισμού συνήθως ακολουθούν τους κανόνες που τους μαθαίνουμε ευλαβικά, χωρίς ευελιξία. Επομένως είναι αναγκαίο να διδάξουμε στα παιδιά σε ποια άτομα μπορούν να απευθύνονται όταν χρειάζονται βοήθεια, πχ σε κάποιον ένστολο, στον υπάλληλο ενός μαγαζιού κτλ
- Διδάξτε στα παιδιά τα στοιχεία της ταυτότητάς τους. Μάθετέ τους να λένε όνομα και επίθετο, διεύθυνση και το τηλέφωνο του σπιτιού τους ή κάποιου μέλους της οικογένειάς τους. Προσέξτε πολύ την διατύπωση των ερωτήσεων. Είναι πολύ σημαντικό το παιδί να μπορεί να καταλάβει τι το ρωτάνε ακόμα και αν το άγνωστο αυτό άτομο επιλέξει να διατυπώσει την ερώτησή του με μη οικείο τρόπο. Σκεφτείτε πόσο χαζό ακούγεται, όταν ΕΣΕΙΣ, ο εκπαιδευτικός του παιδιού, το ρωτάτε «Ποιο είναι το όνομά σου;». Δεν το ξέρετε; Είναι το πρώτο βήμα, αλλά δεν συνεπάγεται αυτόματα ότι το παιδί θα μπορέσει να απαντήσει στην συγκεκριμένη απλή ερώτηση όταν βρεθεί μεταξύ αγνώστων σε κάποιο εμπορικό κέντρο και κάποιος αστυνομικός προσπαθήσει να το βοηθήσει. Κάντε εξάσκηση σε πολλές διαφορετικές περιστάσεις έτσι ώστε το παιδί να πρέπει να δώσει τα στοιχεία της ταυτότητάς του σε άτομα που δεν γνωρίζει. Βάλτε τα άτομα αυτά να το ρωτήσουν χρησιμοποιώντας διαφορετικές διατυπώσεις πχ «Αγόρι μου, έχεις χαθεί;» Δεν είναι δυνατό να χρησιμοποιούν όλοι αυτολεξεί τις εκφράσεις που αναγνωρίζει το παιδί.
Για τα άτομα που δεν έχουν προφορικό λόγο ή δεν μπορούν να εκφραστούν προφορικά όταν είναι σε πανικό, φοβισμένα ή σε άγνωστο περιβάλλον, διδάξτε τα πώς να χρησιμοποιούν μια κάρτα αναγνώρισης/ ταυτότητα. Σε μια πιθανή ερώτηση «Πώς σε λένε;» το άτομο μπορεί να δείξει την κάρτα με τα προσωπικά του στοιχεία, έτσι ώστε να επιστρέψει στην οικογένειά του. Και πάλι πρέπει να διδάξουμε το παιδί ή τον έφηβο να δείχνει την ταυτότητά του σε μια ποικιλία καταστάσεων, όταν το ρωτάνε άγνωστα άτομα, χρησιμοποιώντας διαφορετικές διατυπώσεις πχ «Έχεις χαθεί;», «Χρειάζεσαι βοήθεια;» ή ακόμα και όταν το ίδιο το παιδί κοιτάζει γύρω του και διαπιστώνει ότι η οικογενειά του ή η ομάδα του δεν είναι εκεί. Κάντε εξάσκηση σε αυτές τις δεξιότητες και σε πραγματικές συνθήκες όπου το άτομο είναι ασφαλές και μπορείτε εσείς να το δείτε (και έχετε τον απόλυτο έλεγχο της κατάστασης) , ενώ εκείνο δεν μπορεί να σας δει και θεωρεί ότι σας έχει χάσει. Βάλτε κάποιον γνωστό σας (που το παιδί δεν γνωρίζει) να το πλησιάσει και να το ρωτήσει αν χρειάζεται βοήθεια.
Για να σας διευκολύνω, έχω συμπεριλάβει πρότυπα ταυτότητας που μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν. Τα δημιούργησα στο powerpoint. Υπάρχουν διάφορα πρότυπα. Ένα πρότυπο περιλαμβάνει φωτογραφία, όνομα, διεύθυνση και τηλέφωνο και μπορεί να τυπωθεί σε μικρή διάσταση για να χωράει στο πορτοφόλι ή σε μεγαλύτερη για να κρέμεται κάπου (πχ στο εσωτερικό της τσάντας του). Άλλα πρότυπα έχουν μόνο όνομα και τηλέφωνα, άλλα όνομα, τηλέφωνο και διεύθυνση.
Να θυμάστε ότι πρόκειται για μια δεξιότητα που δεν είναι αναγκαία μόνο για τους μεγαλύτερους μαθητές, αλλά για όλες τις ηλικίες. Θυμάμαι όταν ήμουν στο Δημοτικό, πήγαμε με τη μαμά μου εκδρομή και χάσαμε μια από τις καλύτερες φίλες μου – που δεν είχε αναπηρία. Είναι μια αστεία ιστορία και πειράζουμε συχνά τη μαμά μου. Και αυτό γιατί η φίλη μου πήγε σε ένα εστιατόριο και τους είπε ότι χάθηκε μόλις συνειδητοποίησε ότι ακολουθούσε άλλα άτομα και όχι εμάς, με αποτέλεσμα να την βρούμε αμέσως. Αν η φίλη μου δεν ήξερε να το κάνει αυτό, είχε πανικοβληθεί και δεν σκεφτόταν καθαρά ή δεν είχε την ικανότητα να εκφραστεί προφορικά για να εξηγήσει σε κάποιον τι είχε συμβεί, μπορεί το τέλος της ιστορίας να μην ήταν αίσιο.
Τέλος, γνωρίζω ότι τίθεται θέμα ασφάλειας όταν δίνονται σε ξένους στοιχεία του παιδιού και της οικογένειάς του, αλλά θα πρέπει να ζυγίσετε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μιας τέτοιας πρακτικής. Κατά τη γνώμη μου είναι πιο μεγάλος ο κίνδυνος ένα παιδί να χαθεί και να μην μπορεί να εξηγήσει ποιο είναι ή ότι χρειάζεται βοήθεια από τον κίνδυνο ενός τρελού που έχει το τηλέφωνο και τη διεύθυνση της οικογένειάς του. Ωστόσο, αυτό είναι κάτι που πρέπει να εκτιμήσει κανείς σε συνεργασία με την οικογένεια του παιδιού.
Υπάρχουν και άλλες δυνατότητες «ταυτοτήτων». Δείτε μερικές ιδέες εδώ
Απόδοση του άρθρου Teaching Students to Use an ID Card: A Critical Safety Skill with a Freebie της Christine Reeve
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου