Έχω στο γραφείο μου μία στοίβα λογοτεχνικών παιδικών βιβλίων (εκδ. Πατάκη, Ψυχογιός, Μεταίχμιο, Καλειδοσκόπιο, Κέδρος, Ελληνοεκδοτική, Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη). Δεν θα μας απασχολήσουν το περιεχόμενο και η εικονογράφηση. Θα σχολιάσουμε αποκλειστικά τις δραστηριότητες που συνοδεύουν τις ιστορίες που αφηγούνται, μία τάση που δεν είναι νέα.
*****
Λίγη Ιστορία
Τα πρώτα βιβλία για παιδιά που εμπλουτίστηκαν με δραστηριότητες εμβάθυνσης και επέκτασης του περιεχομένου, ήταν τα βιβλία εργασίας ή αλλιώς γνώσεων. Η μορφή και το περιεχόμενο αυτών των βιβλίων (κείμενα, εικονογράφηση, συνοδευτικές δραστηριότητες) βασίζεται στην παιδαγωγική της διαθεματικότητας, η οποία λειτουργεί συνδυαστικά με άλλα αντικείμενα και δίνει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να οδηγηθεί μέσω των προτεινόμενων δραστηριοτήτων σε νέα αναγνωστικά πεδία και ενδεχομένως να επέμβει πάνω στο βιβλίο του, να γράψει, να σχεδιάσει, να λύσει προβλήματα και τελικά να το μετατρέψει σε ένα είδος προσωπικού σημειωματάριου.
Οι αρχές των βιβλίων εργασίας/γνώσεων:
– καλλιέργεια της έμφυτης περιέργειας των παιδιών
– γνωστική εμπλοκή του αναγνώστη
– άσκηση της παρατηρητικότητας
– λειτουργική ανάκληση γνώσεων και όχι μνημική αναπαραγωγή τους
– αποκωδικοποίηση και κατηγοριοποίηση εννοιών
– οργάνωση και σύνθεση της γνώσης
– ενθάρρυνση της συνεργασίας και της ομαδικότητας
Στην πλειοψηφία τους ήταν βιβλία με ιστορικό ή αρχαιολογικό περιεχόμενο και ο εμπλουτισμός τους με δραστηριότητες δεν ήταν τυχαίος.
Συνέπεσε με την αλλαγή στον προσανατολισμό των μουσείων, τα οποία άρχισαν να εκπονούν εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά, καθώς και με την αλλαγή των σχολικών εγχειριδίων (Μεταρρύθμιση του 1981). Στα ‘τότε νέα’ βιβλία, οι ασκήσεις εμπέδωσης, χωρίς να χάνουν το βαθύτερο στόχο τους, δηλαδή τον έλεγχο της γνώσης, έγιναν πιο ευφάνταστες και πιο ‘παιδικές’, για παράδειγμα γραπτή έκφραση με σχόλια από τους μαθητές, ακροστιχίδες, σταυρόλεξα, ζωγραφική, κάποιου τύπου ‘παιχνίδια’.
Μερικά χρόνια αργότερα ξεκίνησε η συζήτηση για τη Φιλαναγνωσία, με
στόχο τη σταθεροποίηση της σχέσης με το βιβλίο και τη δημιουργία συστηματικών νεαρών αναγνωστών.
Κεντρική ιδέα των δράσεων/προγραμμάτων Φιλαναγνωσίας για παιδιά και νέους, είναι η έννοια της ενεργητικής ανάγνωσης.
Διαβάζω ενεργητικά σημαίνει:
– σκέφτομαι και επεξεργάζομαι αυτό που διαβάζω
– δίνω προεκτάσεις στο περιεχόμενο
– μοιράζομαι τις σκέψεις μου
– βρίσκω περιεχόμενο στη δραστηριότητα που λέγεται ανάγνωση και χαίρομαι να διαβάζω.
Παράλληλα, το καταργημένο σήμερα ΕΚΕΒΙ, οργάνωσε το, ομολογουμένως επιτυχημένο, πανελλαδικό Πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας, με επισκέψεις συγγραφέων/εικονογράφων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και με αυτό τον θεσμό σταθεροποίησε την παρουσία του ‘εξωσχολικού’ βιβλίου στον προνομιακό χώρο του σχολείου, κάτι που προηγουμένως στηριζόταν στις πρωτοβουλίες και την καλή διάθεση των εκπαιδευτικών.
Ακολούθησαν ενέργειες συγγραφέων και εκδοτών οι οποίοι φρόντισαν για τον εμπλουτισμό των βιβλίων για μικρές ηλικίες με παιγνιώδεις φιλαναγνωστικές δραστηριότητες ώστε να ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα των παιδιών
Δημιουργήθηκαν ταχύτατα σειρές βιβλίων, με την επισήμανση στο εξώφυλλοΦιλαναγνωσία, Περιέχει αναγνωστικές/εκπαιδευτικές δραστηριότητες, Ευέλικτη Ζώνη(ώρες που αφιερώνονται σε προγράμματα που διευρύνουν τη σχολική ύλη και που φρόντισε το Υπουργείο Παιδείας να τις κόψει από την Ε και ΣΤ δημοτικού) είτε ετικέτες με τη θεματολογία που περιλαμβάνεται στο βιβλίο.
Οι αναγνωστικές δραστηριότητες λοιπόν είναι προτάσεις για την οργάνωση της ανάγνωσης ώστε να διευκολυνθεί η κατανόηση και να αναδειχθεί το εύρος του βιβλίου. Ο ρόλος τους είναι παιδαγωγικός και ευχάριστος, αλλά ουδόλως διακοσμητικός για να περνά η ώρα ή ελεγκτικός για να διαπιστώσει ο ενήλικος ότι το βιβλίο πραγματικά διαβάστηκε.
Τύποι αναγνωστικών δραστηριοτήτων που συμπληρώνουν τα βιβλία της πρόσφατης βιβλιοπαραγωγής (εκτός των βιβλίων γνώσεων/εργασίας)
Δραστηριότητες όπως χρωμάτισε, ένωσε τις τελίτσες, βρες τις διαφορές, μέτρησε, ζωγράφισε τη δική σου ζωγραφιά, λύσε το λαβύρινθο… είναι δραστηριότητες πασπαρτού με στόχο την ψυχαγωγία και τη δημιουργική απασχόληση του αναγνώστη.
Δραστηριότητες όπως θυμήσου…, ξαναδιάβασε και συμπλήρωσε…, σταυρόλεξο, ακροστιχίδα, αντιστοίχιση, κρυπτόλεξο, σωστό-λάθος, να περιγράψεις, κύκλωσε…είναι σχολικού τύπου και επιβεβαιώνουν ότι το βιβλίο διαβάστηκε. Έχουν μία χρησιμοθηρική και ιδιαίτερα απλοϊκή εκπαιδευτική άποψη για τα λογοτεχνικά βιβλία των μικρών παιδιών.
Δραστηριότητες όπως γράψε τη δική σου συνταγή…, φτιάξε το δικό σου μουσείο…, τι θα έβαζες στην προθήκη…, αν κάποιος έκανε μαγικά τι θα ήθελες να σου φέρει…, σχεδίασε ένα χάρτη…, τι θέλεις να γίνεις όταν μεγαλώσεις... είναι ‘ανοικτές’ δραστηριότητες, διαθέτουν στοιχεία από τις αντίστοιχες των σχολικών βιβλίων και έχουν στόχο την κινητοποίηση της φαντασίας του παιδιού.
Δραστηριότητες όπως ποια είναι η σχέση σου τον/την…, γράψε ένα γράμμα στον/στην…, πώς ένιωσες όταν… απευθύνονται στα συναισθήματα του αναγνώστη. Και επειδή ακριβώς αφορούν συναισθήματα, προϋποθέτουν αρκετή ωριμότητα εκ μέρους του, όταν είναι γραπτές.
Δραστηριότητες ουσίας, όπως σκέψη, παρατήρηση και ανάλυση οπτικού υλικού, ανάκληση γνώσεων και συνειρμική επεξεργασία τους…,
προτάσεις που οδηγούν σε ομαδικές/ατομικές δράσεις και προεκτείνουν το περιεχόμενο… Αναφέρονται κυρίως στα βιβλία που ονομάζονται λογοτεχνικά βιβλία γνώσεων, απευθύνονται στα μεγαλύτερα παιδιά, πραγματεύονται συνήθως κοινωνικά ή ιστορικά θέματα, εντάσσουν στο λογοτεχνικό κείμενο πληροφοριακά στοιχεία για την κατανόηση της υπόθεσης και διαθέτουν στις τελευταίες σελίδες τους παράρτημα με άλλα συμπληρωματικά.
Ενδεικτικά, για θέματα όπως ο εθελοντισμός, η προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς, ο ρατσισμός, ο σχολικός εκφοβισμός, βρίσκουμε σε έργα των Ελένης Σβορώνου, Πάνου Τσερόλα, Βαγγέλη Ηλιόπουλου, Βασίλη Παπαθεοδώρου, Γιώτας Αλεξάνδρου, Μαρίας Αγγελίδου-Αντώνη Παπαθεοδούλου, κ.ά.
Ο εμπλουτισμός των λογοτεχνικών βιβλίων για (μικρά) παιδιά, και ως επί το πλείστο στα βιβλία που γράφονται για να καλύψουν επίκαιρα θέματα (π.χ. πρόσφυγες, περιβάλλον…), προβλήματα (π.χ. ζήλια, διατροφή, διαζύγιο…), κοινωνικά ζητήματα (π.χ. δικαιώματα, διαφορετικότητα, ΑΜΕΑ…) κατέληξε μανιέρα, όταν ιδιαίτερα στερούνται σαφών στόχων και έχουν εμπορικό προσανατολισμό. Όταν δηλαδή επενδύουν τα βιβλία με ‘παιδαγωγική’ λειτουργώντας ως δέλεαρ για την ανάγνωσή του. Τα παιδιά αναμφίβολα ψυχαγωγούνται.
,Αλλά, καλές είναι οι ζωγραφικές, τα κουίζκαι τα παιχνίδια, όμως τι μένει στα παιδιά εκτός, ίσως, από την ανάμνηση μιας ευχάριστης απασχόλησης; Είναι φοβερά απογοητευτικό το γεγονός ότι μερικές μέρες αργότερα ούτε τον τίτλο του βιβλίου δεν θυμούνται και φυσικά ούτε τον συγγραφέα του!
Οι αναγνωστικές δραστηριότητες (όπως και οι παιγνιώδεις εκδηλώσεις/ παρουσιάσεις βιβλίων για παιδιά) προβάλλονται ως εναλλακτικός τρόπος προσέγγισης του βιβλίου.
Δυστυχώς συχνά καταλήγουν στο φαινόμενο παίζω χωρίς να διαβάζω!
Το παιδικό κοινό έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και οι οποίες δεν περιορίζονται μόνο στο παιχνίδι!
Αν θέλουμε να διαμορφώσουμε αναγνώστες το πρώτο που πρέπει να μας απασχολεί είναι η ποιότητα του βιβλίου ως σύνολο: το εξώφυλλο, το κείμενο, η εικονογράφηση, η σελιδοποίηση, το χαρτί, το σχήμα, το δέσιμο. Αυτή η συνολική εικόνα είναι που θα πείσει ότι το βιβλίο έχει λόγο να διαβαστεί. Οι δραστηριότητες που ονομάζονται ‘αναγνωστικές’ μπορούν να ακολουθούν, έχουν όμως δευτερεύοντα ρόλο στην ανάγνωση της λογοτεχνίας.
Αντί λοιπόν να αφήνουμε τα παιδιά να συμπληρώνουν όπως στο σχολείο πάνω στο βιβλίο τους, έχοντας τη συνείδησή μας ήσυχη ότι κάνουμε το παιδαγωγικά καλύτερο γι’ αυτά, ας αναρωτηθούμε μήπως έχει νόημα να επιστρέψουμε σε, παραμελημένους σήμερα, παραδοσιακούς τρόπους προσέγγισης των βιβλίων.
Για παράδειγμα, να τους να δώσουμε την ευκαιρία να διαβάσουν χωρίς περισπασμούς, να προσηλωθούν, να φανταστούν, να νιώσουν τις ιστορίες, να τις συζητήσουν και να τις μοιραστούν.
Κι αν θέλουμε να είμαστε κι εμείς οι μεγάλοι μαζί τους ας επιστρέψουμε στην αφήγηση και τη συλλογική ακρόαση, μία από τις διεθνείς πρακτικές προσέγγισης των βιβλίων!
Κι έπειτα μπορούμε να παίξουμε…
Πηγή: ο αναγνώστης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου