Πρόσφατα ζητήθηκε η άποψή μου σε ένα σχολείο όπου η μητέρα έθεσε μια ερώτηση σχετικά με τον πανέξυπνο γιο της με Σύνδρομο Asperger που πήγαινε στο γυμνάσιο.
«Γιατί ο γιος μου πρέπει να αλλάξει την κοινωνική του συμπεριφορά εφόσον αντιπροσωπεύει τη δική του κουλτούρα των διαταραχών αυτιστικού φάσματος;» Επιπλέον, ο γονιός ρωτούσε γιατί η αντιμετώπιση δεν εστίαζε στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο οι άλλοι άνθρωποι αντιδρούσαν στην ατομικότητα του γιου του. Αυτή η ερώτηση συχνά διατυπώνεται από εφήβους και ενήλικες με διαταραχές αυτιστικού φάσματος και τους γονείς τους. Ο κάθε ένας έχει την προσωπική του άποψη επί του θέματος.
Τα άτομα με διαταραχές αυτιστικού φάσματος ή άλλες διαταραχές που επηρεάζουν την κοινωνική μάθηση, τα οποία έχουν καλή κοινωνική επίγνωση είναι περήφανα για τον εαυτό τους σαν στοχαστές, φίλοι, δημιουργοί νέων ανακαλύψεων, εργαλείων, έργων τέχνης, λογοτεχνίας. Ενώ πολλοί διαθέτουν δυνατή επιστημονική σκέψη και άλλες νευρολογικές δυνάμεις, η φύση της διάγνωσής τους επίσης υποδηλώνει μια συνεχή μάχη με την κοινωνική μάθηση.
Τα άτομα με νευροτυπική ανάπτυξη γεννιούνται με ένα νευρολογικό σύστημα που διευκολύνει την κοινωνική μάθηση. Οι «κοινωνικοί» τους εγκέφαλοι είναι σχεδιασμένοι έτσι ώστε να ψάχνουν ευκαιρίες για να εστιάζουν σε κοινωνικές πληροφορίες και ως εκ τούτου να μαθαίνουν τις κοινωνικές αρχές και τα κοινωνικά πρότυπα της εκάστοτε κοινότητας. Σαν άτομα συμμετέχουν σε κοινότητες και σχηματίζουν κοινωνίες και υπάρχουν κάποιοι κοινοί παγκοσμίως τρόπο που επιτυγχάνεται αυτό:
1) Στις κοινωνίες, οι κοινωνικές αξίες είναι κοινές μεταξύ των ατόμων και μπορούν να θεωρηθούν πολιτισμικές αξίες.
2) Τα άτομα με παρόμοιες πολιτισμικές αξίες επίσης μοιράζονται κοινωνικές προσδοκίες σχετικά με τον τρόπο συμπεριφοράς των ανθρώπων στα πλαίσια αυτής της ειδικής κουλτούρας. Πρόκειται για πολιτισμικούς κανόνες.
3) Οι κοινωνικές συμπεριφορές (πχ κοινωνικές δεξιότητες) συνδέονται με τους κανόνες/ τα πρότυπα και βοηθούν το άτομο να επιδεικνύει πολιτισμικές αξίες.
Όταν τα άτομα ζουν σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, αναμένεται να εμμένουν στις αξίες και να χρησιμοποιούν τις σχετικές κοινωνικές δεξιότητες. Τα άτομα που επιλέγουν να δρουν ή να ζουν έξω από τον κύκλο των κοινωνικών αξιών ή τα άτομα που δεν κατανοούν πλήρως αυτές τις παραμέρους, υπάρχει ο κίνδυνος να αποκλειστούν από τα άλλα άτομα της κουλτούρας.
Η πολύ σημαντική εξαίρεση είναι όταν ένα άτομο γεννημένο σε μια συγκεκριμένη κοινωνία στερείται της γνωστικής ικανότητας να καταλάβει πώς πρέπει να ερμηνεύει τις κοινωνικές αξίες και να αντιδρά σε κοινωνικά ερεθίσματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, πολλά άτομα της κοινωνίας θα αλλάξουν τις προσδοκίες τους και θα προσαρμοστούν στις ανάγκες αυτού του ατόμου.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Από τη μια σημαίνει ότι οι μαθητές με Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος ή παρόμοιες αναπηρίες που αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στον κοινωνικό τομέα, είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζονται με κατανόηση από τους άλλους που αναγνωρίζουν τις αδυναμίες τους και δεν έχουν υπερβολικές απαιτήσεις και υψηλές προσδοκίες από αυτούς. Από την άλλη, αυτό σημαίνει ότι τα άτομα με ή χωρίς Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος που αρνούνται να συμμετέχουν στη μάθηση των κοινωνικών αξιών και των πολιτισμικών κανόνων, ίσως δεν έχουν τον σεβασμό που τους πρέπει για όσα προσφέρουν στην κοινότητα. Αντιθέτως είναι πολύ πιθανό να βιώσουν την απόρριψη. Οι λόγοι για αυτή την πιθανή απόρριψη είναι πολύ πολύπλοκοι. Προκειμένου να συνυπάρξουμε αποτελεσματικά με τα άτομα της κοινότητάς μας πρέπει να είμαστε σε θέση να κατανοούμε σωστά τις προθέσεις τους.
Οι θεατές ή συνομιλητές είναι πιθανό να αντιδράσουν με άγχος όταν το άτομο που έχουν απέναντί τους δεν ακολουθεί τους κοινωνικούς κανόνες της κάθε περίστασης. Μερικές φορές τα μέλη μια κοινότητας μπορεί να αντιδράσουν με ανησυχία ή ακόμα και φόβο όταν συναναστρέφονται με κάποιο άτομο που έχει απρόβλεπτες κοινωνικές αντιδράσεις ή συναισθηματικές εκφράσεις. Δεν πρόκειται για το αν αυτές οι αντιδράσεις του ατόμου είναι δίκαιες ή άδικες. Είναι περισσότερο ένα θέμα σχετικά με το αν οι αντιδράσεις του ατόμου είναι αναμενόμενες ή μη στα πλαίσια της συγκεκριμένης κατάστασης και της συγκεκριμένης κουλτούρας. Έτσι είναι φτιαγμένοι οι άνθρωποι – να αισθάνονται άνετα ή άβολα ανάλογα με το πώς συμπεριφέρονται οι άλλοι γύρω τους.
Κατά συνέπεια, είτε η κουλτούρα είναι οι Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος είτε κάποια άλλη δεν έχει σημασία: οι κοινωνικές δεξιότητες αποτελούν βασική προϋπόθεση για την αποδοχή στην κοινότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές με δυσκολίες στον κοινωνικό τομέα που έχουν ένα υψηλό επίπεδο κοινωνικής επίγνωσης (social awareness) – όπως όλοι οι άνθρωποι, έχουν την υποχρέωση να προσπαθούν συνέχεια να μαθαίνουν πώς να σχετίζονται με τα άλλα άτομα της κοινωνίας στην οποία ζουν. Ας πάμε πίσω στην αρχική ερώτηση, της μητέρας του παιδιού με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Όταν ο νεαρός συναναστρέφεται με άλλα μέλη της κουλτούρας των Διαταραχών Αυτιστικού Φάσματος, μπορεί να επιδεικνύει τις κοινωνικές συμπεριφορές που είναι αναμενόμενες στα πλαίσια της συγκεκριμένης κουλτούρας. Όταν, ωστόσο, βρίσκεται έξω από αυτή την ομάδα, στην ευρύτερη κοινωνία ή σε κάποια άλλη κοινωνία πχ στην κοινωνία του σχολείου, θα πρέπει να ακολουθεί τους κανόνες και να συμπεριφέρεται με βάση τα πρότυπα αυτής της κοινωνίας. Κάτι ανάλογο γίνεται με όλους τους ανθρώπους όταν ταξιδεύουν και βρίσκονται σε άλλο πολιτισμό. Προσπαθούν να μάθουν τα πολιτισμικά πρότυπα και τις αρχές συμπεριφοράς της άλλης κουλτούρας προκειμένου να μπορέσουν να “αναμειχθούν” με τα μέλη της όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά και αρμονικά. Ακόμα και αν δεν τα καταφέρουν απόλυτα, η προσπάθεια που έκαναν, δείχνει σεβασμό και πείθει τα μέλη της κουλτούρας για τις καλές τους προθέσεις.
Εμείς, σαν γονείς και εκπαιδευτικοί, έχουμε την υποχρέωση να διδάξουμε στα παιδιά τρόπους προκειμένου να μπορούν να προσαρμόζονται αποτελεσματικά στις εκάστοτε συνθήκες. Ένας τρόπος προς αυτή την κατεύθυνση είναι να διδάξουμε στα παιδιά να παρατηρούν προσεκτικά τις κοινωνικές συναλλαγές με σκοπό να κατανοήσουν τις κοινωνικές συνθήκες, τους κοινωνικούς κανόνες και τις προσδοκίες που κυριαρχούν σε κάθε κοινωνικό/πολιτισμικό πλαίσιο. Επιπλέον, μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά δείχνοντάς τους πώς μπορούν να χρησιμοποιούν τις κοινωνικές δεξιότητες που έχουν διδαχθεί ώστε να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα.
Απόδοση του άρθρου Adapting to cultures: our communities' culture and the culture of autism spectrum disorder της Michelle Garcia Winner (αναδημοσίευση)
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)
Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)
MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου