Σε αυτό το ερώτημα προσπάθησαν οι S.D. Levitt και S.J. Dubner να δώσουν απάντηση.Τα αποσπάσματα που ακολουθούν προέρχονται από το βιβλίο «Σημεία και τέρατα της οικονομίας: η κρυφή πλευρά των πάντων» σε μετάφραση του Άγγελου Φιλιππατου.
Υπήρξε άραγε ποτέ κάποια άλλη τέχνη που να μετατράπηκε με τόσο ζήλο σε επιστήμη όσο η τέχνη της ανατροφής των παιδιών;
Υπήρξε άραγε ποτέ κάποια άλλη τέχνη που να μετατράπηκε με τόσο ζήλο σε επιστήμη όσο η τέχνη της ανατροφής των παιδιών;
Τις τελευταίες δεκαετίες εμφανίστηκε ένα μεγάλο και ποικίλο πλήθος ειδικών στην ανατροφή των παιδιών. Οποιοσδήποτε προσπαθήσει, έστω και ευκαιριακά, να ακολουθήσει τις συμβουλές τους θα καταλήξει σε αδιέξοδο, καθώς η συμβατική σοφία για την ανατροφή των παιδιών δίνει την εντύπωση ότι αλλάζει ανά μία ώρα. Σε μερικές περιπτώσεις, οι απόψεις ενός ειδικού διαφέρουν από τις απόψεις ενός άλλου. Σε άλλες περιπτώσεις, οι πιο γνωστοί ειδικοί συμφωνούν συνολικά ότι οι παλιές θεωρίες ήταν λανθασμένες και οι νέες θεωρίες είναι, τουλάχιστον για λίγο, αναντίρρητα σωστές. Για παράδειγμα, ο θηλασμός είναι ο μοναδικός τρόπος για να διασφαλιστεί ότι το παιδί θα είναι υγιές και με αυξημένες διανοητικέ ςικανότητες- όμως, κάποτε ήταν το μπιμπερό. Πρέπει πάντα να βάζουμε το μωρό να κοιμάται ανάσκελα- εκτός αν οι ειδικοί αποφασίσουν ότι πρέπει να το βάζουμε να κοιμάται μπρούμυτα. Το να τρώνε τα παιδιά συκώτι είναι άλλοτε επικίνδυνο και άλλοτε επιβεβλημένο για την ανάπτυξη του εγκεφάλου του. Αν αφήσετε τη «βέργα», μπορεί να κακομάθετε το παιδί σας. Αν του τις «βρέξετε», ενδέχεται να καταλήξετε στη φυλακή.
Στο βιβλίο της Ανατρέφοντας την Αμερική: Ειδικοί, Γονείς και Συμβουλές Ενός Αιώνα για τα Παιδιά (Raising America: Experts, Parent, and a Century of Advice About Children), η Αν Χούμπερτ τεκμηριώνει τις αντιφάσεις και τις ανακολουθίες των ειδικών για την ανατροφή των παιδιών (1). Τα ευφυολογήματά τους θα ήταν φαιδρά, αν δε μας προκαλούσαν τόσο μεγάλη σύγχυση και αν, συχνότατα, δε μας τρομοκρατούσαν. Ο Γκάρι Έτζο, ο οποίος στη σειρά βιβλίων Babywise υποστηρίζει ότι οι γονείς πρέπει να υιοθετήσουν μια «στρατηγική διαχείρισης βρεφών» ώστε «να γίνουν εξαιρετικοί γονείς», επισημαίνει πόσο σημαντικό είναι να εκπαιδεύεται το παιδί από πολύ νωρίς να κοιμάται μόνο του τη νύχτα. Διαφορετικά, προειδοποιεί ο Έτζο, η στέρηση ύπνου ενδέχεται «να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος του παιδιού» και να οδηγήσει σε μαθησιακές δυσκολίες (2). Ωστόσο, οι υποστηρικτές της άποψης ότι «τα παιδιά πρέπει να κοιμούνται μαζί με τους γονείς» προειδοποιούν ότι το να κοιμούνται τα παιδιά μόνα τους είναι βλαβερό για τον ψυχισμό του· άρα οι γονείς θα πρέπει να τα φέρνουν στο «οικογενειακό κρεββάτι». Αντίστοιχα, τι ισχύει για την παρότρυνση; Το 1983, ο Τ. Μπέρι Μπέιζελτον έγραψε ότι ένα μωρό έρχεται στον κόσμο «πάρα πολύ καλά προετοιμασμένο, ώστε να ανταπαξέλθει στο ρόλο τουνα μάθει τον εαυτό του και τον υπόλοιπο κόσμο». Ο Μπέιζελτον ευνοούσε την πρώιμη και την έντονη παρότρυνση- ένα «διαδραστικό» παιδί (3).Ωστόσο, πριν από εκατό χρόνια, ο Λ. Έμετ Χολτ προειδοποιούσε ότι το μωρό δεν είνια «αντικείμενο παιχνιδιού». Ο Χολτ πίστευε ότι δεν πρέπει να υπάρχει «εξαναγκασμός, πίεση ή υπερμετρη παρότρυνση» στη διάρκεια των δύο πρώτων χρόνων της ζωής του παιδιού, επειδή ο εγκέφαλος αναπτύσσεται τόσο πολύ στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ώστε η υπερβολική παρότρυνση ενδέχεται να προκαλέσει «πολύ μεγάλη ζημιά» (4). Πίστευε, επίσης, ότι δεν πρέπει να παίρνουμε στην αγκαλιά μας το παιδί όταν κλαίει, εκτός αν πονάει. Όπως εξήγησε ο Χολτ, πρέπει να αφήνουμε ένα παιδί να κλαίει για δεκαπέντε έως τριάντα λεπτά κάθε μέρα: «Με αυτό τον τρόπο το μωρό εξασκείται» (5).
Ο συνηθισμένος ειδικός στην ανατροφή των παιδιών έχει την τάση να μιλάει με μεγάλη σιγουριά γι ατον εαυτό του. Τις περισσότερες φορές, οι ειδικοί δεν εξετάζουν τις διάφορες πτυχές ενός ζητήματος, αλλά υιοθετούν με κατηγορηματικό τρόπο μια άποψη. Αυτό συμβαίνει επειδή δίνουμε ελάχιστη σημασία σε έναν ειδικό που τα επιχειρήματά του είναι συγκρατημένα ή έχουν διάφορες αποχρώσεις. Ένας ειδικός πρέπει να είναι τολμηρός, αν θέλει να ελπίζει ότι θα μετατρέψει σε συμβατική σοφία την απλοϊκή θεωρία του. Ο καλύτερος τρόπος για να το επιτύχει είναι να απευθυνθεί στο θυμικό της κοινής γνώσμης, επειδή το συναίσθημα είναι ο εχθρός των λογικών επιχειρημάτων. Και ένα από όλα τα συναισθήματα- ο φόβος- είναι πιο ισχυρό από τα υπόλοιπα. Υπερεγκληματίες, όπλα μαζικής καταστροφής στο Ιράκ, η ασθένεια των τρελών αγελάδων, κίνδυνος να πεθάνει ένα παιδί την ώρα που κοιμάται: Πώς είναι δυνατόν να μη λαμβάνουμε σιβαρά υπόψη μας τις συμβουλές ωτν ειδικών γι’ αυτές τις φριχτές απειλές, όταν- όπως ένας μοχθηρός θείος που λέει τρομαχτικές ιστορίες σε μικρά παιδιά- μας προκαλούν ρίγη τρόμου;
Κανείς δεν είναι πιο ευάλωτος από τους γονείς στην καπηλεία του τρόμου από τους ειδικούς. Πράγματι, ο φόβος είναι μια από τις μείζονες συνισταμένες στην ανατροφή των παιδιών. Σε τελική ανάλυση, ένας γονιός είναι υπεύθνος για τη ζωή ενός άλλου ανθρώπινου πλάσματος, το οποίο στην αρχή είναι περισσότερο αβοήθητο από όλα σχεδόν τα νεογένννητα πλάσματα που ανήκουν στα υπόλοιπα είδη. Το γεγονός αυτό έχει ως συνέπεια πολλοί γονείς να δαπανούν στο φόβο μεγάλο μέρος της ενέργειας που αφιερώνουν στην ανατροφή των παιδιών τους.
Το πρόβλημα είναι ότι, συχνά, φοβούνται λάθος πράγματα. Στην πραγματικότηατ δεν ευθύνονται αυτοί. Ο διαχωρισμός των γεγονότων από τις φήμες είναι ένα δύσκολο έργο, ιδίως για έναν πολυάσχολο γονιό. Και οι κίνδυνοι που προβάλλουν οι ειδικοί- αλλά και η πίεση που ασκούν οι άλλοι γονείς- έχουν τόσο έντονη συναισθηματική φόρτιση, ώστε οι γονείς δυκολεύονται να σκεφτούν μόνοι τους. Τα γεγονότα που καταφέρνουν να αντιληφθούν παρουσιάζονται, συνήθως, εξωραϊσμένα ή υπερβολικά ή τοποθετούνται εκτός του πραγματικού πλαισίου τους, ώστε να εξυπηρετούν άλλους σκοπούς και όχι τους δικούς τους.
...
Στο βιβλίο της Ανατρέφοντας την Αμερική: Ειδικοί, Γονείς και Συμβουλές Ενός Αιώνα για τα Παιδιά (Raising America: Experts, Parent, and a Century of Advice About Children), η Αν Χούμπερτ τεκμηριώνει τις αντιφάσεις και τις ανακολουθίες των ειδικών για την ανατροφή των παιδιών (1). Τα ευφυολογήματά τους θα ήταν φαιδρά, αν δε μας προκαλούσαν τόσο μεγάλη σύγχυση και αν, συχνότατα, δε μας τρομοκρατούσαν. Ο Γκάρι Έτζο, ο οποίος στη σειρά βιβλίων Babywise υποστηρίζει ότι οι γονείς πρέπει να υιοθετήσουν μια «στρατηγική διαχείρισης βρεφών» ώστε «να γίνουν εξαιρετικοί γονείς», επισημαίνει πόσο σημαντικό είναι να εκπαιδεύεται το παιδί από πολύ νωρίς να κοιμάται μόνο του τη νύχτα. Διαφορετικά, προειδοποιεί ο Έτζο, η στέρηση ύπνου ενδέχεται «να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος του παιδιού» και να οδηγήσει σε μαθησιακές δυσκολίες (2). Ωστόσο, οι υποστηρικτές της άποψης ότι «τα παιδιά πρέπει να κοιμούνται μαζί με τους γονείς» προειδοποιούν ότι το να κοιμούνται τα παιδιά μόνα τους είναι βλαβερό για τον ψυχισμό του· άρα οι γονείς θα πρέπει να τα φέρνουν στο «οικογενειακό κρεββάτι». Αντίστοιχα, τι ισχύει για την παρότρυνση; Το 1983, ο Τ. Μπέρι Μπέιζελτον έγραψε ότι ένα μωρό έρχεται στον κόσμο «πάρα πολύ καλά προετοιμασμένο, ώστε να ανταπαξέλθει στο ρόλο τουνα μάθει τον εαυτό του και τον υπόλοιπο κόσμο». Ο Μπέιζελτον ευνοούσε την πρώιμη και την έντονη παρότρυνση- ένα «διαδραστικό» παιδί (3).Ωστόσο, πριν από εκατό χρόνια, ο Λ. Έμετ Χολτ προειδοποιούσε ότι το μωρό δεν είνια «αντικείμενο παιχνιδιού». Ο Χολτ πίστευε ότι δεν πρέπει να υπάρχει «εξαναγκασμός, πίεση ή υπερμετρη παρότρυνση» στη διάρκεια των δύο πρώτων χρόνων της ζωής του παιδιού, επειδή ο εγκέφαλος αναπτύσσεται τόσο πολύ στη διάρκεια αυτής της περιόδου, ώστε η υπερβολική παρότρυνση ενδέχεται να προκαλέσει «πολύ μεγάλη ζημιά» (4). Πίστευε, επίσης, ότι δεν πρέπει να παίρνουμε στην αγκαλιά μας το παιδί όταν κλαίει, εκτός αν πονάει. Όπως εξήγησε ο Χολτ, πρέπει να αφήνουμε ένα παιδί να κλαίει για δεκαπέντε έως τριάντα λεπτά κάθε μέρα: «Με αυτό τον τρόπο το μωρό εξασκείται» (5).
Ο συνηθισμένος ειδικός στην ανατροφή των παιδιών έχει την τάση να μιλάει με μεγάλη σιγουριά γι ατον εαυτό του. Τις περισσότερες φορές, οι ειδικοί δεν εξετάζουν τις διάφορες πτυχές ενός ζητήματος, αλλά υιοθετούν με κατηγορηματικό τρόπο μια άποψη. Αυτό συμβαίνει επειδή δίνουμε ελάχιστη σημασία σε έναν ειδικό που τα επιχειρήματά του είναι συγκρατημένα ή έχουν διάφορες αποχρώσεις. Ένας ειδικός πρέπει να είναι τολμηρός, αν θέλει να ελπίζει ότι θα μετατρέψει σε συμβατική σοφία την απλοϊκή θεωρία του. Ο καλύτερος τρόπος για να το επιτύχει είναι να απευθυνθεί στο θυμικό της κοινής γνώσμης, επειδή το συναίσθημα είναι ο εχθρός των λογικών επιχειρημάτων. Και ένα από όλα τα συναισθήματα- ο φόβος- είναι πιο ισχυρό από τα υπόλοιπα. Υπερεγκληματίες, όπλα μαζικής καταστροφής στο Ιράκ, η ασθένεια των τρελών αγελάδων, κίνδυνος να πεθάνει ένα παιδί την ώρα που κοιμάται: Πώς είναι δυνατόν να μη λαμβάνουμε σιβαρά υπόψη μας τις συμβουλές ωτν ειδικών γι’ αυτές τις φριχτές απειλές, όταν- όπως ένας μοχθηρός θείος που λέει τρομαχτικές ιστορίες σε μικρά παιδιά- μας προκαλούν ρίγη τρόμου;
Κανείς δεν είναι πιο ευάλωτος από τους γονείς στην καπηλεία του τρόμου από τους ειδικούς. Πράγματι, ο φόβος είναι μια από τις μείζονες συνισταμένες στην ανατροφή των παιδιών. Σε τελική ανάλυση, ένας γονιός είναι υπεύθνος για τη ζωή ενός άλλου ανθρώπινου πλάσματος, το οποίο στην αρχή είναι περισσότερο αβοήθητο από όλα σχεδόν τα νεογένννητα πλάσματα που ανήκουν στα υπόλοιπα είδη. Το γεγονός αυτό έχει ως συνέπεια πολλοί γονείς να δαπανούν στο φόβο μεγάλο μέρος της ενέργειας που αφιερώνουν στην ανατροφή των παιδιών τους.
Το πρόβλημα είναι ότι, συχνά, φοβούνται λάθος πράγματα. Στην πραγματικότηατ δεν ευθύνονται αυτοί. Ο διαχωρισμός των γεγονότων από τις φήμες είναι ένα δύσκολο έργο, ιδίως για έναν πολυάσχολο γονιό. Και οι κίνδυνοι που προβάλλουν οι ειδικοί- αλλά και η πίεση που ασκούν οι άλλοι γονείς- έχουν τόσο έντονη συναισθηματική φόρτιση, ώστε οι γονείς δυκολεύονται να σκεφτούν μόνοι τους. Τα γεγονότα που καταφέρνουν να αντιληφθούν παρουσιάζονται, συνήθως, εξωραϊσμένα ή υπερβολικά ή τοποθετούνται εκτός του πραγματικού πλαισίου τους, ώστε να εξυπηρετούν άλλους σκοπούς και όχι τους δικούς τους.
...
Για σταθείτε ένα λεπτό, θα πείτε. Τι σημασία έχει αν οι γονείς χειραγωγούνται από τους ειδικούς και όσους προωθούν στην αγορά νέα προϊόντα; Δε θα πρέπει να επιδοκιμάζουμε κάθε προσπάθεια, ανεξάρτητα αν είναι ήσσονος σημασίας ή αποβλέπει στη χειραγώγηση, εφόσον προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια σε ένα παιδί; Δεν υπάρχουν ήδη αρκετά ζητήματα για τα οποία ανησυχούν οι γονείς; Σε τελική ανάλυση, οι γονείς είναι υπεύθυνοι για ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα: να διαμορφώσουν το χαρακτήρα ενός παιδιού. Έτσι δεν είναι;
Η πιο πρόσφατη ριζική μεταβολή στη συμβατική σοφία για την ανατροφή των παιδιών οφείλεται σε μια απλή ερώτηση: Πόσο σημαντικός είναι πραγματικά ο ρόλος των γονιών;
Είναι προφανές ότι έχει μεγάλη σημασία αν κάποιος είναι κακός γονιός. Όπως είναι φανερό από τη σχέση ανάμεσα στις αμβλώσεις και την εγκληματικότητα, το μέλλον των ανεπιθύμητων παιδιών- τα οποία παραμελούνται και υφίστανται κακομεταχείριση σε δασανάλογο βαθμός- είναι πολύ χειρότερο από εκείνο των παιδιών που οι γονείς τους τα επιθυμουν διακαώς. Όμως, πόσα μπορούν πράγματι να κάνουν για χάρη των παιδιών τους οι γονείς που τα θέλουν διακαώς;
Η ερώτηση αυτή αποτελεί το αποκορύφωμα πολυάριθμων ερευνών που εκτίνονται πολλές δεκαετίες. Μια μεγάλη σειρά από μελέτες, συμπεριλαμβανομένων μελετών για διδύμους που χωρίστηκαν μόλις γεννήθηκαν, έχουν ήδη καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα γονίδα ευθύνονται για το 50% περίπου της προσωπικότητας και των ικανοτήτων ενός παιδιού,
Άρα, αν η φύση καθορίζει κατά το ήμισυ τη μοίρα ενός παιδιού, τι καθορίζει την υπόλοιπη μισή; Ασφαλώς η απάντηση είναι η φροντίδα- οι κασέτες με μουσική του Μότσαρτ, η εκκλησιαστική κατήχηση, οι επισκέψεις στα μουσεία, τα μαθήματα γαλλικών, οι συμβιβασμοί, η τρυφερότητα, οι φιλονικίες, οι τιμωρίες, δηλαδή όλα όσα αποτελούν μέρος της ανατροφής ενός παιδιού. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να εξηγήσουμε τα συμπεράσματα μιας άλλης διάσημης μελέτης, του Προγράμματος του κολοράντο για τις Υιοθεσίες, στο πλαίσιο του οποίου παρακολουθήθηκαν οι ζωές 254 μωρών που δόθηκαν για υιοθεσία και διαπιστώθηκε ότι, ουσιαστικά, δεν υπάρχει κανένας συσχετισμός ανάμεσα στα γνωρίσματα της προσωπικότητας τους παιδιού και σε εκείνα των γονιών που τα υιοθέτησαν; Ή τα συμπεράσματα άλλων μελετών, οι οποίες δείχνουν ότι ο χαρακτήρας ενός παιδιού δεν επηρεάζεται από το αν πήγε ή όχι σε βρεφονηπιακό σταθμό, από το αν είχε δύο γονείς ή έναν, από το αν η μητέρα του εργαζόταν ή όχι, από το αν είχε δύο μητέρες ή δύο πατέρες επειδή οι γονείς του είχαν χωρίσει και είχαν ξαναπαντρευτεί;
Αυτές οι ανακολουθίες στην ανατροφή των παιδιών εξετάστηκαν σε ένα βιβλίο που εξέδωσε το 1998 μια ελάχιστα γνωστή συγγραφέας, η Τζούντιθ Ριτς Χάρις. Το Η υπόθεση της Ανατροφής (The Nurture Assumption) ήταν μια επίθεση εναντίον των υπερπροστατευτικών γονιών, ένα βιβλίο τόσο προκλητικό, ώστε κρίθηκε απαραίτητο να συνοδεύεται από δύο υπότιτλους: Γιατί τα Παιδιά Γίνονται Αυτό που Γίνονται και Οι Γονείς Παίζουν Μικρότερο Ρόλο από όσο Νομίζουμε, ενω οι Συνομήλικοι Πολύ Μεγαλύτερο. Η Χάρις υποστήριζε, ευγενικά ωστόσο, ότι οι γονείς κάνουν λάθος όταν πιστεύουν πως συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών τους. Αυτή η πεποίθηση, έγραφε, είναι ένας «πολιτισμικός μύθος» Σύμφωνα με τη Χάρις, η επιρροή των γονιών είναι πολύ μικρότερη από τις επιπτώσεις οι οποίες απορρέουν από την πίεση που ασκούν οι συνομήλικοι των παιδιών, από την ωμή επίδραση που ασκούν καθημερινά οι φίλοι και οι συμμαθητές (6).
Η βόμβα που έριξε η Χάρις δε θεωρήθηκε μόνο αφερέγγυα- ήταν μια γιαγιά χωρίς διδακτορικό δίπλωμα ή σχέσεις με τους ακαδημαϊκούς κύκλους-, αλλά προκάλεσε επίσης απορίες και δυσαρέσκεια: «Θα πρέπει να συγωρέσουμε την κοινή γνώμη αν πει: ‘’Πάλι τα ίδια’’ έγραψε ένας βιβλιοκριτικός. ‘’Τον ένα χρόνο μάς λένε ότι οι στενοί δεσμοί είναι το κλειδί και τον επόμενο ότι είναι η σειρά γέννησης. Περιμένετε, αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι η παρότρυνση. Τα πρώτα πέντε έτη της ζωής είναι τα πιο σημαντικά· όχι, τα πρώτα τρία έτη· όχι, τα πάντα έχουν τελειώσει μέχρι το πρώτο έτος. Ξεχάστε τα όλα αυτά: μόνο η γενετική μπορεί να απαντήσει!» (7).
Όμως, η θεωρία της Χάρις υιοθετήθηκε από μερικούς σημαντικού επιστήμονες. Ανάμεσά τους ήταν και ο στίβεν Πίνκερ, ένας γωνστικός ψυχολόγος και επιτυχημένος συγγραφέας, ο οποίος στο βιβλίο του Λευκή Πλάκα(Blank Slate) χαρακτήριζε τις απόψεις της Χάρις «εκπληκτικές». «Οι ασθενείς που ακολουθούν ψυχοθεραπεία σκοτώνουν την ώρα τους στα πενήντα λεπτά που διαρκεί η συνεδρία τους με το να ξαναζούν τις παδικές τους φιλονικίες τους δικούς τους και να επιρρίπτουν την ευθύνη για τη δυστυχία τους στον τρόπο με τον οποίο τους συμπεριφέρονταν ιγονείς τους», έγραφε ο Πίνκερ. «Σε πολλές βιογραφίες εξατάζονται διεξοδικά τα παιδικά χρόνια του βιογραφούμενου, για να εντοπιστούν οι ρίζες των παθών και των θριάμβων του όταν ενηλικιώθηκες. Οι ‘’ειδικοί στην ανατροφή των παιδιών’’ κάνουν τις γυναίκες να αισθάνονται σαν δράκαινες από το σπίτι για να δουλέψουν ή αν κάποιο βράδυ δεν διαβάσουν στα παιδιά τους ένα παραμύθι. Θα πρέπει να ξανασκεφτούμε όλες αυτές τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις»(8).
Ή μήπως δεν είναι έτσι; Οι γονείς πρέπει να παίζουν ρόλο, λέτε στον εαυτό σας. Εξάλλου, ακόμη και αν οι συνομήλικοι ενός παιδιού ασκούν τόσο μεγάλη επιρροή πάνω του, οι γονείς δεν είναι αυτοί που επιλέγουν ουσιαστικά τους συνομήλικους οι οποίοι αποτελούν το περιβάλλον του παιδιού τους; Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε δεν αγωνιούν οι γονείς, ώστε το παιδί τους να μεγαλώσει σε καλή γειτονιά, να πάει σε καλό σχολείο, να έχει καλούς φίλους;
Ωστόσο, το πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν οι γονείς είναι μια καλή ερώτηση. Είναι, επίσης, εξαιρετικά πολύπλοκη. Ποια παράμετρο θα πρέπει να αποτιμήσουμε για να προσδιορίσουμε την επιρροή των γονιών; Την προσωπικότητα του παιδιού; Τις επιδόσεις του στο σχολείο; Τη συμπεριφορά του; Τις δημιουργικές ικανότητές του; Το μισθό του όταν ενηλικιωθεί; Και πόσο μεγάλη σημασία θα πρέπει να δώσουμε στον καθέναν από τους πολυάριθμους παράγοντες που επηρεάζουν την έκβαση στη ζωή ενός παιδιού: στα γονίδια, στο οικογενειακό περιβάλλον, στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, στη σχολική εκπαίδευση, στις διακρίσεις, στην τύχη, στις ασθένειες κλπ;
...
Για τους γονείς- και τους ειδικούς στην ανατροφή των παιδιών- που έχουν εμμονές με τις τεχνικές ανατροφής των απιδιών οι παραπάνω διαπιστώσεις είναι κακά μαντάτα. Ωστόσο, η πραγματικότητα δείχνει ότι οι τεχνικές ανατροφής των παιδιών είναι υπερτιμημένες.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει καμία σημασία ο ρόλος των γονιών. Είναι εξαιρετικά σημαντικός. Όμως, εδώ βρίσκεται το πρόβλημα: όταν οι περισσότεροι άνθρωποι θα αγοράσουν ένα βιβλίο για την ανατροφή των παιδιών θα είναι πολύ αργά. Τα περισσότερα από όσα παίζουν σημαντικό ρόλο έχουν συμβεί πριν από πολλ΄αχρόνια- ποιος είσαι, ποια γυναίκα παντρεύτηκες, ποια είναι η ζωή σου. Αν είσαι ευφυής, εργαστικός, μορφωμένος, υψηλόμισθος και παντρεμένος με μία εξίσου ευνοημένη γυναίκα, τότε τα παιδιά σας, κατά πάσα πιθανότητα, θα πετύχουν στη ζωή. (Επιπλέον, δε βλάπτει να είσαι τίμιος, ευγενικός, τρυφερός και περίεργος για όσα συμβαίνουν στον κόσμο.) Όμως, δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία το τι κάνουμε ως γονείς, αλλά το τι είμαστε.
Σημειώσεις
Η πιο πρόσφατη ριζική μεταβολή στη συμβατική σοφία για την ανατροφή των παιδιών οφείλεται σε μια απλή ερώτηση: Πόσο σημαντικός είναι πραγματικά ο ρόλος των γονιών;
Είναι προφανές ότι έχει μεγάλη σημασία αν κάποιος είναι κακός γονιός. Όπως είναι φανερό από τη σχέση ανάμεσα στις αμβλώσεις και την εγκληματικότητα, το μέλλον των ανεπιθύμητων παιδιών- τα οποία παραμελούνται και υφίστανται κακομεταχείριση σε δασανάλογο βαθμός- είναι πολύ χειρότερο από εκείνο των παιδιών που οι γονείς τους τα επιθυμουν διακαώς. Όμως, πόσα μπορούν πράγματι να κάνουν για χάρη των παιδιών τους οι γονείς που τα θέλουν διακαώς;
Η ερώτηση αυτή αποτελεί το αποκορύφωμα πολυάριθμων ερευνών που εκτίνονται πολλές δεκαετίες. Μια μεγάλη σειρά από μελέτες, συμπεριλαμβανομένων μελετών για διδύμους που χωρίστηκαν μόλις γεννήθηκαν, έχουν ήδη καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα γονίδα ευθύνονται για το 50% περίπου της προσωπικότητας και των ικανοτήτων ενός παιδιού,
Άρα, αν η φύση καθορίζει κατά το ήμισυ τη μοίρα ενός παιδιού, τι καθορίζει την υπόλοιπη μισή; Ασφαλώς η απάντηση είναι η φροντίδα- οι κασέτες με μουσική του Μότσαρτ, η εκκλησιαστική κατήχηση, οι επισκέψεις στα μουσεία, τα μαθήματα γαλλικών, οι συμβιβασμοί, η τρυφερότητα, οι φιλονικίες, οι τιμωρίες, δηλαδή όλα όσα αποτελούν μέρος της ανατροφής ενός παιδιού. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να εξηγήσουμε τα συμπεράσματα μιας άλλης διάσημης μελέτης, του Προγράμματος του κολοράντο για τις Υιοθεσίες, στο πλαίσιο του οποίου παρακολουθήθηκαν οι ζωές 254 μωρών που δόθηκαν για υιοθεσία και διαπιστώθηκε ότι, ουσιαστικά, δεν υπάρχει κανένας συσχετισμός ανάμεσα στα γνωρίσματα της προσωπικότητας τους παιδιού και σε εκείνα των γονιών που τα υιοθέτησαν; Ή τα συμπεράσματα άλλων μελετών, οι οποίες δείχνουν ότι ο χαρακτήρας ενός παιδιού δεν επηρεάζεται από το αν πήγε ή όχι σε βρεφονηπιακό σταθμό, από το αν είχε δύο γονείς ή έναν, από το αν η μητέρα του εργαζόταν ή όχι, από το αν είχε δύο μητέρες ή δύο πατέρες επειδή οι γονείς του είχαν χωρίσει και είχαν ξαναπαντρευτεί;
Αυτές οι ανακολουθίες στην ανατροφή των παιδιών εξετάστηκαν σε ένα βιβλίο που εξέδωσε το 1998 μια ελάχιστα γνωστή συγγραφέας, η Τζούντιθ Ριτς Χάρις. Το Η υπόθεση της Ανατροφής (The Nurture Assumption) ήταν μια επίθεση εναντίον των υπερπροστατευτικών γονιών, ένα βιβλίο τόσο προκλητικό, ώστε κρίθηκε απαραίτητο να συνοδεύεται από δύο υπότιτλους: Γιατί τα Παιδιά Γίνονται Αυτό που Γίνονται και Οι Γονείς Παίζουν Μικρότερο Ρόλο από όσο Νομίζουμε, ενω οι Συνομήλικοι Πολύ Μεγαλύτερο. Η Χάρις υποστήριζε, ευγενικά ωστόσο, ότι οι γονείς κάνουν λάθος όταν πιστεύουν πως συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών τους. Αυτή η πεποίθηση, έγραφε, είναι ένας «πολιτισμικός μύθος» Σύμφωνα με τη Χάρις, η επιρροή των γονιών είναι πολύ μικρότερη από τις επιπτώσεις οι οποίες απορρέουν από την πίεση που ασκούν οι συνομήλικοι των παιδιών, από την ωμή επίδραση που ασκούν καθημερινά οι φίλοι και οι συμμαθητές (6).
Η βόμβα που έριξε η Χάρις δε θεωρήθηκε μόνο αφερέγγυα- ήταν μια γιαγιά χωρίς διδακτορικό δίπλωμα ή σχέσεις με τους ακαδημαϊκούς κύκλους-, αλλά προκάλεσε επίσης απορίες και δυσαρέσκεια: «Θα πρέπει να συγωρέσουμε την κοινή γνώμη αν πει: ‘’Πάλι τα ίδια’’ έγραψε ένας βιβλιοκριτικός. ‘’Τον ένα χρόνο μάς λένε ότι οι στενοί δεσμοί είναι το κλειδί και τον επόμενο ότι είναι η σειρά γέννησης. Περιμένετε, αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι η παρότρυνση. Τα πρώτα πέντε έτη της ζωής είναι τα πιο σημαντικά· όχι, τα πρώτα τρία έτη· όχι, τα πάντα έχουν τελειώσει μέχρι το πρώτο έτος. Ξεχάστε τα όλα αυτά: μόνο η γενετική μπορεί να απαντήσει!» (7).
Όμως, η θεωρία της Χάρις υιοθετήθηκε από μερικούς σημαντικού επιστήμονες. Ανάμεσά τους ήταν και ο στίβεν Πίνκερ, ένας γωνστικός ψυχολόγος και επιτυχημένος συγγραφέας, ο οποίος στο βιβλίο του Λευκή Πλάκα(Blank Slate) χαρακτήριζε τις απόψεις της Χάρις «εκπληκτικές». «Οι ασθενείς που ακολουθούν ψυχοθεραπεία σκοτώνουν την ώρα τους στα πενήντα λεπτά που διαρκεί η συνεδρία τους με το να ξαναζούν τις παδικές τους φιλονικίες τους δικούς τους και να επιρρίπτουν την ευθύνη για τη δυστυχία τους στον τρόπο με τον οποίο τους συμπεριφέρονταν ιγονείς τους», έγραφε ο Πίνκερ. «Σε πολλές βιογραφίες εξατάζονται διεξοδικά τα παιδικά χρόνια του βιογραφούμενου, για να εντοπιστούν οι ρίζες των παθών και των θριάμβων του όταν ενηλικιώθηκες. Οι ‘’ειδικοί στην ανατροφή των παιδιών’’ κάνουν τις γυναίκες να αισθάνονται σαν δράκαινες από το σπίτι για να δουλέψουν ή αν κάποιο βράδυ δεν διαβάσουν στα παιδιά τους ένα παραμύθι. Θα πρέπει να ξανασκεφτούμε όλες αυτές τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις»(8).
Ή μήπως δεν είναι έτσι; Οι γονείς πρέπει να παίζουν ρόλο, λέτε στον εαυτό σας. Εξάλλου, ακόμη και αν οι συνομήλικοι ενός παιδιού ασκούν τόσο μεγάλη επιρροή πάνω του, οι γονείς δεν είναι αυτοί που επιλέγουν ουσιαστικά τους συνομήλικους οι οποίοι αποτελούν το περιβάλλον του παιδιού τους; Γι’ αυτό το λόγο άλλωστε δεν αγωνιούν οι γονείς, ώστε το παιδί τους να μεγαλώσει σε καλή γειτονιά, να πάει σε καλό σχολείο, να έχει καλούς φίλους;
Ωστόσο, το πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν οι γονείς είναι μια καλή ερώτηση. Είναι, επίσης, εξαιρετικά πολύπλοκη. Ποια παράμετρο θα πρέπει να αποτιμήσουμε για να προσδιορίσουμε την επιρροή των γονιών; Την προσωπικότητα του παιδιού; Τις επιδόσεις του στο σχολείο; Τη συμπεριφορά του; Τις δημιουργικές ικανότητές του; Το μισθό του όταν ενηλικιωθεί; Και πόσο μεγάλη σημασία θα πρέπει να δώσουμε στον καθέναν από τους πολυάριθμους παράγοντες που επηρεάζουν την έκβαση στη ζωή ενός παιδιού: στα γονίδια, στο οικογενειακό περιβάλλον, στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, στη σχολική εκπαίδευση, στις διακρίσεις, στην τύχη, στις ασθένειες κλπ;
...
Για τους γονείς- και τους ειδικούς στην ανατροφή των παιδιών- που έχουν εμμονές με τις τεχνικές ανατροφής των απιδιών οι παραπάνω διαπιστώσεις είναι κακά μαντάτα. Ωστόσο, η πραγματικότητα δείχνει ότι οι τεχνικές ανατροφής των παιδιών είναι υπερτιμημένες.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει καμία σημασία ο ρόλος των γονιών. Είναι εξαιρετικά σημαντικός. Όμως, εδώ βρίσκεται το πρόβλημα: όταν οι περισσότεροι άνθρωποι θα αγοράσουν ένα βιβλίο για την ανατροφή των παιδιών θα είναι πολύ αργά. Τα περισσότερα από όσα παίζουν σημαντικό ρόλο έχουν συμβεί πριν από πολλ΄αχρόνια- ποιος είσαι, ποια γυναίκα παντρεύτηκες, ποια είναι η ζωή σου. Αν είσαι ευφυής, εργαστικός, μορφωμένος, υψηλόμισθος και παντρεμένος με μία εξίσου ευνοημένη γυναίκα, τότε τα παιδιά σας, κατά πάσα πιθανότητα, θα πετύχουν στη ζωή. (Επιπλέον, δε βλάπτει να είσαι τίμιος, ευγενικός, τρυφερός και περίεργος για όσα συμβαίνουν στον κόσμο.) Όμως, δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία το τι κάνουμε ως γονείς, αλλά το τι είμαστε.
Σημειώσεις
(1)Το Ann Hulbert, Raising America: Experts, Parent, and a Century of Advice About Children, Knopf, Νέα Υόρκη, 2003 είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο συνοπτικό έργο με συμβουλές για την ανατροφή των παιδιών.
(2) Βλ. Garry Ezzo και Robert Buckman, On Becoming Babywise, Multnomah, Σίστερς, Όρεγκον, 1995, σ.32 και 53
(3) Βλ. Terry Brazelton, Infants and Mothers: Difference in Development, αναθεωρημένη έκδοση, Delta/Seymour Lawrence, Νέα Υόρκη, 1983.
(4) Βλ. L. Emmet Holt, The Happy Baby, Dodd, Mead, Νέα Υόρκη, 1924, σ. 7.
(5) Βλ. L. Emmet Holt, The Care and Feeding of Children: A catechism for the Use of Mothers and Children’s Nurses, Appleton, Νέα Υόρκη, 1894, σ. 53
(6) Βλ. Judith Rich Haris, The Nurture Assumption: Why Children Turn Out the Way The Do, Free Press, Νέα Υόρκη, 1998. Για ένα πορτρέτο της Χάρις, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται και εξαιρετικές επισκοπήσεις της διαμάχης ανατροφή- φύση, βλ. Malcom Gladwell, “Do Parents Matter?”, The New Yorker, 17 Αυγούστου 1998 και Carol Tavris, “Peer Pressure”, New York Times Book Review, 13 Σεπτεμβρίου 1998.
(7) Βλ. Tavris, “Peer Pressure”, New York Times Book Review.
(8) Βλ. Steven Pinker, “Sibling Rivalry: Why the Nature/Nurture Debate Won’t Go Away”, Boston Globe, 13 Οκτωβρίου 2002. Το άρθρο βασίζεται στο Steven Pinker, The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature, Viking, Νέα Υόρκη, 2002.
(2) Βλ. Garry Ezzo και Robert Buckman, On Becoming Babywise, Multnomah, Σίστερς, Όρεγκον, 1995, σ.32 και 53
(3) Βλ. Terry Brazelton, Infants and Mothers: Difference in Development, αναθεωρημένη έκδοση, Delta/Seymour Lawrence, Νέα Υόρκη, 1983.
(4) Βλ. L. Emmet Holt, The Happy Baby, Dodd, Mead, Νέα Υόρκη, 1924, σ. 7.
(5) Βλ. L. Emmet Holt, The Care and Feeding of Children: A catechism for the Use of Mothers and Children’s Nurses, Appleton, Νέα Υόρκη, 1894, σ. 53
(6) Βλ. Judith Rich Haris, The Nurture Assumption: Why Children Turn Out the Way The Do, Free Press, Νέα Υόρκη, 1998. Για ένα πορτρέτο της Χάρις, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται και εξαιρετικές επισκοπήσεις της διαμάχης ανατροφή- φύση, βλ. Malcom Gladwell, “Do Parents Matter?”, The New Yorker, 17 Αυγούστου 1998 και Carol Tavris, “Peer Pressure”, New York Times Book Review, 13 Σεπτεμβρίου 1998.
(7) Βλ. Tavris, “Peer Pressure”, New York Times Book Review.
(8) Βλ. Steven Pinker, “Sibling Rivalry: Why the Nature/Nurture Debate Won’t Go Away”, Boston Globe, 13 Οκτωβρίου 2002. Το άρθρο βασίζεται στο Steven Pinker, The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature, Viking, Νέα Υόρκη, 2002.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου