Δύο χρόνια πριν δημοσίευσα τα αποτελέσματα μιας μικρής έρευνας για την αποτελεσματικότητα ενός προγράμματος ανάγνωσης προσαρμοσμένο για παιδιά 5-6 ετών που είχαν ελάχιστο προφορικό λόγο. Όλοι οι μαθητές έδειξαν αυξημένη κατανόηση των ιστοριών και ενεργή συμμετοχή. Δυστυχώς έχουμε λίγες έρευνες σχετικά με την ικανότητα εκμάθησης της ανάγνωσης από παιδιά με Αυτισμό που έχουν περιορισμένο λόγο. Συνεπώς, πραγματικά δεν γνωρίζουμε πόσα παιδιά στο Φάσμα του Αυτισμού χωρίς (ή με ελάχιστο) προφορικό λόγο μπορούν να διαβάσουν ή έχουν την ικανότητα να μάθουν να διαβάζουν.
Ωστόσο, πολλοί ειδικοί και γονείς μπορούν να σας πουν για περιπτώσεις παιδιών που είναι σε θέση να διαβάζουν μολονότι δεν χρησιμοποιούν καθόλου τον λόγο. Επομένως, γνωρίζουμε ότι είναι εφικτό. Αυτό που είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ότι πολλά από αυτά τα παιδιά έμαθαν να διαβάζουν από μόνα τους – επειδή κανείς δεν τους το δίδαξε.
Έχω δουλέψει με αρκετά παιδιά χωρίς προφορικό λόγο ή με ελάχιστο προφορικό λόγο που μου έδειξαν ότι μπορούν να διαβάσουν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: συνδέοντας λέξεις και προτάσεις με τις αντίστοιχες εικόνες, γράφοντας λέξεις στον υπολογιστή ή δείχνοντας με το δάχτυλο σε γραπτό κείμενο το σημείο που διαβάζει ο ενήλικας.
Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις/δυσκολίες στη διδασκαλία της ανάγνωσης σε παιδιά είναι ότι παραδοσιακά ο τρόπος διδασκαλίας της ανάγνωσης στηρίζεται πάρα πολύ στην προφορική/ ομιλούμενη γλώσσα. Όπως όλοι μας θυμόμαστε σαν μαθητές, η διδασκαλία της ανάγνωσης εστίαζε στα φωνήματα: οι εκπαιδευτικοί βάζουν τα παιδιά να προφέρουν τους ήχους των γραμμάτων. Μετά τα παιδιά μαθαίνουν πώς αυτοί οι ήχοι συνδυάζονται για να σχηματιστούν λέξεις.
Για τα παιδιά που δεν χρησιμοποιούν (ή χρησιμοποιούν ελάχιστα) τον προφορικό λόγο προφανώς αυτός ο τρόπος παρουσιάζει σημαντική δυσκολία. Πώς μπορεί ένα παιδί να προφέρει καθαρά λέξεις όταν δυσκολεύεται να βγάλει ακόμα και ήχους;
Ευτυχώς υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να διδάξει κανείς ανάγνωση που δεν στηρίζονται στη χρήση προφορικού λόγου.
1) Το πιο σημαντικό είναι να περνάτε πολλή ώρα διαβάζοντας στο παιδί σας. Ξέρουμε ότι το διάβασμα στα παιδιά ενισχύει την γλωσσική τους ανάπτυξη και την αναγνωστική τους ικανότητα. Μια από τις πιο σημαντικές πλευρές αυτής της κοινής ανάγνωσης/ διαδικασίας είναι ο διάλογος ανάμεσα στον ενήλικα και το παιδί, καθώς συζητούν την ιστορία του κειμένου. Μολονότι τα παιδιά με ελάχιστο ή καθόλου προφορικό λόγο δεν μπορούν να συμμετέχουν σε τέτοιες συζητήσεις, μπορούν να συμμετέχουν ενεργητικά με μη λεκτικό τρόπο στη διαδικασία.
2) Μη λεκτικοί τρόποι συμμετοχής στην ανάγνωση. Καθώς διαβάζετε με το παιδί, δώστε του ευκαιρίες να συμμετέχει/ να αλληλεπιδρά με μη λεκτικό τρόπο. Δείτε μερικές δραστηριότητες:
- Ακολουθείτε με το δάχτυλό σας το σημείο που διαβάζετε. Στη συνέχεια ζητήστε από το παιδί να δείχνει εκείνο με το δάχτυλό του το σημείο που διαβάζετε.
- Ζητήστε από το παιδί να γυρίζει τις σελίδες την κατάλληλη στιγμή.
- Δίνετε στο παιδί μερικά βασικά σημεία της ιστορίας έτσι ώστε να μπορεί να την παρακολουθεί ενώ ξετυλίγεται.
- Μιμηθείτε μια ο ένας και μια ο άλλος αυτά που κάνουν οι ήρωες της ιστορίας.
3) Συζητήστε ιστορίες χρησιμοποιώντας υποβοηθούμενη επικοινωνία. Είναι πολύ σημαντικό να ακούς το παιδί σου να χρησιμοποιεί μια συσκευή επαύξησης ή υποστήριξης- υποβοήθησης της επικοινωνίας. Αυτή η συσκευή μπορεί να παρέχει στο παιδί επιπλέον ευκαιρίες για να αλληλεπιδρά μαζί σας αλλά και με το βιβλίο που διαβάζετε μαζί. Πριν αρχίσετε να διαβάζετε ένα νέο βιβλίο βεβαιωθείτε ότι το σύστημα έχει έναν ικανοποιητικό αριθμό συμβόλων που σχετίζονται με την ιστορία. Αν για παράδειγμα, διαβάζετε ένα βιβλίο για ένα πάρτυ γενεθλίων, βεβαιωθείτε ότι έχετε κατεβάσει τα σύμβολα «Πάρτυ», «δώρα», «τούρτα» και «μπαλόνια». Καθώς διαβάζετε την ιστορία, χρησιμοποιείτε τα σύμβολα για να συζητήσετε τους χαρακτήρες και τις ενέργειές τους.
Τέτοια συστήματα υποβοήθησης της επικοινωνίας προσφέρουν πολύ σημαντικές ευκαιρίες για την ανάπτυξη της αναγνωστικής ικανότητας του παιδιού. Βεβαιωθείτε ότι η συσκευή είναι ρυθμισμένη να δείχνει και την λέξη που συνοδεύει την εικόνα κάθε συμβόλου. Με αυτό τον τρόπο το παιδί θα καταφέρει να συσχετίσει τις γραπτές λέξεις με αντικείμενα και ενέργειες. Καθώς το παιδί σας θα εξοικειώνεται με τις γραπτές λέξεις, προτείνω να μειώνετε σταδιακά το μέγεθος των εικόνων και να αυξάνετε το μέγεθος των γραπτών λέξεων. Μόλις αρχίσει να αναγνωρίζει άνετα τις λέξεις, αφαιρέστε τελείως τις εικόνες.
4) Γραφή και ανάγνωση με συσκευές παραγωγής ομιλίας. Η λειτουργία της γραφής τέτοια συσκευή είναι μια ακόμα υπέροχη ευκαιρία για την ανάπτυξη του εγγραμματισμού. Έχω δουλέψει με παιδιά με ελάχιστο προφορικό λόγο που, αφού είδαν εμένα να προγραμματίζω νέες λέξεις στην συσκευή τους, ξαφνικά άρχισαν να διαλέγουν τα δικά τους σύμβολα και να γράφουν με αυτό τον τρόπο τι θέλουν να πουν! Καθώς δεν ξέραμε ότι τα παιδιά αυτά μπορούσαν να διαβάσουν, εκπλαγήκαμε πολύ! Και μόλις συνειδητοποίησαν ότι μπορούν να γράφουν λέξεις που εκείνα θέλουν, έγιναν πολύ πιο ανεξάρτητα στην επικοινωνία τους. Ακόμα και αν το παιδί σας δεν είναι ακόμα σε θέση να γράψει και να διαβάσει λέξεις, αφήστε το να σας βλέπει ενώ βάζετε νέες λέξεις στην συσκευή. Εξηγήστε του τι κάνετε. Ποτέ δεν ξέρετε πότε θα σας εκπλήξει και θα αρχίσει να γράφει τις λέξεις που θέλει να πει.
5) Εξασκηθείτε στην ανάγνωση παντού: μέσα και έξω (από το σπίτι και το σχολείο). Διαβάζατε πινακίδες, σήματα και ταμπέλες με το παιδί σας. Αυτό μπορεί να γίνει συνήθεια και φυσικό συστατικό της ημέρας σας όταν περπατάτε ή οδηγείτε στην γειτονιά σας. Διαβάζοντας την πινακίδα του STOP είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ιδιαίτερα σημαντικού σήματος- συμβόλου. Το ίδιο ισχύει και για το ταμπελάκι με το όνομα της οδού όπου μένετε. Υπάρχουν πινακίδες στις εισόδους, στις εξόδους, στις τουαλέτες… Φαντάζομαι πήρατε μια ιδέα.
Συνδυάστε όσους από τους παραπάνω τρόπους μπορείτε και πραγματικά μπορείτε να βοηθήσετε ένα παιδί στο Φάσμα του Αυτισμού να μάθει να διαβάζει!
Απόδοση του άρθρου Five tips for teaching nonverbal children to read (αναδημοσίευση)
Ιωάννα Αγγέλου
Ειδική παιδαγωγός - Νηπιαγωγός
MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου