Η θεωρία των έξι σταδίων του παιδικού παιχνιδιού
Στάδιο 1: Ελεύθερο παιχνίδι ή παιχνίδι χωρίς απασχόληση (Unoccupied Play) (γέννηση – 3 μηνών)
Πρόκειται για τις απλές κινήσεις που κάνουν τα βρέφη χωρίς προφανή σκοπό και μπορεί να θεωρηθούν ως αρχή του παιχνιδιού. Τα παιδιά μοιάζουν να εξερευνούν τα αντικείμενα και τον κόσμο γύρω τους.
Συγκεκριμένα, το παιδί μπορεί να παίρνει πράγματα στα χέρια του, να τα κουνάει και στη συνέχεια να τα πετάει μακριά, να κάνει τυχαίες κινήσεις των ποδιών και των χεριών του, να χτυπάει ένα παιχνίδι που κρέμεται στην κούνια του και να γελάει. Πρόκειται για αισθητηριακές δραστηριότητες, χωρίς καμία οργάνωση και χωρίς αλληλεπίδραση με άλλα άτομα. Το παιδί δεν φαίνεται να διατηρεί την προσοχή του στις συγκεκριμένες δραστηριότητες και συνήθως δεν υπάρχει γλώσσα (φωνούλες). Είναι ένα πολύ σημαντικό στάδιο, καθώς αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη των επόμενων σταδίων. Επιτρέπει στα παιδιά να εξασκηθούν στον χειρισμό αντικειμένων και υλικών καλλιεργώντας τις κινητικές τους δεξιότητες, να αποκτήσουν υποτυπώδη έλεγχο του σώματός τους, να αρχίσουν να αναπτύσσουν αντίληψη του βάθους και της μονιμότητας των αντικειμένων, να μάθουν περισσότερα για το πώς λειτουργεί ο κόσμος και να αρχίσουν να συνειδητοποιούν βασικές έννοιες όπως τη βαρύτητα.
Στάδιο 2: Μοναχικό παιχνίδι (Solitary Play) (3 μηνών μέχρι 2,5 ετών)
Το παιδί παίζει μόνο του χωρίς να αλληλεπιδρά, χωρίς να παρατηρεί ή να δίνει σημασία σε άλλα παιδιά που κάθονται ή παίζουν δίπλα του.
Συγκεκριμένα, το παιδί παίζει και εστιάζει αποκλειστικά στις δικές του δραστηριότητες. Δεν δείχνει να έχει καμία επίγνωση και κανένα ενδιαφέρον για το τι κάνουν οι άλλοι κοντά του (ενήλικες και άλλα παιδιά) και απουσιάζει παντελώς η αλληλεπίδραση με άλλα άτομα. Το παιδί είναι πιο συγκεντρωμένο σε αυτό που κάνει σε σύγκριση με το παρελθόν, ωστόσο το παιχνίδι παραμένει μη δομημένο και χωρίς ξεκάθαρους στόχους. Το μοναχικό παιχνίδι επιτρέπει στα παιδιά να εξερευνήσουν ελεύθερα και να αποκτήσουν νέες δεξιότητες (τόσο στον κινητικό όσο και στον γνωστικό τομέα), ενώ παράλληλα τα προετοιμάζει για το παιχνίδι τους με άλλα παιδιά στα επόμενα στάδια. Παραδείγματα μοναχικού παιχνιδιού μπορούν να θεωρηθούν: δύο παιδιά που παίζουν με τα παιχνίδια τους στον ίδιο χώρο αλλά δεν δίνουν καμία σημασία το ένα στο άλλο, ένα παιδί που παίζει με ένα παιχνιδάκι για περισσότερο από 60 δευτερόλεπτα, καθώς και ένα παιδί στο πάρκο που ψάχνει και παίζει με κλαδάκια και πετρούλες. Μολονότι αυτός ο τρόπος παιχνιδιού αγχώνει και προβληματίζει τους γονείς, είναι απόλυτα φυσιολογικός σε αυτή τη ηλικία (ιδίως στο 2ο χρόνο ζωής του παιδιού) και θα πρέπει να μην αποθαρρύνεται και να μην διακόπτεται από τους ενήλικες.
Στάδιο 3: Παιχνίδι Παρατήρησης (Onlooker Play) (2,5 ετών – 3,5 ετών)
Τα παιδιά βλέπουν τους άλλους να παίζουν, αλλά δεν κάνουν καμία προσπάθεια να συμμετέχουν και εκείνα στο παιχνίδι τους. Συνήθως κάθονται κοντά σε μεγαλύτερα παιδιά που παίζουν για να μπορούν να ακούν όσα λέγονται. Κάποιες φορές μπορεί να εμπλέκονται κατά κάποιο τρόπο στη δραστηριότητα μιλώντας για αυτήν με τα παιδιά ή κάνοντας ερωτήσεις, αλλά δεν συμμετέχουν στο παιχνίδι. Αυτή η μορφή παιχνιδιού είναι πολύ συχνή στα μικρά παιδιά και είναι στην πραγματικότητα η πρώτη φορά που τα παιδιά δείχνουν ενδιαφέρον για την συμπεριφορά των άλλων κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Οι γονείς βλέποντας την συμπεριφορά του παιδιού σε αυτό το στάδιο πιστεύουν ότι είναι ντροπαλό, μοναχικό ή ακόμα ότι φοβάται ή δεν ξέρει πώς να μπει στο παιχνίδι των άλλων και αγχώνονται ή στεναχωριούνται. Ωστόσο, αυτή η συμπεριφορά είναι απόλυτα φυσιολογική, ένα αναμενόμενο στάδιο στην ανάπτυξη του παιδιού. Με την παρατήρηση τα παιδιά μαθαίνουν τον κόσμο. Καθώς βλέπουν τα άλλα παιδιά να παίζουν αποκτούν πολύτιμες πληροφορίες για τους κανόνες των παιχνιδιών, τον τρόπο χειρισμού υλικών/ αντικειμένων καθώς και για τους άγραφους κοινωνικούς κανόνες της αλληλεπίδρασης και των ανθρώπινων σχέσεων.
Στάδιο 4: Παράλληλο παιχνίδι (Parallel Play) (3,5 ετών – 4 ετών).
Τα παιδιά αρχίζουν να παίζουν δίπλα σε άλλα παιδιά χωρίς να αλληλεπιδρούν μαζί τους. Ωστόσο παρατηρεί το ένα τι κάνει το άλλο. Συγκεκριμένα, τα παιδιά παίζουν ανεξάρτητα από τα άλλα παιδιά, αλλά κοντά τους, παρατηρώντας τα προσεκτικά και μιμούμενα τις ενέργειές τους. Συνήθως, παίζουν και με παρόμοια παιχνίδια (πχ αυτοκινητάκια που παίρνουν από ένα κουτί) έχοντας ξεχωριστούς στόχους το καθένα και παραμένοντας προσηλωμένο στο παιχνίδι του. Στο παράλληλο παιχνίδι τα παιδιά δεν εμπλέκονται στην πραγματικότητα σε κοινωνικές συναλλαγές πχ μπορεί και τα 2 παιδιά να παίρνουν αυτοκινητάκια και να τα οδηγούν πάνω στο ίδιο χαλί, αλλά οι δραστηριότητές τους δεν «συναντιούνται» με τρόπο που να έχει κάποιο νόημα. Παρομοίως δύο αδέρφια μπορεί να μοιράζονται ένα δοχείο με τουβλάκια Lego, αλλά να κάνει το καθένα τη δική του ανεξάρτητη κατασκευή χωρίς να μιλάει στο άλλο.
Το παράλληλο παιχνίδι θεωρείται σημαντικό μεταβατικό στάδιο καθώς το παιδί περνάει από το κοινωνικά ανώριμο στάδιο του μοναχικού παιχνιδιού, σε ένα κοινωνικά πιο ώριμο στάδιο συνεργασίας ή συνδιαλλαγής με τους άλλους. Φαίνεται τα παιδιά να προετοιμάζονται για το επόμενο στάδιο της αλληλεπίδρασης μαθαίνοντας νέους τρόπους να συνυπάρχουν με τους άλλους.
Στάδιο 5: Παιχνίδι συσχέτισης (Associative Play) (3-4 ετών)
Το παιχνίδι συσχέτισης εμφανίζεται όταν τα παιδιά αρχίζουν να αναγνωρίζουν το ένα το άλλο και να παίζουν δίπλα-δίπλα, αλλά όχι απαραίτητα μαζί. Τα παιδιά εξακολουθούν να παίζουν ανεξάρτητα με διαφορετικά αντικείμενα και στρατηγικές. Διαφέρει από το παράλληλο παιχνίδι επειδή τα παιδιά αρχίζουν να μοιράζονται πράγματα, να κάνουν ερωτήσεις το ένα στο άλλο και να συνεργάζονται μεταξύ τους. Έχουν παρόμοιους στόχους, αλλά δεν υπάρχουν κανόνες στο παιχνίδι τους. Στο στάδιο αυτό τα παιδιά διαπραγματεύονται μεταξύ τους τα υλικά (ποια μπορεί να χρησιμοποιήσει το καθένα). Παράδειγμα τέτοιου παιχνιδιού μπορεί να θεωρηθεί δύο παιδιά που μοιράζονται τα τουβλάκια Lego κάνοντας το καθένα τη δική του κατασκευή, αλλά ρωτώντας το ένα το άλλο τι κάνει, πώς το κάνει και ζητώντας του τα του αφήσει συγκεκριμένα υλικά για να παίξει και εκείνο (πχ ρόδες).
Στο παιχνίδι συσχέτισης το παιδί εκφράζει ενδιαφέρον για τα άλλα παιδιά που παίζουν και όχι τόσο για την ίδια την δραστηριότητα στην οποία εμπλέκονται. Υπάρχει αρκετή αλληλεπίδραση και επικοινωνία μεταξύ των συμμετεχόντων αλλά οι δραστηριότητές τους δεν είναι σε συγχρονισμό. Το παιχνίδι συσχέτισης σηματοδοτεί μια πολύ σημαντική αλλαγή στην ανάπτυξη του παιδιού. Το ενδιαφέρον του για τους άλλους σημαίνει ότι μπορεί πλέον να αρχίσει να εφαρμόζει στην πράξη και να εξασκεί όσα έχει παρατηρήσει στα προηγούμενα στάδια του παιχνιδιού, καθώς αρχίζει πλέον να χρησιμοποιεί κοινωνικές δεξιότητες για να αλληλεπιδράσει με τους άλλους.
Στάδιο 6: Συνεργατικό παιχνίδι (cooperative play) (4,5 ετών και πάνω)
Το παιδί εκφράζει ενδιαφέρον και για τους ανθρώπους που παίζουν αλλά και για την δραστηριότητα στην οποία εμπλέκονται. Οι δραστηριότητες είναι πιο οργανωμένες και όλοι οι συμμετέχοντας έχουν συγκεκριμένο ρόλο σε αυτές. Σε αυτό το στάδιο, τα παιδιά να παίζουν μαζί και να μοιράζονται τα ίδια υλικά. Έχουν τους ίδιους στόχους και συνεργάζονται για να τους πετύχουν. Ακολουθούν κανόνες και οδηγίες και αναθέτουν το ένα στο άλλο ρόλους στο παιχνίδι, ενώ συχνά χρειάζεται να συμβιβάζονται για το «καλό» του συνόλου. Συνήθως δεν το συνεργατικό παιχνίδι δεν εμφανίζεται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας και νήπια, γιατί απαιτεί υψηλό επίπεδο κοινωνικής ωριμότητας και αναπτυγμένες δεξιότητες οργάνωσης. Συχνά στο στάδιο αυτό εμφανίζονται συγκρούσεις μεταξύ των παιδιών που μπορεί να χρειάζονται καθοδήγηση και υποστήριξη για να καταφέρουν να παίζουν αρμονικά, να μοιράζονται αντικείμενα, να περιμένουν την σειρά τους, να εκφράζουν τα συναισθήματά τους με υγιή τρόπο και να επιλύουν με αποτελεσματικούς και κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους τις διαφορές και τα προβλήματα που προκύπτουν κοκ.
Παράδειγμα συνεργατικού παιχνιδιού είναι τα παιχνίδια φαντασίας όπου τα παιδιά γίνονται ήρωες της αγαπημένης τους παιδικής σειράς και πολεμάνε μαζί τους κακούς, το δραματικό παιχνίδι όπου τα παιδιά παίζουν τα μέλη μιας οικογένειας, κινητικά παιχνίδια με κανόνες (πχ κυνηγητό), τα επιτραπέζια παιχνίδια για μικρές ηλικίες.
Η συγκεκριμένη θεωρία αναγνωρίζει τις διαφορετικές μορφές παιχνιδιού που εμφανίζονται κατά την παιδική ηλικία φωτίζοντας κυρίως τον τομέα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Όπως και οι περισσότερες θεωρίες, έχει δυνατά και αδύναμα σημεία. Το σημαντικό είναι εμείς σαν γονείς και εκπαιδευτικοί να σταθούμε κριτικά απέναντί της, αναγνωρίζοντας την αξία του παιχνιδιού στην παιδική ηλικία, αντιμετωπίζοντας τα στάδια αυτά σαν γενικές κατευθυντήριες γραμμές και έχοντας σαν γνώμονα πάνω από όλα την μοναδικότητα κάθε παιδιού.
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)
Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)
MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου