Η Τζούντι-Λιν ντελ Ρέι (1943-1986) ήταν μία νεοϋρκέζα εκδότρια στη λογοτεχνία του φανταστικού. Μια γυναίκα με νανισμό που άλλαξε τον κόσμο των εκδόσεων της επιστημονικής φαντασίας ως επιμελήτρια των βιβλίων πρωτοπόρων όπως ο Άρθρουρ Κλάρκ, ο Ισαάκ Ασίμοφ και ο Φίλιπ Ντικ.Σκεφτείτε το αγαπημένο σας μυθιστόρημα του φανταστικού, ηρωικής ή επιστημονικής φαντασίας. Θα γνωρίζετε τον/την συγγραφέα και τον τίτλο, φυσικά. Μπορείτε όμως να σκεφτείτε τον/την εκδότη/τρια ή τον/την επιμελητή/τρια του;
Στις εκδόσεις, σπάνια αναγνωρίζεται η συμβολή των ανρθώπων που εργάζονται στα παρασκήνια.. Αλλά την 1η Οκτωβρίου 2024, στράφηκαν τα φώτα της δημοσιότητας σε μία πρωτοπόρα του κλάδου. Εκείνη την ημέρα, το PBS πρόβαλε το «Judy-Lynn del Rey: The Galaxy Gal», το πρώτο επεισόδιο της νέας σειράς ντοκιμαντέρ «Renegades», το οποίο αναδεικνύει ελάχιστα γνωστά ιστορικά πρόσωπα με αναπηρία.
Μια γυναίκα με νανισμό, η Τζούντι-Λιν ντελ Ρέι ήταν περισσότερο γνωστή για την ίδρυση της Del Rey Books, ενός εκδοτικού οίκου βιβλίων στο χώρο της επιστημονικής και ηρωικής φαντασίας, που μετέτρεψε το φανταστικό σε διακριτή και ιδιαίτερα ευρεία εκδοτική κατηγορία.
Ως μελετητής της λογοτεχνίας του φανταστικού, είχα την τύχη να υπηρετήσω ως σύμβουλος έρευνας για το έργο PBS. Λόγω χρονικών περιορισμών, ωστόσο, το επεισόδιο μπορούσε να πει μόνο τη μισή ιστορία της ντελ Ρέι, προσπερνώντας το πώς επηρέασε την ίδια την επιστημονική φαντασία και τον χώρο του φανταστικού γενικά.
Η Τζούντι-Λιν ντελ Ρέι, βλέπετε, είχε πολύ σαφείς αντιλήψεις για το τι είδους ιστορίες ήθελαν να αγοράσουν οι άνθρωποι. Για ορισμένους κριτικούς, διέπραξε επίσης το ασυγχώρητο αμάρτημα να έχει δίκιο.
Η μαμά του «Πολέμου των Άστρων»
Κατά τη διάρκεια της καριέρας της, η ντελ Ρέι κέρδισε τη φήμη ως της καλύτερης επιμελήτριας μεταξύ των συγγραφέων της. Ο Άρθουρ Κλαρκ, ο οποίος συνέγραψε το σενάριο για το «2001: A Space Odyssey», την αποκάλεσε την «πιο λαμπερή επιμελήτρια που έχω συναντήσει ποτέ» και ο Φίλιπ Ντικ είπε ότι ήταν η «καλύτερη επιμελήτρια από την εποχή του Maxwell Perkins», του θρυλικού επιμελητή κι εκδότη των Χέμινγκγουέι και Σκοτ Φιτζέραλντ.
Ξεκίνησε, ωστόσο, δουλεύοντας ως βοηθός σύνταξης –για την ακρίβεια, «gofer»– στο πιο αξιοσέβαστο περιοδικό επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας του 1960, το Galaxy. Εκεί έμαθε τα βασικά της έκδοσης και ανέβηκε γρήγορα στις βαθμίδες της έκδοσης μέχρι που τη διεκδίκησε η Ballantine Books το 1973.
Λίγο αργότερα, η Ballantine εξαγοράστηκε από τον εκδοτικό κολοσσό Random House, όπου η ντελ Ρέι αναβαθμίστηκε σε προϊσταμένη επιμελήτρια. Ωστόσο, η πρώτη της μεγάλη ενέργεια ήταν μια επικίνδυνη κίνηση – η διακοπή της συνεργασίας με τον συγγραφέα Τζον Νόρμαν (από την Ballantine Books), του οποίου τα εξαιρετικά δημοφιλή μυθιστορήματα «Gor» επικρίθηκαν ευρέως για τον μισογυνισμό τους.
Ωστόσο, η αποστολή της ντελ Ρέι ήταν να αναπτύξει μια ισχυρή λίστα με μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας που θα μπορούσαν να προσελκύσουν καινούργιες γενιές νεότερων αναγνωστών, εκτός από τους ενήλικες. Μια πρώιμη επιτυχία ήταν η σειρά της «Star Trek Log», μια ακολουθία 10 μυθιστορημάτων που βασίζονται σε επεισόδια του «Star Trek: The Animated Series».
Αλλά η ντελ Ρέι είχε μια ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία παίρνοντας τα δικαιώματα δημιουργίας μυθιστορημάτων σε μια ταινία επιστημονικής φαντασίας που, εκείνη την εποχή, λίγα στελέχη του Χόλιγουντ πίστευαν ότι θα τα πήγαινε καλά: «Star Wars».
Η έξυπνη κίνηση αυτή οδήγησε σε χρόνια προσοδοφόρων προϊόντων για την Ballantine, όπως ημερολόγια, βιβλία τέχνης, σκίτσα, το Star Wars Intergalactic Passport και, φυσικά, περισσότερα μυθιστορήματα στο σύμπαν του Star Wars – τόσα πολλά διαφορετικά σχετιζόμενα προϊόντα, που οδήγησαν την ντελ Ρέι να αυτοαποκαλείται «Μαμά του Πολέμου των Άστρων».
Στη συνέχεια, έγινε κάποια που, όπως το έθεσε η δημοσιογράφος Τζένιφερ Κράιτον, ακτινοβολούσε «με την ξεδιάντροπη χαρά μίας από τις δυνάμεις των Επαναστατών, ενός πρωτοεμφανιζόμενου που κέρδισε».
Μία σημαντική παίκτρια στον μεγάλο κόσμο της μυθοπλασίας
Οι τάσεις της ντελ Ρέι ως επιμελήτρια επικρίθηκαν μερικές φορές -συχνά από ανταγωνιστές που δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στην επιτυχία της- επειδή επικεντρωνόταν υπερβολικά στην ουσία της Ballantine. Ταυτόχρονα όμως, επέλεξε να κινηθεί και να εργαστεί μέσα στο εκδοτικό τοπίο όπως ήταν πραγματικότητα κατά τη δεκαετία του 1970, και όχι αυτού που εκείνη θα ήθελε να υπάρχει.
Στο βιβλίο του «Big Fiction», ο μελετητής του εκδοτικού κλάδου Νταν Σίνικιν αποκαλεί αυτή την περίοδο «Εποχή του Ομίλου», μια εποχή κατά την οποία οι εκδοτικοί οίκοι – συνήθως μικροί και οικογενειακά διοικούμενοι – ενοποιούνταν σε μεγαλύτερες εταιρείες.
Ένα πλεονέκτημα αυτής της αλλαγής, ωστόσο, ήταν οι μεγαλύτερες εταιρικές επενδύσεις στη βιομηχανία, οι οποίες ενίσχυσαν τις εκδόσεις, τους προϋπολογισμούς μάρκετινγκ, τις προκαταβολές συγγραφέων και τους μισθούς του προσωπικού.
Η μητρική εταιρεία της Ballantine, Random House, ήταν επίσης γνωστή ως ηγέτιδα του κλάδου στην ελευθερία του λόγου, χάρη στις προσπάθειες των θρυλικών γενικών διευθυντών της Μπένετ Σερφ και Ρόμπερτ Μπερνστάιν.
Κατά συνέπεια, η Random House έδωσε στα εκδοτικά της τμήματα, συμπεριλαμβανομένης της Ballantine, τεράστια δημιουργική αυτονομία.
Και όταν τελικά η ντελ Ρέι έλαβε τη δική της γραμμή έκδόσεων το 1977, πήρε το μεγαλύτερο ρίσκο της: τον κόσμο του φανταστικού.
Η εποχή της ντελ Ρέι
Τις προηγούμενες δεκαετίες, υπήρχε η πεποίθηση ότι τα βιβλία φαντασίας δεν μπορούσαν να πωληθούν εύκολα – εκτός αν, φυσικά, το όνομα του συγγραφέα ήταν J.R.R. Tolkien, ή ανήκε στην κατηγορία της μυθοπλασίας βαρβάρων τύπου Conan. Ενώ τα κορυφαία περιοδικά επιστημονικής φαντασίας είχαν συχνά διακεκριμένες εκδόσεις, τα περιοδικά ηρωικής φαντασίας συχνά σταματούσαν λόγω έλλειψης πωλήσεων.
Το 1975 η ντελ Ρέι προσέλαβε τον σύζυγό της, Λέστερ ντελ Ρέι, για να αναπτύξει μια σειρά φαντασίας και όταν η Del Rey Books κυκλοφόρησε δύο χρόνια αργότερα, γνώρισε μεγάλες επιτυχίες με μπεστ σέλερ όπως το «Το ξίφος του Σαννάρα» (The Sword of Shannara) του Τέρι Μπρουκς και τα «The Chronicles of Thomas Covenant the Unbeliever» του Στίβεν Ντόναλντσον. Ωστόσο, παρόλο που ο Λέστερ ήταν επιμελητής των συγγραφέων φανταστικού, η Τζούντι-Λιν ήταν αυτή που επέβλεπε τις εκδόσεις και το μάρκετινγκ.
Ένα λιγότερο γνωστό παράδειγμα του θάρρους της είναι το "The Princess Bride".
Σήμερα, οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν την ταινία του 1987, αλλά η ταινία ξεκίνησε ως ένα πολύ παλιότερο μυθιστόρημα του Γουίλιαμ Γκόλνταμν. Η αρχική έκδοση του 1973, ωστόσο, πούλησε ελάχιστα. Θα μπορούσε να είχε χαθεί στην αφάνεια αν η ντελ Ρέι δεν ήταν αποφασισμένη να αναβιώσει παλαιότερες εκδόσεις της Ballantine.
Επανεξέδωσε το «The Princess Bride» το 1977 με ένα εκθαμβωτικό, αναδιπλούμενο εξώφυλλο και μια νέα προωθητική καμπάνια, χωρίς την οποία το μυθιστόρημα –και η ταινία– δεν θα είχαν ποτέ επιτύχει αργότερα.
Έπαινοι
Χάρη σε αυτές τις προσπάθειες, η Del Rey Books κυριάρχησε στις εκδόσεις της κατηγορίας του φανταστικού, παράγοντας περισσότερους τίτλους μπεστ σέλερ μέχρι το 1990 από κάθε άλλο εκδότη επιστημονικής και ηρωικής φαντασίας μαζί. Ωστόσο, παρά τις καταγγελίες ότι οι εκδόσεις έδιναν προτεραιότητα στην εμπορική επιτυχία έναντι της λογοτεχνικής αξίας, οι συγγραφείς της ντελ Ρέι είχαν και λογοτεχνικές διακρίσεις.
Το διάσημο βραβείο Locus Poll για το καλύτερο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας απονεμήθηκε στους συγγραφείς Del Rey Τζούλια Μέι και Ισαάκ Ασίμοφ το 1982 και το 1983. Άλλοι βραβευθέντες του Locus είναι οι Πατρίσια Μακ Κίλιπ, Ρόμπερτ Χάινλάιν, Λάρι Νίβεν, Μάριον Ζίμερ Μπράντλεϊ και Μπάρμπαρα Χάμπλυ.
Το «Bridge of Birds» του Μπάρι Χάγκαρτ ήταν ένα από τα δύο βιβλία που βραβεύτηκαν με το World Fantasy Award το 1985 και κέρδισε το Mythopoeic Society Award το 1986. Ακόμη πιο εντυπωσιακό, η ντελ Ρέι ήταν υποψήφια για το Science Fiction Book Club Award κατά τα πρώτα εννέα χρόνια του βραβείου, κερδίζοντας τα επτά από αυτά. Οι τίτλοι του εκδοτικού οίκου κέρδισαν επίσης τρία διαδοχικά βραβεία August Derleth Fantasy - που τώρα ονομάζεται British Fantasy Award - από το 1977 έως το 1979.
Ωστόσο, παρά αυτές τις διακρίσεις, η φήμη της ντελ Ρέι συνέχισε να είναι αντιστρόφως ανάλογη από την εμπορική της επιτυχία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Τζούντι- Λιν ντελ Ρέι δεν ήταν ποτέ υποψήφια για το βραβείο Hugo για την καλύτερη επιμέλεια όσο ήταν εν ζωή. Όταν πέθανε το 1986, η ντελ Ρέι ψηφίστηκε καθυστερημένα για ένα μεταθανάτιο βραβείο, αλλά ο σύζυγός της, Λέστερ, αρνήθηκε να το δεχτεί, λέγοντας ότι ήρθε πολύ αργά.
Αν και ακόμα και σήμερα, το αφήγημα συνεχίζει να είναι ότι η Del Rey Books δημοσίευσε κυρίως μαζική και τυποποιημένη λογοτεχνία στη θεματολογία επιστημονικής και ηρωικής φαντασίας, μπορεί να είναι η ώρα να αναγνωρίσουμε την προνοητικότητα και τον αγώνα μιας εκδότριας που επέκτεινε την κερδοσκοπία της λογοτεχνίας του φανταστικού πέρα από τα όρια μιας μικρής κατηγορίας του είδους.
Απόδοση του άρθρου The woman who revolutionized the fantasy genre is finally getting her due
Ευλαμπία Αγγέλου
Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας
Ανεξάρτητη Ερευνήτρια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου