Ιστορίες αυτισμού: Εκφράσεις προσώπου

Σε ένα επιστημονικό άρθρο σχετικά με την θεωρία του «προβλήματος της διπλής ενσυναίσθησης» (μια θεωρία προσπαθεί να ερμηνεύσει τις δυσκολίες στην επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση νευροτυπικών και αυτιστικών ατόμων) αναφέρει ότι οι νευροτυπικοί ενήλικες παρουσιάζουν δυσκολία στο να κατανοήσουν τις εκφράσεις του προσώπου των ατόμων στο φάσμα του αυτισμού.

‘Όταν ο Δ. (παιδί Δημοτικού πλέον, με Σύνδρομο Asperger) ήταν λίγο πιο μικρός, πολλές φορές μας ρωτούσε κοιτώντας μας προσεκτικά: «Τώρα είσαι θυμωμένη;», «Τώρα είσαι χαρούμενη;» προσπαθώντας να ερμηνεύσει τις εκφράσεις του προσώπου μας, τον τόνο της φωνής μας. Το τελευταίο διάστημα οι ερωτήσεις του είναι λίγο πιο «ψαγμένες», αφού τα βασικά πλέον τα έχει πιάσει. «Τώρα το λες σοβαρά αυτό;», «Κάνεις πλακίτσα;». Ενθαρρύναμε τις ερωτήσεις αυτές και κάθε φορά που τον βλέπαμε να μπερδεύεται, δηλώναμε με ξεκάθαρο τρόπο το συναίσθημα που νιώθαμε, σε μια προσπάθεια να τον βοηθήσουμε να κάνει το δικό του οπτικό λεξικό συναισθημάτων. Ήταν κάτι που καταλαβαίναμε ότι τον δυσκολεύει και το κάναμε συνειδητά. 

Ποτέ όμως δεν συνειδητοποιήσαμε ότι κάτι ανάλογο κάναμε και εμείς (και κάνουμε ακόμα σε μεγάλο βαθμό όταν κάτι νέο προκύπτει): παλεύουμε να ερμηνεύσουμε τις εκφράσεις του μέσα από στενή παρατήρηση και ερωτήσεις. Γιατί δεν τις καταλαβαίνουμε. Γιατί δεν μπορούμε να τις ερμηνεύσουμε με βάση τις αντιδράσεις που ξέρουμε. Με βάση τις αντιδράσεις των νευροτυπικών ατόμων. Ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι την ώρα του φαγητού. Ποτέ δεν μπορούμε να καταλάβουμε αν ένα φαγητό του αρέσει ή όχι. Την πρώτη φορά που δοκίμασε αρακά ήμασταν σίγουρες ότι θα τον φτύσει. Στο πρόσωπό του ήταν ξεκάθαρη η αηδία για τη συγκεκριμένη γεύση. Δεν τον έφτυσε. Έφαγε και άλλη κουταλιά και άλλη και άλλη… «Δηλαδή σου άρεσε;» τολμήσαμε να κάνουμε ίσως μια από τις πιο χαζές ερωτήσεις του αιώνα για να λάβουμε την απάντηση «Φυσικα! Ήταν πεντανόστιμο. Γιατί ρωτάς;» Από τότε, χωρίς να το καταλάβουμε, κάνουμε πολλές φορές ερωτήσεις γιατί δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε σωστά και με ακρίβεια τις εκφράσεις του. Προσπαθούμε και εμείς να κάνουμε ένα δικό μας οπτικό λεξικό συναισθημάτων και αντιδράσεων, προσπαθώντας να επικοινωνήσουμε σωστά.

Μέχρι τώρα δεν συνειδητοποιούσαμε σε πόσο μεγάλο βαθμό το κάναμε και γιατί… Τώρα πια όμως καταλαβαίνουμε.  Άλλο ένα όπλο στην «μάχη» της καθημερινής ζωής και της διδασκαλίας.

Ιωάννα Αγγέλου

Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)

Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)

MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση