Βοηθώντας τα χαρισματικά παιδιά να δημιουργήσουν δυνατές κοινωνικές σχέσεις

Τα περισσότερα χαρισματικά παιδιά έχουν καλές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους. Οι προηγμένες γνωστικές τους ικανότητες τους επιτρέπουν να κατανοούν τις κοινωνικές καταστάσεις και τους βοηθούν να αποκτήσουν τις κοινωνικές δεξιότητες που χρειάζονται για να τα πηγαίνουν καλά με τους άλλους. Ωστόσο, κάποια άλλα χαρισματικά παιδιά δυσκολεύονται να δημιουργήσουν δυνατές κοινωνικές σχέσεις επειδή διαφέρουν από τα τυπικώς αναπτυσσόμενα παιδιά με τρεις τρόπους. 

Αρχικά, ψάχνουν συνήθως μεγαλύτερα σε ηλικία ή άλλα χαρισματικά παιδιά σαν φίλους επειδή έχουν περισσότερα κοινά στοιχεία με παιδιά που είναι 2-4 χρόνια μεγαλύτερα από αυτά. Κατά δεύτερον, συχνά έχουν διαφορετικές προσδοκίες από τις φιλίες. Τυπικά, αναζητούν την οικειότητα και την ηθική ακεραιότητα σε πολύ πιο νεαρή ηλικία από τα άλλα παιδιά. Τρίτον, οι χαρισματικοί έφηβοι μπορεί να αισθάνονται μια σύγκρουση ανάμεσα στην ισχυρή επιθυμία τους για επιτεύγματα και στην ισχυρή επιθυμία τους να ανήκουν σε μια κοινωνική ομάδα όπου στις περισσότερες περιπτώσεις οι υψηλές επιδόσεις αντιμετωπίζονται με αρνητικό τρόπο. 

Οι κοινωνικές σχέσεις είναι εξαιρετικά σηματιντικές για την ευημερία τους. Οι δυνατές θετικές σχέσεις συνδέονται με μεγαλύτερη επιτυχία και καλύτερη ποιότητα ζωής. Η έλλειψη πρόσβασης σε άλλα άτομα με παρόμοια ενδιαφέροντα, ικανότητες και επιθυμίες. Έχει αναγνωριστεί σαν παράγοντας κινδύνου για εμφάνιση κοινωνικών και συναισθηματικών δυσκολιών στα χαρισματικά παιδιά. Και η φτωχή κοινωνική υποστήριξη συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα αρνητικών αποτελεσμάτων σε παιδιά και σε ενήλικες. 

Για αυτό το λόγο είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσουμε τα χαρισματικά παιδιά να δημιουργήσουν δυνατά κοινωνικά δίκτυα. Αυτό δεν είναι δύσκολο αν κρατήσουμε στο μυαλό μας τα κοινωνικά χαρακτηριστικά και πρότυπα που παρατηρούνται στα χαρισματικά παιδιά. 

Τι να κάνετε 

• Αναγνωρίστε τις ανάγκες των παιδιών σας για φιλίες
• Βοηθήστε τα παιδιά να βρουν άλλα άτομα με παρόμοια ενδιαφέροντα, ικανότητες και επιθυμίες. 
• Επιτρέψτε κατάλληλες φιλίες με μεγαλύτερα παιδιά και ενήλικες. 
• Θέστε ξεκάθαρα όρια σχετικά με τους μεγαλύτερους σε ηλικία φίλους τους και τα μέσα ενημέρωσης. 
• Σκεφτείτε το πέρασμα μια τάξης (ή και δύο) για πολύ χαρισματικά παιδιά. 

Τι να μην κάνετε 

• Μην περιορίζετε τα παιδιά σας να κάνουν παρέα μόνο με συνομηλίκους τους. 
• Μην τονίζετε το στοιχείο της κοινωνικής θέσης και της δημοτικότητας. 
• Μην δικαιολογείτε/συγχωρείτε την κακή συμπεριφορά. 
•  Μην υποθέτετε ότι οι άλλοι ξέρουν τι είναι καλύτερο για το παιδί σας. 

Αναλυτικά 

Τι να κάνετε 

1) Αναγνωρίστε την ανάγκη του παιδιού για φιλίες : όλα τα παιδιά περνούν από 4 στάδια σχετικά με τη φιλία καθώς μεγαλώνουν. Σε κάθε στάδιο έχουν διαφορετικές προσδοκίες και ικανότητες για σχέσεις (οι ηλικίες δίνονται κατά προσέγγιση). 

• Σύντροφος για παιχνίδι (ηλικίες 4-7 ετών): οι φίλοι συνεργάζονται στα πλαίσια του παιχνιδιού και μοιράζονται αντικείμενα.
• Μοίρασμα ενδιαφερόντων (ηλικίες 6-8 ετών): οι φίλοι συζητούν όσα τους αρέσουν και όσα όχι. 
• Βοήθεια (ηλικίες 8-10 ετών): οι φίλοι βοηθούν ο ένας τον άλλο. 
• Αμοιβαιότητα (ηλικίες 11-15 ετών): οι φίλοι δίνουν και παίρνουν υποστήριξη και φροντίδα. 
• Οικειότητα (ηλικίες 16 και πάνω): οι φίλοι θεωρούνται ότι αποτελούν μια μόνιμη δέσμευση που βασίζεται στην εμπιστοσύνη και την άνευ όρων αποδοχή. 

Τα χαρισματικά παιδιά τείνουν να περνούν από αυτά τα στάδια πιο νωρίς από τα άλλα παιδιά. Το γεγονός αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα ιδίως στα σχολεία όπου οι ομάδς συγκρούονται συνήθως με βάση την ηλικία, παρά με βάση τις ικανότητες ή τα ενδιαφέροντα. 

Ακόμα και τα κοινωνικά χαρισματικά παιδιά μπορεί να νιώθουν μόνα τους. Όχι επειδή δεν τα πηγαίνουν καλά με τους άλλους, αλλά επειδή δεν βρίσκουν κανέναν που να θέλει ο,τι θέλουν και οι ίδιοι από μια φιλία. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο για τα παιδιά σε μικρές ή αγροτικές κοινότητες όπου τα παιδιά αυτά έχουν λιγότερες ευκαιρίες για να βρουν και να συναναστραφούν μεγαλύτερους φίλους ή άλλα χαρισματικά παιδιά. 

Μπορούμε να φανταστούμε την μοναξιά και την απόγνωση που μπορεί να νιώθει ένα παιδί 9 χρονών που είναι έτοιμο να περάσει στο στάδιο της αμοιβαιότητας, αλλά συναντά μόνο συνομηλίκους του που δεν είναι έτοιμοι για αυτό τον τύπο των σχέσεων. 

2) Βοηθήστε τα παιδιά να βρουν άλλα με παρόμοια ενδιαφέροντα, ικανότητες και επιθυμίες: Ένα από τα καλύτερα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τα χαρισματικά παιδιά μας να δημιουργήσουν δυνατά κοινωνικά δίκτυα είναι να βελτιώσουμε την πρόσβασή τους σε συνομηλίκους ή άλλα άτομα που έχουν παρόμοια ενδιαφέροντα, ικανότητες και επιθυμίες. Όσο πιο χαρισματικά είναι τα παιδιά, τόσο πιο δύσκολο είναι να το πετύχουμε. Τα περισσότερα χαρισματικά παιδιά στην Αμερική διδάσκονται σε τάξεις με παιδιά ίδιας ηλικίας, αλλά διαφορετικών επιπέδων ικανότητας. Αυτή η τακτική έχει σαν αποτέλεσμα να έχουν λιγότερες ευκαιρίες να δημιουργήσουν στενές φιλίες από τους τυπικά αναπτυσσόμενους συμμαθητές τους. Ένας απλός τρόπος να βρει κανείς πραγματικούς συντρόφους είναι να εντοπίσει προγράμματα και δραστηριότητες που ενθαρρύνουν τις ομάδες παιιδών διαφορετικής ηλικίας. Έτσι το παιδί θα έχει πρόσβαση σε παιδιά διαφορετικής ηλικίας και ενδιαφερόντων. Ομάδες προσκοπισμού, ανάγνωσης βιβλίων, σκακιού, επίσκεψης μουσείων, μουσικής είναι μερικοί τρόπο για να αρχίσετε. 

Για κάποια παιδιά τα καλοκαιρινά προγράμματα που είναι ειδικά σχεδιασμένα για χαρισματικά παιδιά μπορούν να παρέχουν μια σανίδα σωτηρίας. Οι φιλίες που κάνουν μπορεί να διατηρηθούν και να ισχυροποιηθούν κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου με την βοήθεια των κοινωνικών δικτύων. Η παρακολούθηση μαθημάτων σε κάποιο κολλέγιο ή η πρόωρη εγγραφή στο κολλέγιο μπορεί να βοηθήσουν σημαντικά τους χαρισματικούς εφήβους που παλεύουν με τα αισθήματα αποόνωσης. 

3) Επιτρέψτε του να κάνει παρέα με μεγαλύτερα παιδιά ή ενήλικες: Επιτρέψτε στα παιδιά σας να έχουν μεγαλύτερους φίλους. Όταν κατανοήσουμε ότι τα χαρισματικά παιδιά γενικά επιδεικνύουν πρόωρη ανάπτυξη στις φιλίες τους όσο αφορά τα πρότυπα και τις ανάγκες τους, τότε γίνεται ευκολότερο να δεχτούμε την παρέα μεγαλύτερων παιδιών και ενηλίκων. 

Τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά ή ακόμα και οι ενήλικες είναι συχνά πιο πιθανό να έχουν τις ίδιες γνωστικές ικανότητες/ενδιαφέροντα με τα χαρισματικά παιδιά. Ένα χαρισματικό 4χρονο παιδί ίσως προτιμά να παίζει με παιδιά 6 ή 7 ετών παρά με συνομήλικα παιδιά προσχολικής ηλικίας γιατί με τα μεγαλύτερα παιδιά ταιριάζει καλύτερα στο γνωστικό επίπεδο. Τα παιχνίδια τους είναι πιο ενδιαφέροντα. Βέβαια, κάποια μεγαλύτερα παιδιά στην προεφηβεία μπορεί να μην θέλουν να συμπεριλάβουν στα παιχνίδια και τις δραστηριότητές τους παιδιά μικρότερης ηλικίας, τα οποία τα θεωρούν «μωρά». Συχνά, οι γονείς είναι αυτοί που πρέπει να σταθούν σε αυτό το κενό κατά την προσχολική ηλικία. 

4) Θέστε ξεκάθαρα όρια ως προς τους μεγαλύτερους σε ηλικία φίλους και τα μέσα ενημέρωσης: Θέστε ξεκάθαρα όρια ως προς τους μεγαλύτερους σε ηλικία φίλους του, τις ταινίες που μπορούν να βλέπουν και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που μπορούν να παίζουν. Βεβαιωθείτε ότι και τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά γνωρίζουν τους κανόνες αυτούς. Είναι διαφορετικό να επιτρέπουμε σε ένα 15χονο παιδί να κάνει στενή παρέα με ένα παιδί λυκείου και τελείως διαφορετικό να αφήνουμε ένα 12χρονο να κάνει παρέα με ένα παιδί λυκείου. Πρέπει να τους επιτρέπουμε να κάνουν παρέα με παιδιά που είναι πραγματικά στο ίδιο επίπεδο, πάντα όμως με όρια, επίβλεψη και καθοδήγηση.

Μην θεωρείτε ότι το μεγαλύτερο παιδί θα ξέρει τι είναι σωστό και κατάλληλο για το παιδί σας. Ένας μεγαλύτερος σε ηλικία φίλος μπορεί να υποθέσει (λανθασμένα) ότι η γνωστική ωριμότητα του παιδιού σας συνεπάγεται αυτόματα ότι μπορεί να ανταπεξέλθει σε «δύσκολες» κοινωνικές και συναισθηματικές εμπειρίες με την ίδια ωριμότητα. Τις περισσότερες φορές όμως κάτι τέτοιο δεν ισχύει. 

Εξηγήστε στα παιδιά σας και την παρέα τους ποια πράγματα επιτρέπεται να κάνουν και τι περιμένετε από αυτά. Να είστε συγκεκριμένοι. Για παράδειγμα, μπορεί να μην θέλετε να μπαίνει το παιδί σας στο αμάξι που οδηγεί ο φίλος του, να μην συχνάζει στο εμπορικό κέντρο ή να βλέπει υλικό με ακατάλληλο περιεχόμενο (πχ βίντεο). Μπορεί επίσης να θέλετε να επιστρέφει νωρίς στο σπίτι για να πηγαίνει για ύπνο νωρίς ή τουλάχιστον νωρίτερα από τους μεγαλύτερους φίλους του. 

5) Σκεφτείτε το ενδεχόμενο να «πηδήξει» μια ή δύο τάξεις (σε όποιες χώρες το επιτρέπει η εκπαιδευτική νομοθεσία). Μερικά παιδιά είναι τόσο χαρισματικά που είναι αδύνατο να καλύψουν τις γνωστικές και κοινωνικές τους ανάγκες στην τάξη που ανήκουν τυπικά (με βάση την χρονολογική τους ηλικία). Για τέτοια παιδιά, ίσως πρέπει να σκεφτείτε το ενδεχόμενο να «πηδήξουν» 1 ή 2 τάξεις. Υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι το πέρασμα κάποιων τάξεων δεν είναι καλό για τα παιδιά. Ωστόσο, πολλές μελέτες δείχνουν γνωστικά και κοινωνικά οφέλη μιας τέτοιας τακτικής όταν η αξιολόγηση γίνεται προσεκτικά. 

Τι να μην κάνετε 

1) Μην υποχρεώνετε τα παιδιά σας να κάνουν παρέα μόνο με συνομηλίκους τους: Είναι πολύ σημαντικό για όλα τα παιδιά να αναπτύσσουν τις κοινωνικές δεξιότητες που είναι αναγκαίες προκειμένου να συναναστρέφονται με πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους. Μην αναγκάζετε τα χαρισματικά παιδιά σας να κάνουν παρέα μόνο με συνομηλίκους τους. Εκτός και αν έχουν πρόσβαση σε αρκετά άλλα χαρισματικά παιδιά της ίδιας ηλικίας με αυτά, τα παιδιά με ικανότητες υψηλού επιπέδου χρειάζεται να δημιουργούν φιλικές σχέσεις με παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας ή ακόμα και με ενήλικες προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τους. 

2) Μην τονίζετε το στοιχείο της κοινωνικής θέσης και δημοτικότητας. Να είστε πολύ προσεκτικοί με τα μηνύματα που στέλνετε, άμεσα και έμμεσα, σχετικά με την κοινωνική θέση και την δημοτικότητα του παιδιού, ιδίως στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού και στην εφηβεία. Πολλά χαρισματικά παιδιά νιώθουν μια σύγκρουση μέσα τους. Διχάζονται ανάμεσα στην επιθυμία τους να πετύχουν και στην ανάγκη τους να ανήκουν σε μια ομάδα. Αν δίνετε επιπλέον έμφαση στο γεγονός αυτό θα κάνετε τα πράγματα χειρότερα. Σαν ομάδα, τα χαρισματικά παιδιά γενικά γίνονται αποδεκτά από τους συνομηλίκους τους. Μερικές φορές είναι πιο δημοφιλή από τους συμμαθητές τους, κάτι που περιορίζεται στην εφηβεία. Οι περισσότεροι χαρισματικοί έβηφοι αναγνωρίζουν ότι το γεγονός ότι είναι χαρισματικοί και ταλαντούχοι έχει κοινωνικό κόστος. Τα κορίτσια είναι πιο πιθανό από τα αγόρια να αρνηθούν τις ιδιαίτερες ικανότητές του προκειμένου να κάνουν και να διατηρήσουν φιλίες. Αν δώσετε έμφαση στην αξία της δημοτικότητας ή της κοινωνικής θέσης, μπορεί (χωρίς να το θέλετε) να ωθήσετε τα παιδιά σε μειωμένες ακαδημαϊκές επιδόσεις για να γίνουν αποδεκτά. Να θυμάστε ότι η δημοτικότητα μετά το γυμνάσιο και το λύκειο δεν είναι σημαντική για τους περισσότερους ανθρώπους. 

3) Μην δικαιολογείτε την άσχημη συμπεριφορά των παιδιών: Τα περισσότερα χαρισματικά παιδιά έχουν αναπτυγμένες διαπροσωπικές δεξιότητες. Φυσικά υπάρχουν και εξαιρέσεις. Κάποια χρησιμοποιούν την ευφυΐα τους για να εξευτιλίζουν, να κοροϊδεύουν και να εκφοβίζουν τους άλλους. Μπορεί να μην έχουν υπομονή με αυτούς που δεν μαθαίνουν γρήγορα και να μην μπορούν να καταλάβουν τους συμμαθητές τους που δυσκολεύονται. Οι επαναλαμβανόμενες επιτυχίες και η έλλειψη απογοητεύσεων μπορεί να ενισχύσει την αλαζονεία και την έπαρσή τους. Δεν πρέπει να ανέχεστε τίποτα από όλα αυτά. 

Να θέτετε ξεκάθαρα τις προσδοκίες σας σχετικά με την κοινωνική συμπεριφορά του παιδιού. Διδάξτε το τις κατάλληλες κοινωνικές δεξιότητες. Επίσης, πρέπει να υπάρχουν συνέπειες για την κακή συμπεριφορά του παιδιού, οι οποίες πρέπει να εφαρμόζονται με συνέπεια και σταθερότητα. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει η νοητική ανωτερότητα του παιδιού μας και η δημιουργικότητά του να δικαιολογούν κοινωνικά μη επιθυμητές συμπεριφορές. 

4) Μην θεωρείτε ότι οι άλλοι ξέρουν τι είναι καλύτερο για το παιδί σας : Να θυμάστε ότι κανείς δεν ξέρει το παιδί σας τόσο καλά όσο εσείς. Και κανείς δεν ενδιαφέρεται για αυτό τόσο πολύ όσο εσείς. Καλοπροαίρετοι ειδικοί μπορεί να σας παραπληροφορήσουν σχετικά με τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά των χαρισματικών παιδιών. Να είστε έτοιμοι να διαφωνήσετε μαζί τους και να μοιραστείτε πληροφορίες, πάντα με σεβασμό στο πρόσωπό τους. Να αναζητάτε πληροφορίες και καθοδήγηση όταν την χρειάζεστε. Μετά εξετάστε αυτές τις πληροφορίες με βάση τις δικές σας αξίες, τις ανάγκες και τις πηγές. Πάντα να είστε ο καλύτερος συνήγορος και υπερασπιστής του παιδιού σας!

Απόδοση του άρθρου Help gifted children learn to form strong social relationships της Maureen Neihart

Ιωάννα Αγγέλου

Ειδική Παιδαγωγός