Το KulturLab του nocomments.gr φιλοξενεί στη στήλη ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ τον Αλέξανδρο Τζαβάρα, καθηγητή Φυσικής Αγωγής με εξειδίκευση στην "Εκπαίδευση μέσα από την περιπέτεια", De Montfort University
Η περιπέτεια μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Περιπέτεια μπορεί να είναι για ένα παιδί όταν ο δάσκαλος του του ζητάει να γράψει το πρώτο του ποίημα ή όταν ο γυμναστής του του ζητάει να συνεργαστεί με τους φίλους του για να ‘αποδράσει από ένα νησί’ σε ένα καλοστημένο σκηνικό στο γυμναστήριο ή στην αυλή του σχολείου. Μπορεί να είναι περιπέτεια επίσης η πρώτη φορά που έκανε καγιάκ σε ένα ποτάμι. Όταν αναφέρομαι σε δραστηριότητες περιπέτειας εννοώ την δεύτερη κατηγορία, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως πρώτη γεύση περιπέτειας και ως εισαγωγή στην ομαδική δουλειά και βέβαια την τρίτη κατηγορία, τις υπαίθριες δραστηριότητες περιπέτειας.
Μεγάλο ερώτημα σχετικά με τέτοιου είδους δραστηριότητες είναι το εξής: αν, σε ποια ηλικία και σε ποια μορφή πληροφορούνται τα παιδιά γι’ αυτές. Ο John Hunt, συγγραφέας του βιβλίου "In search of adventure", που αποτελεί ουσιαστικά μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Αγγλία για τις ευκαιρίες που δίνονται στα παιδιά για περιπέτεια και πρόκληση, κατέληξε στο ότι οι ευκαιρίες αυτές διαφέρουν πάρα πολύ: Ότι δεν έχουν όλοι την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τέτοιες δραστηριότητες οργανωμένου τύπου, όχι στην ίδια ηλικία και όχι στην ίδια μορφή. Μια ανάλογη έρευνα στην Ελλάδα φοβάμαι, δυστυχώς, ότι θα είχε περισσότερα αρνητικά αποτελέσματα με το δεδομένο ότι στην Αγγλία η περιπέτεια έχει εισαχθεί στην εκπαίδευση πολλά χρόνια- κάτι που δεν έχει γίνει ακόμα στην χώρα μας- και ότι στην Ελλάδα οι υπαίθριες δραστηριότητες -κυρίως σε οργανωμένη μορφή για παιδιά- έχουν έξαρση και διαφημιστική προβολή μόλις τα τελευταία είκοσι χρόνια.
Τα παιδιά δεν είναι μικρογραφίες των ενηλίκων. Έχουν δική τους προσωπικότητα και χαρακτηριστικά που τα κάνουν να διαφέρουν από έναν ενήλικα. Αυτές οι αντιλήψεις πρωτοεκφράστηκαν από τους αρχαίους Έλληνες, επανήλθαν στην Αναγέννηση και αποτελούν τα πιστεύω και τη βάση της σύγχρονης παιδαγωγικής αντίληψης. Τα χαρακτηριστικά των παιδιών διαφέρουν πολύ από την ηλικία των πέντε μέχρι την ηλικία των δεκατεσσάρων ετών, όμως ένα είναι δεδομένο: είναι ευκολότερο για ένα παιδί να υπερνικήσει και να αντιπαρέλθει τους φόβους του και κάποιες κινητικές αντιλήψεις από ότι είναι για έναν ενήλικα. Πιο εύκολα μαθαίνει π.χ. σκι ένας μικρός παρά ένας μεγάλος και πιο εύκολα ξεπερνά το φόβο του ύψους ένα παιδί παρά ένας ενήλικας.
Ο οδηγός-εκπαιδευτής πρέπει να είναι σίγουρος ότι γνωρίζει και καταλαβαίνει τα ειδικά χαρακτηριστικά της ηλικίας της ομάδας του και αυτός είναι ο μόνος τρόπος να δώσει την κατάλληλη "δόση" περιπέτειας, να μην δώσει ούτε παραπάνω ούτε λιγότερη.
Τι είναι όμως περισσότερη ή λιγότερη περιπέτεια? "Περιπέτεια είναι μια πνευματική κατάσταση που ξεκινά με αισθήματα αβεβαιότητας σχετικά με το αποτέλεσμα του ταξιδιού και πάντα καταλήγει με αισθήματα χαράς και ικανοποίησης για την επιτυχή έκβαση του ταξιδιού. Το αρχικό αίσθημα αβεβαιότητας για το αποτέλεσμα είναι φόβος για σωματική ή ψυχολογική βλάβη. Δεν μπορεί να υπάρξει περιπέτεια στις υπαίθριες δραστηριότητες χωρίς αυτό το φόβο στο μυαλό του συμμετέχοντα. Χωρίς τον φόβο δεν θα υπήρχε πρόκληση. Φόβος βέβαια που οδηγεί στον τρόμο δεν είναι περιπέτεια", όπως τονίζει ο Mortlock.
Ο Mortlock χώρισε σε 4 επίπεδα τα αισθήματα που μπορείς να νιώσεις κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων περιπέτειας. Το πρώτο στάδιο είναι η αναψυχή/παιχνίδι. Σ’ αυτό το στάδιο κάποιος φοβάται ή πιέζεται σωματικά πολύ λίγο. Η αντίδραση σ' αυτό το επίπεδο δραστηριότητας κινείται από "ευχάριστη και κεφάτη" σε "βαρετή και χάσιμο χρόνου". Το δεύτερο στάδιο είναι η περιπέτεια. Στο στάδιο αυτό νιώθεις τον έλεγχο της κατάστασης. Αυτό είναι το επίπεδο στο οποίο κυρίως ο εκπαιδευτής τείνει να καλλιεργήσει την απόκτηση επιδεξιοτήτων. Το τρίτο στάδιο είναι η προχωρημένη/κορυφαία περιπέτεια. Στο στάδιο αυτό νιώθεις φόβο για σωματική βλάβη, άγχος σωματικό ή ψυχικό και δε νιώθεις απόλυτο έλεγχο της κατάστασης. Νιώθεις όμως ότι μπορεί με αρκετή και σοβαρή προσπάθεια από μέρους σου και με λίγη τύχη να ξεπεράσεις την κατάσταση χωρίς ατύχημα. Αυτό είναι το επίπεδο όπου τα πιο σημαντικά, πιο σωστά θα έλεγα, τα πιο μαγικά πράγματα μπορούν να συμβούν. Το τελευταίο-τέταρτο στάδιο είναι η μη περιπέτεια. Αυτό είναι ένα επίπεδο που οι εκπαιδευτές/οδηγοί θέλουν και πρέπει να αποφύγουν γιατί η πρόκληση είναι, όπως και να το δει κανείς, εκτός ελέγχου του ίδιου του ατόμου. Ένα ατύχημα είναι πιθανό να συμβεί και σε κάθε περίπτωση ένα είναι σίγουρο: ο συμμετέχων και ιδίως το παιδί δεν το απολαμβάνει. Παρόλο που, παραδόξως, σε πολλές ήπιες μορφές "μη περιπέτειας" η εμπειρία μπορεί να είναι μεγάλης εκπαιδευτικής αξίας και σημασίας, ο φόβος οδηγεί στον πανικό. Και ο τρόμος είναι απαράδεκτος σε εκπαιδευτικούς όρους (Mortlock). Αν ο εκπαιδευτής μπορεί να κρατήσει τα παιδιά μεταξύ δευτέρου και τρίτου επιπέδου, είναι αξιοθαύμαστος. Δεν έδωσε λιγότερα, δεν το παράκανε!
Διαβάζοντας το βιβλίο "One step beyond" του Alan Hobson που περιγράφει τα κατορθώματα και τις σκέψεις πέντε εξερευνητών-ανθρώπων της περιπέτειας, συμπεραίνει κανείς ότι καθένας απ’ αυτούς έχει τη δική του φιλοσοφία. Αντιλαμβάνεται λοιπόν τη σημασία του να έχει προσωπικό τρόπο σκέψης καθένας που ασχολείται με δραστηριότητες περιπέτειας. Ο δάσκαλος πρέπει να έχει τη δική του φιλοσοφία, που λειτουργεί σαν οδηγός έτσι ώστε να μπορέσουν και τα παιδιά να αποκτήσουν άποψη σχετικά με το τι κάνουν, πώς, πότε, που και το πιο σημαντικό γιατί το κάνουν. Οι φιλοσοφίες-απόψεις της περιπέτειας διαφέρουν αρκετά. Βέβαια μοιάζουν και σε αρκετά σημεία. Και σίγουρα συγκλίνουν στο εξής: ό,τι είναι πιο πολύτιμο στο ταξίδι είναι το ίδιο το ταξίδι.
"Το να πατήσεις την κορυφή δεν είναι το πιο σημαντικό, γιατί δε μαθαίνεις τίποτα εκεί. Είναι στη διαδικασία για την κορυφή που γεννιέται η γνώση. Το σημαντικό είναι να επεξεργαστείς την εμπειρία, να μάθεις τι ήταν αυτό που σε τράβηξε εκεί. Μετά μπορείς να εφαρμόσεις αυτή τη νέα εμπειρία στο μέλλον" (J. Amatt).
Και βέβαια γνωστή είναι η προτροπή του Κ. Καβάφη: "Σαν πας στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να’ ναι μακρύς ο δρόμος…"
Μην πάρεις τον εύκολο δρόμο, το σύντομο μονοπάτι, την απλή προσέγγιση. Θα φτάσεις ευκολότερα και γρηγορότερα μα θα ‘χεις κερδίσει λίγα. Δεν είναι τόσο να φτάσεις τον στόχο. Είναι η ίδια η διαδικασία, ο καταλύτης που ανοίγει την πιθανότητα που οδηγεί στο δυνατό. Είναι η διαδικασία μάλλον το κέρδος" (L. Dexter).
Μία φιλοσοφία δεν μπορεί σίγουρα να κλειστεί μέσα σε 50 λέξεις. Να όμως μια περίληψη, που χρησιμοποιεί κάθε ένα από τα γράμματα της λέξης περιπέτεια (adventure) για να αρχίσει.
Π-Προσπάθησε να πετυχαίνεις συνεχώς. Η επιτυχία βασίζεται στην αυτοπεποίθηση.
Ε-Ελευθέρωσε τα όνειρα σου. Να ονειρεύεσαι σπουδαία πράγματα και συχνά. Σκέψου το υπέρτατο.
Ρ-Ράπισε το ψέμα. Να’ σαι αληθινός με τον εαυτό σου.
Ι-Ισορρόπησε στην δυσκολία. Να υπερτερείς στην πίεση. Καλλιέργησε το κουράγιο.
Π-Ποτέ μη λες σταματάω. Να αντέχεις χωρίς τέλος.
Ε-Εμπιστεύσου τους άλλους. Να’ σαι "μεγάλος" σε μία ομάδα.
Τ-τήρησε τις δεσμεύσεις σου. Δώστα όλα γι’ αυτό.
Ε-Εκτίμησε τις αξίες σου. Μην τις προδίδεις.
Ι-Ικανοποίησε τα ρίσκα σου με προσοχή. Σχεδίασε με λεπτομέρεια.
Α-Αν ξεχειλίζεις ενέργεια θα θριαμβεύεις συνεχώς.
Ένα πραγματικά σημαντικό θέμα στην εκπαίδευση με δραστηριότητες περιπέτειας στη φύση είναι ότι τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τη φύση. Οι δάσκαλοι παράλληλα με την εκπαίδευση στην περιπέτεια πρέπει να είναι έτοιμοι να ευαισθητοποιήσουν τα παιδιά περιβαλλοντικά. Βασικά πράγματα για το πώς να μην καταστρέψουν το περιβάλλον στο οποίο κινούνται και πώς να το προστατέψουν. Αν θέλουμε ακόμα να κινούμαστε στη φύση πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί.
Κάτι άλλο σημαντικό σε τέτοιου είδους δραστηριότητες είναι ότι τα παιδιά απομακρύνονται από τη γονική (υπερ)προστασία. Επειδή οι δραστηριότητες αυτές πραγματοποιούνται μακριά συνήθως από αστικά περιβάλλοντα τα παιδιά μπορεί να χρειαστεί να φύγουν για 2-5 μέρες ή και για 15 όταν πρόκειται για κατασκηνώσεις τέτοιου είδους. Και αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά αυτές τις μέρες είναι ανεξάρτητα. Και μ’ αυτό τον τρόπο νιώθουν αυτοπεποίθηση και σίγουρα αυτή είναι μία διαδικασία ωρίμανσης, έτσι δεν είναι?
Μπορεί βέβαια τα παιδιά να μην έχουν μαζί τους γονείς τους όμως δεν είναι μόνα τους. Εκτός από τον δάσκαλο-υπεύθυνο που επιβλέπει τις ενέργειές τους, ανήκουν σε μια ομάδα παιδιών και αυτή είναι η αληθινή δύναμη που έχουν. Αν μάθουν να συνεργάζονται και να λειτουργούν μεταξύ τους, έχουν 2 Χ (τον αριθμό των μελών μάτια να δουν), 2 Χ (τον αριθμό των μελών της ομάδας χέρια για να χρησιμοποιήσουν) κ.ο.κ. Βιβλία όπως το "Team building" του Midura αποδεικνύουν την αξία που έχει μια δεμένη ομάδα και μας καθοδηγεί προς αυτό τον στόχο, πως δηλαδή να βοηθήσουμε μια ομάδα να δεθεί μεταξύ της. Είναι πραγματικά σημαντική κατά τη διάρκεια τέτοιων ασκήσεων η ενθάρρυνση που δίνουμε στα παιδιά και τα παιδιά μεταξύ τους. Αν παρατηρηθεί αποθάρρυνση σε μια διαδικασία επίλυσης προβλήματος σε ομαδική δουλειά, η ομάδα δε δουλεύει μαζί πια και ίσως να βρίσκεται κοντά στη διάλυση. Αντί γι΄ αυτό, ενθαρρυντικές λέξεις όπως ‘καλό αυτό’, ‘καλά το έκανες’, ‘δεν θα μπορούσες να το έχεις κάνει καλύτερα’, ‘εγώ δεν θα το έκανα καλύτερα’, ‘τα πας μια χαρά’, ‘καλή δουλειά’ και πολλές άλλες αντίστοιχες φράσεις και εκφράσεις, όταν χρησιμοποιούνται από τους δασκάλους και από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας βοηθάνε τους ίδιους να νιώθουν κοντά ο ένας στον άλλον και να δίνουν το καλύτερο για την ομάδα. Γιατί όταν τα μέλη αισθάνονται άνετα και σίγουρα, ο φόβος ελέγχεται και το άγχος βρίσκεται σε θετικά επίπεδα λειτουργίας. (Η αθλητική ψυχολογία υποστηρίζει ότι η σχέση άγχους-απόδοσης παρουσιάζεται σαν ένα ανεστραμμένο U όπου όταν το άγχος είναι ελάχιστο ή υπερβολικά μεγάλο δεν υπάρχει μεγάλη απόδοση. Όταν όμως υπάρχει ελεγχόμενο-μέτριο άγχος λειτουργεί θετικά στην απόδοση).
Τα πλεονεκτήματα-αποτελέσματα της συμμετοχής σε υπαίθριες δραστηριότητες περιπέτειας μπορεί να είναι σωματικά, ψυχολογικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά.
Σωματικά ο συμμετέχων έχει τη δυνατότητα να βελτιωθεί σε δύναμη, σε αντοχή, σε φυσική κατάσταση γενικότερα, στην μυϊκή προσαρμογή, στην ισορροπία. Από τη φύση τους πολλές απ’ αυτές τις δραστηριότητες απαιτούν υψηλό βαθμό σωματικής εξειδίκευσης, κίνησης και κουραστικής προσπάθειας.
Ψυχολογικά, τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν: αυτοεκτίμηση με το να δυναμώνουν και να ενθαρρύνουν το προφίλ κάποιου. αυτοπεποίθηση και αυτοαποτελεσματικότητα που εμφανίζονται με το αίσθημα της επιτυχίας μετά από μια δύσκολη προσπάθεια.αυτοπραγμάτωση και αίσθημα ευφορίας ότι όλα πάνε καλά, καθώς δημιουργούνται ευκαιρίες για αυτοέκφραση και δίνοντας αξία σε αισθήματα ψυχικής υγείας.
Κοινωνικά, τα πλεονεκτήματα συμπεριλαμβάνουν αισθήματα αποδοχής, ομαδική δουλειά, σεβασμός από τους άλλους και προς τους άλλους, καλλιέργεια ικανοτήτων επικοινωνίας. Οι δραστηριότητες περιπέτειας προσφέρουν πολλές φορές ευκαιρίες για να "ακούς ιδέες άλλων, να προσφέρεις και να αποδέχεσαι ευθύνες αρχηγού και να γίνεσαι μέλος σε μια καθαρά αναγνωρίσιμη ομάδα με ξεκαθαρισμένους στόχους και σκοπούς" (Ewert). Αλκοολισμός, ναρκωτικά, αντικοινωνική-επιθετική συμπεριφορά μπορούν να αντιμετωπιστούν και να αποφευχθούν με συμμετοχή σε δραστηριότητες όπως αυτές, που απαιτούν ομαδικότητα, ψυχική και σωματική ετοιμότητα.
Εκπαιδευτικά, μια μικρή λίστα μπορεί να συμπεριλαμβάνει: εκπαίδευση σχετικά με το περιβάλλον, ακαδημαϊκές γνώσεις, επαγρύπνηση για τη φύση, υπαίθριες ικανότητες, διευκρίνιση αξιών. Αν και πολλά από τα παραπάνω μπορούν να διδαχθούν στην παραδοσιακή αίθουσα, το υπαίθριο περιβάλλον μπορεί να "αναβαθμίσει τα στοιχεία πραγματικότητας στη διδακτική διαδικασία" (Ewert). O Ewert δίνει επίσης μία λίστα συμφυών συνεισφορών που προσφέρουν οι υπαίθριες δραστηριότητες περιπέτειας:
-ευκαιρίες για γνώση και εμπειρία μαζί με άλλους μαθητές σε ένα μοναδικό κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον.
-ανάπτυξη ικανοτήτων για συμμετοχή για μια ζωή, σε ειδικές δραστηριότητες.
-μοναδική ευκαιρία να συνδέσεις στάση ζωής και διαμόρφωση αξιών με αλλαγή συμπεριφοράς.
-την παροχή ενός προσωπικού και κοινωνικού μέσου για προσωπικό έλεγχο.
-ευκαιρία για επανατοποθέτηση συναισθημάτων, εμπειριών και προβλημάτων που αντιμετωπίστηκαν από τους προγόνους.
-ευκαιρίες να κερδίσεις μια πιο ενδόμυχη ματιά στις δυνάμεις, στις αδυναμίες, στον χαρακτήρα κάποιου.
-πολυσχιδείς και πολύπλευρες ευκαιρίες μάθησης.
-δυνατότητα να δοκιμάσεις ακραίο ενθουσιασμό σε ελεγχόμενη ατμόσφαιρα.
Αν προσπαθήσουμε να κάνουμε μια σύγκριση σε τέτοιου είδους δραστηριότητες σε εκπαιδευτικό επίπεδο μεταξύ Μ. Βρετανίας και Ελλάδας θα βρούμε μεγάλο κενό. Η Μ. Βρετανία είναι πραγματικά μπροστά σ’ αυτόν τον τομέα. Καλοοργανωμένα κέντρα περιπέτειας δίνουν την ασφάλεια στον εκπαιδευτή για σίγουρη και με απόλυτο έλεγχο διδασκαλία. Πλούσια βιβλιογραφία από πρωτοπόρους του χώρου δίνει στους δασκάλους το θεωρητικό υπόβαθρο και τη βάση για να προχωρήσουν παραπέρα. Τεχνητά κέντρα, όπου δεν υπάρχουν κοντά οι φυσικές-περιβαλλοντικές συνθήκες, βοηθούν ώστε να μη χάνονται πολύτιμες ώρες στο πήγαινε-έλα και προσφέρουν άριστο περιβάλλον για πρώτη επαφή και γνωριμία με δραστηριότητες περιπέτειας. Και το πιο σημαντικό, υπάρχει αναγνωρισμένο ως μάθημα στην εκπαίδευση και υφίσταται ως πανεπιστημιακό μάθημα απ’ όπου εξοπλίζονται με τα κατάλληλα εφόδια, θεωρητικά και πρακτικά, οι δάσκαλοι. Δυστυχώς στην Ελλάδα, αν και η φύση είναι πλούσια και γεμάτη με ποτάμια, λίμνες, σπηλιές, βουνά και θάλασσες, σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, που συνιστούν ένα ιδανικό περιβάλλον για τέτοιες δραστηριότητες, λίγα βιβλία υποστηρίζουν τους ανθρώπους που ενδιαφέρονται και ασχολούνται, και λίγα οργανωμένα κέντρα έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια.
Επειδή οι δραστηριότητες περιπέτειας στη φύση εγκυμονούν κάποιους κινδύνους πρέπει πάντα να τηρούνται οι κανόνες ασφαλείας, ιδιαίτερα με παιδιά που έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Οι κανόνες ασφαλείας και οι δραστηριότητες για παιδιά με ειδικές ανάγκες δεν θα αναλυθούν εδώ, δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε την ιδιαίτερη σημασία τους.
Κλείνοντας θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι δραστηριότητες περιπέτειας στη φύση "μεγαλώνουν" ένα παιδί με ένα μοναδικό τρόπο που δεν είναι δυνατό να αντικατασταθεί από τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας στην τάξη. Είναι απαραίτητες για να δημιουργηθεί μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα χωρίς φόβους και αναστολές και αντανακλούν αλλά και συνεισφέρουν στο αρχαίο ελληνικό πρότυπο εκπαίδευσης-γνώσης: ‘νούς υγιής εν σώματι υγιή’.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Adventure and education-Eric Leroy (article)
- Outdoor adventure pursuits-Ewert
- The adventure alternative-Mortlock
- Team building I-Midura
- One step beyond- Hobson
- Personal growth through adventure- Hopkins/Putnam
- Adventure education-Miles/Priest
- Εξελικτική ψυχολογία (τόμοι 3-4)- Παρασκεύοπουλος
- Εισαγωγή στην κινητική συμπεριφορά-Ζέρβας
- Ψυχολογία φυσικής αγωγής και αθλητισμού-Ζέρβας
- Άπαντα-Κων.Καβάφη
Πηγή: http://www.nocomments.g
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου