Οι οθόνες αποτελούν αναπόφευκτο μέρος της ενηλικίωσης - και της ανατροφής – στη σύγχρονη εποχή. Αποτελούν πολύ ισχυρή αμοιβή και κίνητρο. Είναι όμως επίσης και χάσιμο χρόνου. Απομακρύνουν τα παιδιά μας, ψυχικά και σωματικά, από τους άλλους ανθρώπους και τους στερούν εμπειρίες ζωής.
Για τους περισσότερους γονείς, ο χρόνος που περνούν τα παιδιά μπροστά σε μια οθόνη είναι ένα δύσκολο (αν όχι ενοχικό) θέμα. Για τους γονείς των παιδιών με ΔΕΠΥ, το θέμα έχει πρόσθετη βαρύτητα και συνοδεύεται από πολλές διαμάχες, καθώς συνοδεύεται από επίμονα ερωτήματα: Μπορεί ο χρόνος που περνούν τα παιδιά μπροστά στην οθόνη να προκαλεί ΔΕΠΥ ή να επιδεινώνει τα συμπτώματά της;
Η σύντομη απάντηση είναι ότι εξαρτάται από το ποιον ρωτάτε. Ας προσπαθήσουμε να φτάσουμε στην επιστημονική αλήθεια του θέματος.
Τηλεόραση
Αν είστε όπως όλοι σχεδόν οι γονείς, πιθανότατα έχετε χρησιμοποιήσει την τηλεόραση για να κερδίσετε μερικές στιγμές χωρίς τα παιδιά σας. Μέσα στο άγχος για να ετοιμάσετε το δείπνο, να ξεκουραστείτε ή να πάρετε μια ανάσα, έχετε στραφεί στα εντυπωσιακά χρώματα και τα γραφικά του Μπομπ Σφουγγαράκη ή του Νιντζάκο για να μαγέψετε το παιδί σας.
Αυτή η χρήση της τηλεόρασης ως νταντά ξεκινά νωρίς από τους γονείς. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του 2009 που δημοσίευσε ο Neilsen, «τα παιδιά ηλικίας 2-5 ετών περνούν 32 ώρες την εβδομάδα μπροστά σε μια τηλεόραση — βλέποντας τηλεόραση, DVD, DVR, βίντεο ή χρησιμοποιώντας μια κονσόλα παιχνιδιών. Τα παιδιά ηλικίας 6-11 ετών περνούν περίπου 28 ώρες την εβδομάδα μπροστά στην τηλεόραση». Και μέχρι τη σχολική ηλικία, το 30% των παιδιών στις ΗΠΑ έχουν τηλεόραση στο δωμάτιό τους.
Για χρόνια, η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP) παρότρυνε τους γονείς να μην επιτρέπουν την παρακολούθηση τηλεόρασης σε παιδιά κάτω των δύο ετών. Αυτό άλλαξε το φθινόπωρο του 2016, όταν το AAP ήρε την απαγόρευση των οθονών για παιδιά κάτω των δύο ετών με δύο μεγάλες προειδοποιήσεις: οι οθόνες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται πάντα σε συνδυασμό με την ανθρώπινη αλληλεπίδραση και θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με μέτρο.
Στα μωρά, η επιστήμη προειδοποιεί ότι η έκθεση στην τηλεόραση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Έτσι, το AAP εξακολουθεί να συμβουλεύει τους γονείς να απέχουν τα παιδιά τους από τη χρήση οθονών μέχρι την ηλικία των 18 μηνών. Μέχρι την ηλικία των δύο ετών, το AAP συνιστά περιορισμό της χρήσης οθόνης στην περιστασιακή συνομιλία μέσω βίντεο.
Ο κύριος παράγοντας που επιτρέπει στα νήπια να μάθουν πράγματα μέσα από τα ηλεκτρονικά μέσα (ξεκινώντας από την ηλικία των 15 μηνών περίπου) είναι η παρουσία των γονέων. Οι γονείς να παρακολουθούν μαζί μαζί με τα παιδιά τους το περιεχόμενο και να το διδάσκουν εκ νέου, σύμφωνα με τις νέες οδηγίες της AAP. Τα στοιχεία δείχνουν ότι στην ηλικία των 24 μηνών, τα παιδιά μπορούν να μάθουν λέξεις μέσα από τη ζωντανή συνομιλία μέσω βίντεο με έναν ενήλικα που ανταποκρίνεται ή μέσα από μια οθόνης αφής που ωθεί όπου το παιδί καλείται να επιλέξει τις σχετικές απαντήσεις.
«Τα καλοσχεδιασμένα τηλεοπτικά προγράμματα, όπως το Sesame Street, μπορούν να επιδράσουν θετικά στη γνωστική ανάπτυξη, τον εγγραμματισμό και τις κοινωνικές δεξιότητες σε παιδιά ηλικίας 3 έως 5 ετών. Πρέπει να συνεχίσουν να δημιουργούνται προγράμματα που θα ανταποκρίνονται στις εξελισσόμενες ανάγκες της υγείας και της ανάπτυξης των παιδιών. Οι αξιολογήσεις των εφαρμογών από το Sesame Workshop και την Υπηρεσία Δημόσιας Ραδιοφωνίας (Public Broadcasting Service, PBS) έδειξαν θετικά αποτελέσματα στη διδασκαλία δεξιοτήτων εγγραμματισμού σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Δυστυχώς, ωστόσο, οι περισσότερες εφαρμογές που βρίσκουν οι γονείς στην κατηγορία «εκπαιδευτικές» στα καταστήματα εφαρμογών δεν είναι αποτελεσματικές, στοχεύουν μόνο σε τυχαίες ακαδημαϊκές δεξιότητες, δεν βασίζονται στα αναλυτικά προγράμματα σπουδών και δεν δημιουργούνται από ειδικούς στην ανάπτυξη ή εκπαιδευτικούς».
Με άλλα λόγια, οι γονείς θα πρέπει να επιμείνουν σε προγράμματα ποιοτικά και να αλληλεπιδρούν με το παιδί τους ενώ αυτό παρακολουθεί τηλεόραση. Επιπλέον, τα παιδιά ηλικίας μεταξύ 2 και 5 ετών δεν πρέπει να έχουν περισσότερο από μία ώρα μπροστά σε οθόνη την ημέρα.
Για παιδιά 6 ετών και άνω, το AAP συνιστά τη θέσπιση οικογενειακών κατευθυντήριων γραμμών σχετικά με έναν υγιεινό τρόπο ζωής που περιλαμβάνει σωματική δραστηριότητα, καλές διατροφικές συνήθειες (συμπεριλαμβανομένων των οικογενειακών γευμάτων), επαρκή ύπνο και χρόνο πρόσωπο με πρόσωπο με φίλους και οικογένεια. Μία - δύο ώρες την ημέρα είναι ένας καλός εμπειρικός κανόνας, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού σας.
Η διαμάχη ΔΕΠΥ- Τηλεόραση
Όπως αναφέρθηκε στο περιοδικό Pediatrics τον Απρίλιο του 2004, ερευνητές στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο στο Σιάτλ διαπίστωσαν ότι όσο περισσότερη τηλεόραση παρακολουθεί ένα παιδί ηλικίας 1 - 3 ετών, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να αναπτύξει προβλήματα προσοχής μέχρι την ηλικία των 7 ετών. Πιο συγκεκριμένα, για κάθε επιπλέον ώρα τηλεόρασης την ημέρα, αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης δυσκολιών συγκέντρωσης κατά 10 τοις εκατό, σε σύγκριση με εκείνον ενός παιδιού που δεν βλέπει καθόλου τηλεόραση. Η υπερβολική θέαση συσχετίστηκε με 28% αύξηση στα προβλήματα προσοχής.
Όπως είναι λογικό, αυτή η μελέτη προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων. Πολλοί γονείς παιδιών με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (ΔΕΠΥ) ανησυχούν: Ήταν λάθος με τραγικές συνέπειες το ότι άφησαν τα παιδιά τους να δουν όλα αυτά τα επεισόδια της Ντόρας της εξερευνήτριας; Η παρακολούθηση τηλεόρασης τελικά μπορεί να προκαλέσει ΔΕΠΥ; Πρέπει να απαγορευθούν όλες οι οθόνες; Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στην ίδια τη μελέτη πριν αρχίσουμε να απαντάμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα.
Ο επικεφαλής ερευνητής, Δημήτρης Χριστάκης, M.D., αναπληρωτής καθηγητής παιδιατρικής στο University of Washington and συνδιευθυντής στο Institute for Child Health, παραδέχεται ότι η μελέτη του ήταν περιορισμένη.
Πρώτον, η μελέτη συνέδεσε την παρακολούθηση τηλεόρασης με γενικά προβλήματα προσοχής και όχι με διαγνωσμένη ΔΕΠΥ. Οι συμμετέχοντες στη μελέτη δεν ρωτήθηκαν ποτέ εάν τα παιδιά τους είχαν ΔΕΠΥ. Αντίθετα, η έρευνα μελέτησε πέντε είδη δυσκολιών προσοχής, συμπεριλαμβανομένων των «εμμονικών ανησυχιών» και της «σύγχυσης», στοιχεία που δεν είναι βασικά συμπτώματα ΔΕΠΥ.
Δεύτερον, η μελέτη δεν έλαβε υπόψη τα είδη των προγραμμάτων που παρακολουθούσαν τα παιδιά. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που έχουν πιο αργό ρυθμό, βασίζονται στην αφήγηση και αποφεύγουν το γρήγορο ζουμ, τις απότομες περικοπές και τους ενοχλητικούς θορύβους, δεν διαφοροποιήθηκαν από τα πιο επιθετικά προγράμματα. Επίσης, οι ερευνητές δεν εξέτασαν πώς συνδέονται η παρακολούθηση τηλεόρασης και οι δυσκολίες προσοχής μεταξύ τους (ποια είναι η αιτία, ποιο το αποτέλεσμα κοκ). Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι τα μικρότερα παιδιά με προϋπάρχοντα ελλείμματα προσοχής μπορεί να ελκύονται από την παρακολούθηση τηλεόρασης, καθώς η ενασχόληση με παζλ ή άλλα παιχνίδια που απαιτούν συγκέντρωση είναι πολύ δύσκολα για αυτά. Παράλληλα υπάρχει η πιθανότητα οι γονείς των παιδιών με προϋπάρχοντα προβλήματα προσοχής να στρέφονται πιο συχνά στην χρήση της τηλεόρασης ως νταντά προκειμένου να καταφέρουν να ξεκουραστούν οι ίδιοι από τις μεγάλες απαιτήσεις της καθημερινής τους συμβίωσης με τα παιδιά τους.
Εν κατακλείδι: Μην έχετε ενοχές που αφήνετε τα παιδιά σας να δουν τηλεόραση. Πολλά παιδιά που δεν βλέπουν καθόλου τηλεόραση διαγιγνώσκονται με ΔΕΠΥ και πολλά στοιχεία δείχνουν ότι υπάρχει γενετικό υπόβαθρο. Οι ίδιοι οι ερευνητές δήλωσαν ότι, με βάση τα ευρήματά τους, η τηλεόραση δεν προκαλεί ΔΕΠΥ.
Τι μπορούμε να κάνουμε?
Ωστόσο, η μελέτη του Σιάτλ ήταν μια κλήση αφύπνισης. Σύμφωνα με τον Δρ. Χριστάκη του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, οι ταχέως κινούμενες εικόνες στην τηλεόραση και στα βιντεοπαιχνίδια μπορεί να αλλάξουν την καλωδίωση στον εγκέφαλο των πολύ μικρών παιδιών, δυσκολεύοντάς τα να επικεντρωθούν σε πιο αργές εργασίες που απαιτούν περισσότερη σκέψη. Άλλοι λένε ότι η τηλεόραση μπορεί, τουλάχιστον προσωρινά, να προκαλέσει αδράνεια των κέντρων στον προμετωπιαίο φλοιό που είναι υπεύθυνα για την οργάνωση, τον προγραμματισμό και την διαδοχική σκέψη.
Τι σημαίνει αυτό για τους γονείς; Η απάντηση είναι ότι πρέπει να:
• θέτουμε λογικά όρια
• τηρούμε όσο το δυνατόν πιο πιστά τις οδηγίες AAP
• αποφεύγουμε την παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων από παιδιά μικρότερα των 5 ετών χωρίς να είμαστε δίπλα τους (και να αλληλεπιδράμε μαζί τους.
• θυμόμαστε ότι ο εγκέφαλός των παιδιών αναπτύσσεται καλύτερα μέσω της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης παρά μέσω της παθητικής δραστηριότητας
• διαβάζουμε, τραγουδάμε, παίζουμε μαζί με τα παιδιά μας.
Πώς μπορούμε να αλλάξουμε;
Μπορούμε να περιορίσουμε σταδιακά τον χρόνο που το παιδί μας βλέπει τηλεόραση (ή περνάει μπροστά σε οθόνες). Ο χρόνος αυτός δεν θα πρέπει να ξεπερνάει τις 1-2 ώρες ημερησίως. Όταν υπολογίζουμε τον χρόνο μπροστά στις οθόνες θα πρέπει εκτός από την τηλεόραση να προσμετράμε τα βιντεοπαιχνίδια και την χρήση του υπολογιστή. Η χρήση ρολογιού / χρονοδιακόπτη μπορεί να μας βοηθήσει. Για να διευκολύνουμε την προσαρμογή στα νέα δεδομένα, πρέπει να προσφέρουμε εναλλακτικές στα παιδιά: μπορούμε να τα πάμε για κολύμπι, πατίνια, ποδόσφαιρο ή να το ενθαρρύνουμε να ασχοληθεί με ένα χόμπι ή ένα μουσικό όργανο.
Βάζουμε το παιδί να συμμετέχει στο καθορισμό του προγράμματος της τηλεόρασης όλης της οικογένειας. Του ζητάμε να επιλέξει μερικά αγαπημένα του προγράμματα και να τα σχεδιάσει σαν δραστηριότητα. Εάν μεταδίδονται το απόγευμα, μπορούμε να τα γράψουμε για να τα παρακολουθήσουμε τα Σαββατοκύριακα. Αποθαρρύνουμε την συνεχή αλλαγή καναλιών χωρίς στόχο (πχ όταν το παιδί δεν βρίσκει κάτι που του αρέσει). Κρατάμε τους βασικούς κανόνες σχετικά με την τηλεόραση πάντα (πχ η τηλεόραση δεν ανοίγει αν δεν τελειώσει τα μαθήματα του σχολείου για την επόμενη μέρα).
Αξιολογούμε και τις δικές μας τηλεοπτικές συνήθειες. Κρατάμε την τηλεόραση κλειστή μέχρι να αρχίσει το συγκεκριμένο πρόγραμμα που θέλουμε να δούμε. Δεν την αφήνουμε ποτέ να παίζει σαν φόντο. Εάν ένα πρόγραμμα δεν αξίζει την αμέριστη προσοχή μας, την κλείνουμε. «Η τηλεόραση δεν είναι ένας λευκός θόρυβος που μπορείς εύκολα να αγνοήσεις», λέει ο Δρ Perrin. «Η εξάλειψη των περισπασμών είναι μια σημαντική πτυχή της αντιμετώπισης της ΔΕΠΥ. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται ένα ήσυχο περιβάλλον».
Τι πρέπει να βλέπουμε;
Αυτό που παρακολουθεί το παιδί μας έχει τόση σημασία όσο και ο χρόνος που περνά μπροστά σε μια οθόνη. Ο James M. Perrin, M.d., αναπληρωτής καθηγητής παιδιατρικής στην Harvard Medical School και διευθυντής της παιδιατρικής στο Massachusetts General Hospital στη Boston συνιστά εκπομπές που αφηγούνται μια ιστορία διάρκειας τουλάχιστον 5 -10 λεπτών. Αυτά περιλαμβάνουν προγράμματα επιστήμης/φύσης και εκπαιδευτικά βίντεο χωρίς εμπορικές διαφημίσεις. Αποφεύγουμε προγράμματα με τρομακτικά ειδικά εφέ. Όποτε είναι δυνατόν, κάνουμε τον τηλεοπτικό χρόνο μια διαδραστική εμπειρία. Παρακολουθούμε μαζί με το παιδί μας τηλεόραση και του κάνουμε ερωτήσεις έτσι ώστε να το βοηθήσουμε να γίνει πιο ενεργός θεατής. Δεν επιτρέπουμε στο παιδί μας να έχει τηλεόραση στο δωμάτιό του.
Μπορεί η τηλεόραση να χρησιμοποιείται σαν κίνητρο;
Η χρήση της τηλεόρασης ως ανταμοιβή είναι μια άλλη γκρίζα περιοχή. Οι περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν ότι ο τηλεοπτικός χρόνος μπορεί να είναι μια θεμιτή ανταμοιβή για ένα παιδί που κάνει τα μαθήματά του, αποφεύγει προβλήματα στο σχολείο και τηρεί το πρόγραμμά του. Όπως λέει ο Δρ Patrick Kilcarr, Ph.D., κλινικός ψυχολόγος στο Georgetown University in Washington, D.C, «η τηλεόραση έχει θέση στην ιεραρχία της ζωής ενός παιδιού». Τα παιδιά πρέπει απλώς να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχει χρόνος και χώρος για την τηλεόραση, αντί να τη βλέπουν ως πηγή συνεχούς ψυχαγωγίας. Ο Kilcarr, για παράδειγμα, επιτρέπει στα παιδιά του να παρακολουθήσουν μισή ώρα τηλεόραση ή ένα βίντεο το βράδυ, αφού ολοκληρώσουν τις εργασίες τους και την προπόνησή τους. Ωστόσο, η τηλεόραση δεν πρέπει να είναι το μόνο είδος ανταμοιβής. Προσφέρουμε πάντα και άλλες εναλλακτικές: μια ώρα στο πάρκο για skateboard, μια βόλτα μαζί για να πάρουμε ένα παγωτό ή ένα νέο βιβλίο.
Οι οδηγίες εν συντομία:
Περιορίζουμε τον χρόνο τηλεόρασης σε 1-2 ώρες την ημέρα το πολύ.
Προγραμματίζουμε από πριν τι θα δούμε και δεν ψάχνουμε εκείνη την στιγμή στα κανάλια τι υπάρχει διαθέσιμο.
Παρακολουθούμε τα προγράμματα μαζί με τα παιδιά μας και τους μιλάμε για όσα βλέπουν .
Δεν τρώμε με την τηλεόραση ανοικτή ή μπροστά στην τηλεόραση. Την ώρα του φαγητού μιλάμε μεταξύ μας.
Είμαστε το καλό παράδειγμα για τα παιδιά μας. Δεν αφήνουμε την τηλεόραση να παίζει συνέχεια και προσέχουμε να βλέπουμε λίγες και καλές εκπομπές.
Διαβάστε τα πάντα: Αποθαρρύνετε το τυχαίο σερφάρισμα καναλιών υπέρ της ενημερωμένης προβολής. Καθίστε με το παιδί σας και ένα πρόγραμμα τηλεόρασης και ενθαρρύνετέ το να αποφασίσει τι θα παρακολουθήσει με βάση το θέμα μιας εκπομπής και την περιγραφή του προγράμματος.
Απόδοση του άρθρου The Truth About TV and ADHD
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)
Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)
MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου