Η μετασχηματιστική δύναμη της εκπαίδευσης και της τέχνης στο σωφρονιστικό περιβάλλον (Α΄μέρος)
Συμπόσιο, η Εκπαίδευση στις Φυλακές. Do ut des.
INTER διάλογοι για την εκπαίδευση στη φυλακή. Do ut des.
(γράφει η Αικατερίνη Δήμα, Υπ. Διδάκτωρ Τ.Θ.Σ.)
«Σ’ αυτόν τον κόσμο, που ολοένα στενεύει,
ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους.
Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται.»
Γ. Σεφέρης
Τη Δευτέρα 21 Μαρτίου 2022 πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η τέταρτη διαδικτυακή συνάντηση του Συμποσίου, η Εκπαίδευση στις Φυλακές. Do ut des. Την παρουσίαση των εισηγητών και τον συντονισμό της συζήτησης επωμίστηκε ο κύριος Κώστας Μάγος, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και την εποπτεία της συνάντησης η Ομότιμη Καθηγήτρια, κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη.
Οι έγκλειστοι είναι μία κοινωνικά ευάλωτη ομάδα η οποία παρουσιάζει πολλές και διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Η εκπαίδευση στα Καταστήματα Κράτησης μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο όχημα για την προσωπική εξέλιξη και την κοινωνική προσαρμογή του έγκλειστου. Η αξία της εκπαίδευσης έγκειται στη μετασχηματιστική της δύναμη όπως και της τέχνης. Η τέχνη είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους για να μετατρέψει κανείς τη σκέψη του σε μια ορατή μορφή, καθώς έχει το πλεονέκτημα να μεταπηδά πάνω από γλωσσικά εμπόδια. Από τον τρόπο που οι κρατούμενοι περιγράφουν και εξηγούν τα έργα τους, τις κατασκευές τους, τις ζωγραφιές τους καταλαβαίνει κανείς ότι οι αντιλήψεις τους για το παρελθόν, το παρόν (φυλάκιση) και το μέλλον παρελαύνουν. Συνεπώς, η εκπαίδευση σε συνδυασμό με την τέχνη δύνανται να βοηθήσουν τους έγκλειστους να εξωτερικεύσουν τις σκέψεις τους, να αποκτήσουν δεξιότητες και να αλλάξουν τη ζωή τους. Η δύναμη της εκπαίδευσης μπορεί και να τους οδηγήσει σε ένα καλύτερο μέλλον, μακριά από την υποτροπή.
Η διαδικτυακή συνάντηση ξεκίνησε με την παρουσίαση του κύριου Μάγου, ως συντονιστή της συνάντησης, από την κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη. Ο κύριος Μάγος τόνισε ότι αυτές οι συναντήσεις βάζουν έναν άλλον προβληματισμό και ανοίγουν έναν άλλον δρόμο στα ζητήματα που αφορούν την εκπαίδευση στις φυλακές. Έναν προβληματισμό που είναι πραγματικά αναγκαίος.
Αναλυτικά, παρουσιάστηκε η πρώτη ομάδα εισηγητών, οι οποίοι είναι και συνεργάτες σε διάφορα προγράμματα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, πρόκειται για την κυρία Χαρούλα Σταθοπούλου, Καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, τον κύριο Ιωάννη Φόβο, Μαθηματικό, Υποψήφιο Διδάκτωρ και Δ/ντή Εκπ/κών Μονάδων στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Βόλου και την κυρία Μαρία Καραζάνου, Θεατροπαιδαγωγό και Υποψήφια Διδάκτορα.
Τον λόγο πήρε η κυρία Χαρούλα Σταθοπούλου, η οποία παρουσίασε την εισήγησή της με τίτλο «Χώροι ισότιμης αλληλεπίδρασης νεαρών κρατουμένων και μελλοντικών εκπαιδευτικών: Δημιουργώντας ρωγμές στα συμβολικά όρια». Η καινοτομία αυτού του προγράμματος που παρουσιάστηκε έγκειται στο ότι υλοποιήθηκαν κοινές δράσεις νεαρών κρατουμένων και φοιτητών. Τα βασικά προβλήματα που εντοπίζονται στα περιβάλλοντα κράτησης, κατά την κυρία Σταθοπούλου, είναι ότι ο εγκλεισμός είναι συνδεδεμένος με τους πειθαρχικούς λόγους και την ιδέα του ελέγχου και ότι στα σύγχρονα ποινικά συστήματα ο κρατούμενος αποτελεί μια φανταστική οντότητα, η οποία εντέλει πραγματώνεται σε γραφειοκρατική οντότητα προς διευθέτηση. Η αντίληψη για τον κρατούμενο και για τον ρόλο του κρατούμενου έχει ως συνέπεια οι κρατούμενοι να θεωρούνται ως ελλειμματικές προσωπικότητες και όλοι οι υπόλοιποι θα πρέπει να τους «κανονικοποιήσουμε». Επομένως, η εκπαίδευση στις φυλακές επαναδιατυπώνεται ως μια παρέμβαση που αφορά στη διόρθωση μιας προβληματικής συμπεριφοράς ενός φυλακισμένου και όχι ως παροχή δεξιοτήτων και γνώσεων που στοχεύουν στην προσωπική ανάπτυξη και επανένταξη. Η κυρία Σταθοπούλου έκανε και αναφορά στο πρόγραμμα Cospiromπου εντάσσεται στο πρόγραμμα Horizon, που υλοποίησε το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.Τα αποτελέσματα του συγκεκριμένου προγράμματος, όπως καταγράφηκαν, για τους νεαρούς κρατούμενους, ήταν ότι ο κοινός χώρος λειτούργησε ως χώρος οικοδόμησης βιωμάτων και αποδοχής, συμβάλλοντας στη διαδικασία επανένταξης. Για τους φοιτητές και μελλοντικούς εκπαιδευτικούς αναπτύχθηκε η ενσυναίσθηση ως βασική δεξιότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Τη σκυτάλη πήρε ο κύριος Ιωάννης Φόβος, ο οποίος συμμετείχε κι αυτός στο πρόγραμμα Cospirom και εισηγήθηκε το θέμα του με τον τίτλο «Σχεδιάζοντας και εφαρμόζοντας δραστηριότητες μαθηματικού γραμματισμού, με στόχο την ουσιαστική εμπλοκή νεαρών μαθητών-κρατουμένων». Οι φυλακές, σύμφωνα με τον εισηγητή, αποτελούν ένα από τα δύσκολα πλαίσια για την παροχή εκπαίδευσης και την εφαρμογή εκπαιδευτικής πρακτικής, ενώ αναγκαία συνθήκη είναι ένα υποστηρικτικό περιβάλλον. Ο κύριος Φόβος αναφέρθηκε στην προσωπική του εμπειρία, ως εκπαιδευτικός σε Καταστήματα Κράτησης νέων στην ευρύτερη περιοχή της πόλης του Βόλου. Η μεγάλη πλειοψηφία των νεαρών κρατουμένων σ’ αυτήν την περιοχή είναι με μεταναστευτικό-προσφυγικό υπόβαθρο και ποικίλα κοινωνιογλωσσικά προφίλ. Για να απαντηθούν οι εκπαιδευτικές τους ανάγκες διαμορφώθηκαν εναλλακτικά προγράμματα σπουδών και διδακτικής μεθοδολογίας. Στη συνέχεια έγινε αναφορά στον σχεδιασμό και την εφαρμογή δραστηριοτήτων μαθηματικού γραμματισμού, βασισμένες στην αξιοποίηση πόρων γνώσης των νεαρών κρατουμένων, και τον ρόλο τους στην ανάπτυξη συμμετοχής και ουσιαστικής εμπλοκής αυτών. Ο κύριος Φόβος αναφέρθηκε και στο βιβλίο «12 παραμύθια των Ρομά», μια προσπάθεια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, να σωθούν στα ελληνικά, παραμύθια που εξιστορούν οι Ρομά της περιοχής του Αλιβερίου Βόλου.
Ακολούθως, η κυρία Μαρία Καραζάνου, το τρίτο μέλος του προγράμματος Cospirom,παρουσίασε το θέμα της με τίτλο «Το θέατρο ως μέσο δημιουργίας κοινών χώρων ισότιμης συμμετοχής φοιτητών και νεαρών κρατουμένων – Η πρόβα για την ένταξη;». Στην εισήγησή της αναφέρθηκε στο συμμετοχικό θέατρο στις φυλακές. Συγκεκριμένα αναφέρθηκε στο ότι μπορεί το συμμετοχικό θέατρο σε ένα κατάστημα κράτησης να λειτουργήσει ως κοινός χώρος αποδοχής και διάδρασης ενθαρρύνοντας και θεμελιώνοντας μετασχηματισμούς στους συμμετέχοντες και από τις δύο πλευρές. Μοιράστηκε μαζί μας την εμπειρία από την εφαρμογή μιας τέτοιας προσέγγισης στο Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας, όπου αναδείχθηκαν οι προκλήσεις και οι προοπτικές από την αξιοποίηση του θεάτρου για τη δημιουργία κοινού χώρου-νεαρών κρατουμένων και φοιτητών-με στόχο την ανάπτυξη γραμματισμών και κοινωνικών/ατομικών δεξιοτήτων. Το αποτέλεσμα οδήγησε σε μια διαδραστική παράσταση όπου συμμετείχαν 10 νεαροί κρατούμενοι και φοιτητές.
Ακολούθησε η παρουσίαση του κύριου Μιχάλη Τραΐτση, Σκηνοθέτη, Θεατρικού Παιδαγωγού και Καλλιτεχνικού Διευθυντή του Balamòs Teatro, στην Ιταλία, από την κυρία Άλκηστις Κοντογιάννη.
Το πεδίο δράσης που επέλεξε να δραστηριοποιηθεί ο κύριος Τραΐτσης, είναι το θέατρο και η εφαρμογή του στον χώρο της απομόνωσης και της περιθωριοποίησης. Ο κύριος Τραΐτσης παρουσίασε το πρόγραμμα “Passi Sospesi” (Μετέωρα Βήματα), του θεατρικού συλλόγου Balamòs Teatro, το οποίο ξεκίνησε το 2006 στα Σωφρονιστικά Ιδρύματα Ανδρών της Βενετίας: Casa Circondariale di Santa Μaria Maggiore di Venezia και Casa Circondariale S.A.T. di Giudecca και από το 2010 στο Σωφρονιστικό Ίδρυμα Γυναικών της Βενετίας: Casa di Reclusione Femminile di Giudecca. Έγινε, επίσης, αναφορά και σε ένα άλλο πρόγραμμα με τον τίτλο «Άλλες ματιές» όπου υλοποιείται σε ένα σχολείο με μαθητές από χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και τα τρία προγράμματα αλληλεπιδρούν και δρουν και σε άλλες πραγματικότητες όπως το να συμμετέχουν σε δράσεις από κοινού με τους φοιτητές. Έγινε, επιπλέον, αναφορά και στη συνεργασία με το Κρατικό Θέατρο της Βενετίας, όπου πραγματοποιούνται συναντήσεις με ηθοποιούς και καλλιτέχνες, οι οποίοι υλοποιούν βιωματικά εργαστήρια στις φυλακές. Σκοπός αυτών των προγραμμάτων, σύμφωνα με τον κύριο Τραΐτση, είναι κάποια στιγμή κάθε Κατάστημα Κράτησης να γίνει πολιτιστικό κέντρο. Η ομιλία του έκλεισε με την ευχάριστη είδηση ότι στις 27 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου, και για ένα δεκαήμερο θα γίνονται εκδηλώσεις και δράσεις σε όλες τις φυλακές της Ιταλίας. Τέλος, έγινε γνωστό το πρόγραμμα Erasmus που υλοποιείται με συντονιστή τον κύριο Μάλλιο σε συνεργασία με τον κύριο Τραΐτση, στις φυλακές Δομοκού.
Στη συνέχεια ο κύριος Μάγος παρουσίασε τον κύριο Παναγιώτη Σχίζα, Διδάκτορα Εγκληματολογίας και Πτυχιούχο Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Ο κύριος Σχίζας παρουσίασε την εισήγησή του με τίτλο «Εργασία και εκπαίδευση ως προϋποθέσεις ομαλής κοινωνικής ένταξης». Η εισήγηση είχε τρεις αναφορές. Την πρωτοβουλία του Ομότιμου καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου, κύριου Αντώνη Μαγκανά, όταν κάλεσε 15 κρατούμενους να παρακολουθήσουν το μάθημά του στο Πανεπιστήμιο του Καναδά που δίδασκε το μάθημα του Ποινικού Δικαίου, κατά τα έτη 1981-1982. Η δεύτερη αναφορά ήταν για την εκπαίδευση στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα με την υποστήριξη της πιλοτικής βιβλιοθήκης του Κέντρου Παιδικών και Εφηβικών Βιβλιοθηκών, υπό τη διεύθυνση της αείμνηστης Έλγκας Καββαδία-Χατζοπούλου, από το 2001-2004 και αργότερα από το 2005-2013 όπου ως εθελοντής βιβλιοθηκονόμος έκανε διάφορες δράσεις με τους νεαρούς κρατούμενους. Μερικές από αυτές ήταν ο δανεισμός βιβλίων και CD, η ανάγνωση βιβλίων σε όσους Ρομά δεν ήξεραν να διαβάζουν, η προβολή ταινιών, η υλοποίηση κατασκευών και η κάλυψη αναγκών σε ρουχισμό, είδη ζωγραφικής. Επίσης, το 2012, στα πλαίσια της διδακτορικής του διατριβής, ο καθηγητής του, ο κύριος Μαγκανάς, με τη σωκρατική μέθοδο, δίδαξε μαθήματα Ποινικού Δικαίου και στοιχείων εγκληματολογίας μέσω Skype τόσο στους νέους κρατούμενους όσο και στους σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Η Τρίτη αναφορά έχει να κάνει με τις Αγροτικές Φυλακές, όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι εντελώς διαφορετικές από τις Κλειστές Φυλακές. Το «άσπρο με το μαύρο» όπως δήλωσαν οι κρατούμενοι εκεί. Οι Αγροτικές Φυλακές προσφέρουν την εργασία, την εκπαίδευση αλλά και την ουσιαστική επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Επί σειρά ετών όπως μας ενημέρωσε ο κύριος Σχίζας, οι φοιτητές του ΠΜΣ του τομέα Εγκληματολογίας, του Παντείου Πανεπιστημίου επισκέπτονταν το Αγροτικό Κατάστημα της Τίρυνθας. Από την αλληλεπίδραση των φοιτητών με τους κρατούμενους ωφελούνταν και οι δυο και υπήρχε ένα ζεστό κλίμα.
Τον λόγο στη συνέχεια τον πήρε ο κύριος Στάθης Γράψας, Εμψυχωτής, Σκηνοθέτης, Εισηγητής της μεθόδου ΕΠΑΚ, ο οποίος μας παρουσίασε την εισήγησή του με τίτλο «Η μέθοδος του ΕΠΑΚ – μοχλός έκφρασης και επικοινωνίας». Η μέθοδος του Εργαστηρίου Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων (ΕΠΑΚ) έχει εφαρμοστεί σε έξι καταστήματα κράτησης της χώρας. Από την έναρξη, 11 χρόνια πριν μέχρι και σήμερα, την εποχή της πανδημίας, ο διαλογικός χαρακτήρας που διέπει το εργαστήρι (οι παρουσιάσεις βασίζονται στα βιώματα των κρατουμένων και συμπεριλαμβάνουν το βίωμα των θεατών με τη συμμετοχή τους) εγγυάται σε μεγάλο βαθμό την αυθεντικότητα της στιγμής, της επικοινωνίας και προσαρμόζεται πάντα στις ιδιαιτερότητες της εκάστοτε ομάδας. Η μέθοδος ΕΠΑΚ καλύπτει ένα ευρύ φάσμα κρατουμένων που τολμούν να ανακαλύψουν νέους δρόμους επικοινωνίας και ύπαρξης. Παρουσιάστηκαν εικόνες από τα βιωματικά εργαστήρια και τις παραστάσεις των κρατουμένων καθώς και ένα βίντεο το οποίο δημιουργήθηκε από τον κύριο Γράψα και τους κρατούμενους.
Ακολούθως, τον λόγο είχε η κυρία Βαλεντίνα Μιχαήλ, Υποψήφια Διδάκτωρ στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, όπου παρουσίασε το εν εξελίξει πρόγραμμα παρεμβάσεων που υλοποιεί και λαμβάνει χώρα στο Κλειστό Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου. Ο τίτλος της εισήγησής της «Τα λόγια μας γίνονται ιστορίες». Το πρόγραμμα, αφορά 12 παρεμβάσεις με τεχνικές Δραματικής Τέχνης στην Εκπαίδευση, που στόχο έχουν τα μέλη της ομάδας να εκφράσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματά τους και να μοιραστούν ιστορίες από την καθημερινότητά τους μέσα στο διάστημα του εγκλεισμού τους. Απώτερος στόχος του προγράμματος είναι να αποφορτιστούν από το βάρος της δύσκολης καθημερινότητάς τους και να βοηθηθούν σε θέματα αυτογνωσίας αλλά και επικοινωνίας με τους άλλους. Η κυρία Μιχαήλ έκανε και μια αναφορά στο Θέατρο Ντοκουμέντο όπου παρουσίασε τις πηγές υλικού για τη δραματουργία μιας παράστασης και τόνισε ότι αν η διαδικασία είναι εργαστηριακή, το υλικό πηγάζει από τους ίδιους τους συμμετέχοντες. Στη συνέχεια παρουσιάστηκαν οι κύριες θεματικές ενότητες του προγράμματος: Εγώ και ο εαυτός μου (συναισθήματα, νόηση -σώμα -σκέψεις), Εγώ και οι άλλοι- η ζωή «μέσα» και ο «κόσμος έξω», Εγώ και το μέλλον -ξεπερνώντας το στίγμα -εμπόδια-αποκτώ δεξιότητες. Παρουσιάστηκαν, επίσης, οι θεατρικές τεχνικές που υλοποιούνται στα βιωματικά εργαστήρια του προγράμματος με απώτερο στόχο τη δημιουργία μιας παράστασης. Στο τέλος παρουσιάστηκαν έργα των κρατουμένων, σκέψεις και λόγια που ειπώθηκαν κατά τη διάρκεια των βιωματικών εργαστηρίων.
Τελευταίοι ομιλητές η κυρία Αικατερίνη Δήμα και ο κύριος Ελευθέριος Πανδής, Εκπαιδευτικοί και Υποψήφιοι Διδάκτορες του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, παρουσίασαν την εισήγησή τους με τίτλο «Ενίσχυση γονεϊκών δεξιοτήτων σε έγκλειστους πατεράδες μέσω της Δραματικής Τέχνης στην Εκπαίδευση». Πρόκειται για ένα πρωτότυπο πρόγραμμα που υλοποιήθηκε στο Κατάστημα Κράτησης του Ναυπλίου και πραγματεύτηκε τον πατρικό ρόλο των έγκλειστων με στόχο τη βελτίωση και ενίσχυση των γονεϊκών τους στάσεων, δεξιοτήτων και πρακτικών μέσω της Δραματικής Τέχνης στην Εκπαίδευση. Πιο συγκεκριμένα, ο κύριος Πανδής διατύπωσε τους στόχους του προγράμματος που ήταν η δημιουργία ταυτότητας του κάθε έγκλειστου πατέρα, η ανάδειξη προϋπαρχουσών γονεϊκών ικανοτήτων, η ενίσχυση γονεϊκών δεξιοτήτων μέσω της Δραματικής Τέχνης στην Εκπαίδευση και η δημιουργία προσωπικού ημερολογίου του κάθε έγκλειστου. Στη συνέχεια διατυπώθηκαν οι γονεϊκές δεξιότητες που μελετήθηκαν και ήταν η προσοχή, η επικοινωνία, η επιβράβευση, η συνέπεια και τα όρια. Ο κύριος Πανδής ανέλυσε το πλαίσιο που ακολουθήθηκε, αναφέρθηκε στα 10 βιωματικά εργαστήρια που υλοποιήθηκαν, στο προφίλ των 15 έγκλειστων πατεράδων όπως διαμορφώθηκε από τη συνέντευξη και στη μεθοδολογία της έρευνας δράσης που τελικά επιλέχτηκε. Τον λόγο στη συνέχεια πήρε η κυρία Δήμα, η οποία αναφέρθηκε στα αποτελέσματα της μελέτης, τα οποία επιβεβαίωσαν τους αρχικούς τους στόχους. Ειπώθηκαν σκέψεις και λόγια συγκίνησης των έγκλειστων πατεράδων και η εισήγηση έκλεισε με ένα ποίημα που γράφτηκε από έναν έγκλειστο πατέρα και μια ευχή ενός άλλου για τα παιδιά του.
Εδώ τελειώνει το Α΄ μέρος της Συνάντησης και έπεται συνέχεια, του Β΄μέρους, σε επόμενη ανάρτηση.
Το τεχνολογικό κομμάτι επιτελέστηκε άριστα για μια ακόμα φορά από τον Διδάσκοντα Κοινωνικών Επιστημών, μέλος ΕΔΙΠ του Τμήματος Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών και του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, κύριο Γιώργο Κόνδη, ο οποίος με την αρωγή των Υποψήφιων Διδακτόρων, κυριών Βαλεντίνας Μιχαήλ και Αικατερίνης Δήμα, συντόνισε τη διαδικασία.
Η πέμπτη κατά σειρά διαδικτυακή συνάντηση με θεσμικούς φορείς θα πραγματοποιηθεί τη Δευτέρα 4 Απριλίου 2022, ώρα 18.00΄
Και ακολουθούν και οι παρακάτω συναντήσεις:
ΣΤ΄ 9 ΜΑΙΟΥ 2022, ώρα 18.00’
Ζ΄ 23 ΜΑΙΟΥ 2022, ώρα 18.00΄
Σας ευχαριστούμε και σας περιμένουμε στην Πέμπτη διαδικτυακή συνάντηση, στη γνωστή – άγνωστη terra των φίλων των φυλακών (4/4/22).
Πηγή: Αργολικά
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου