Πώς μεταμορφώνεται η μητρότητα από την κλιματική κρίση;

Credit – Sabba Khan

Κατά κάποιο τρόπο, η μητρότητα είναι μια παγκόσμια και αμετάβλητη ανθρώπινη εμπειρία. Αλλά από άλλες θεμελιώδεις απόψεις, οι εμπειρίες της μητρότητας αλλάζουν στους διαφορετικούς πολιτισμούς και στις διάφορες χρονικές περιόδους. Κάτι ξεχωριστό συμβαίνει στον εικοστό πρώτο αιώνα, με αποτέλεσμα η μητρότητα να ανακατασκευάζεται δυναμικά από τις ταχείες περιβαλλοντικές αλλαγές.

Οι περιβαλλοντικές καταστροφές όπως οι πυρκαγιές, οι πλημμύρες και οι κυκλώνες είναι φυσικά μια αιώνια ανθρώπινη εμπειρία. Η έρευνα για τις καταστροφές καταδεικνύει ότι ανθρώπινες εμπειρίες κρίσης παρουσιάζονταν πάντα ανεξαρτήτως φυλετικών, πολιτιστικών και κοινωνικοοικονομικών ποικιλιών– κατά τις οποίες όμως οι ήδη κοινωνικά περιθωριοποιημένες ή μειονεκτούσες ομάδες υποφέρουν περισσότερο στον απόηχο της κρίσης. Μία από αυτές τις ομάδες είναι και οι μητέρες που βιώνουν διαφορετικά τις καταστροφές ως αποτέλεσμα τόσο του (γυναικείου) φύλου τους όσο και του ρόλου τους ως υπεύθυνες για τη φροντίδα των παιδιών.

Οι γονείς φέρουν ένα επιπλέον βάρος κατά τη διάρκεια καταστροφών ως συνέπεια της σχέσης τους με τα παιδιά τους. Οι εμπειρίες της μητέρας διαφέρουν από του πατέρα λόγω της έμφυλης φύσης της φροντίδας που επιτελούν κατά τη διάρκεια καταστροφών. Ενώ οι πατέρες είναι πιο πιθανό να προστατεύσουν την περιουσία ή να διασώσουν μέλη της κοινότητας, οι μητέρες υιοθετούν πιο συχνά έναν πρωταρχικό ρόλο φροντίδας για τη συναισθηματική και σωματική ευημερία των παιδιών τους.

Οι μητέρες μπορεί επίσης να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες κατά τη διάρκεια καταστροφών. Στοιχεία από όλο τον κόσμο επιβεβαιώνουν τον τρόπο με τον οποίο η κρίση επιδεινώνει τη βία με βάση το φύλο, με τη βία κατά των γυναικών να αυξάνεται μετά από μια σειρά κρίσεων, όπως η ξηρασία, οι πυρκαγιές και οι πανδημίες.

Καθώς η συχνότητα και η ένταση των περιβαλλοντικών καταστροφών αυξάνεται τον εικοστό πρώτο αιώνα λόγω της κλιματικής αλλαγής, το ίδιο συμβαίνει και με τις εμπειρίες καταστροφών των μητέρων από την Αυστραλία. Μια μελέτη σχετικά με τις εμπειρίες εγκύων που εισήλθαν στη γονεϊκότητα κατά τη διάρκεια των μεγάλων πυρκαγιών του “Μαύρου Καλοκαιριού” (2019-2020) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η αναπαραγωγή στην Πυρόκαινο μπορεί να είναι απρόβλεπτη και τρομακτική», με τις σχέσεις πολλών ειδών και τα μέρη καταφυγής να αποκτούν νέα σημασία. Μια άλλη μελέτη οικογενειών με πολύ μικρά παιδιά κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών ανακάλυψε ότι η ανατροφή των παιδιών περιλάμβανε πολύπλοκες εμπειρίες καταστροφών, ιδιαίτερα σχετικά με την προετοιμασία για εκκένωση, την αναζήτηση καταφυγίου και την φροντίδα των αναγκών των μικρών παιδιών, όπως η σίτιση των βρεφών.

Η έρευνα δείχνει ότι αυτή η εποχή των καταστροφών που προκαλούνται από το κλίμα επηρεάζει τη μητρότητα με νέους τρόπους. Οι μητέρες ανησυχούν όλο και περισσότερο για τη συναισθηματική, και όχι μόνο τη σωματική, βλάβη που μπορεί να προκαλέσουν οι καταστροφές στα παιδιά τους. Η Τζέιντ βρισκόταν στη Μελβούρνη με την οικογένειά της κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών του “Μαύρου Καλοκαιριού”, κι ενώ σωματικά ήταν ασφαλείς, επηρεάστηκαν:

«Τα παιδιά μπορούσαν να μυρίσουν τον καπνό και, ναι, ήταν – με ρωτούσαν για αυτό και [αναστατωμένα] . . . Ένιωσα ότι έπρεπε να αφήσω την τηλεόραση κλειστή. . . Ένιωσα ότι δεν ήθελα να τους στενοχωρήσω. . . Έπρεπε να πω ότι ήταν όλα καλά, αλλά δεν ήταν. . . Θέλω απλώς να τα προστατεύσω από το να τα μάθουν όλα αυτά».

Ο εντεινόμενος ρυθμός περιβαλλοντικών καταστροφών προκαλεί νέες προσπάθειες κατανόησης αυτών των χαρακτηριστικών μιας κρίσης. Η Αμέλια έχει παρατηρήσει μια αλλαγή στην κατανόηση και τη γλώσσα στην κοινότητά της από τις πυρκαγιές του Μαύρου Καλοκαιριού 2019–20.

«Οι άνθρωποι έλεγαν ότι τα καιρικά φαινόμενα ήταν θέλημα Θεού. . . τώρα απλά δεν χρησιμοποιείται πια, γιατί νομίζω ότι οι άνθρωποι καταλαβαίνουν πόσο γελοίος είναι αυτός ο όρος», είπε.

Η Τζόζι έχει παρατηρήσει ένα παρόμοιο φαινόμενο καθώς τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν αυξηθεί.

«Τα τελευταία τρία ή τέσσερα χρόνια νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι έχουν αρχίσει να συνδέουν τις πυρκαγιές που είχαμε εδώ με τις πλημμύρες που σημειώθηκαν μετά σε διάφορα μέρη. Νομίζω ότι τώρα, η πλειοψηφία των ανθρώπων καταλαβαίνει ότι η κλιματική αλλαγή είναι εδώ, είναι εδώ τώρα και πρέπει να δράσουμε», είπε η Τζόζι.

Ίσως το πιο ουσιαστικό συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι οι μητέρες πλέον προσπαθούν να προβλέπουν μελλοντικές καταστροφές κατά τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά τους. Οι συνεντεύξεις με σύγχρονες αυστραλιανές μητέρες υποδηλώνουν ότι αυτή η εποχή των υπερβολικά φορτισμένων καταστροφών φαίνεται να μεταβάλλει τη συλλογική κατανόηση της ιδανικής γονεϊκότητας. Υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση ότι η «καλή» μητρότητα υποχρεώνει τις μητέρες να προβλέπουν και να προετοιμάζουν τις οικογένειές τους για μια επερχόμενη καταστροφή.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ήταν από τα πρώτα πράγματα στο μυαλό της Κέιτ και του συζύγου της όταν επέλεξαν μια τοποθεσία για να χτίσουν το σπίτι της οικογένειάς τους – τόσο από την άποψη της προβλεπόμενης ανόδου της στάθμης της θάλασσας όσο και από την άποψη του κινδύνου πυρκαγιάς. Στη συνέχεια, η τραυματική εμπειρία της επιβίωσής τους από τις πυρκαγιές του Μαύρου Σαββάτου του 2009 παρακίνησε την οικογένεια να κάνει τις προφυλάξεις κατά της πυρκαγιάς μέρος της καθημερινής οικογενειακής ζωής τους.

Από εκείνη την ημέρα, η Κέιτ έχει πάντα έτοιμη μια τσάντα για περίπτωση εκκένωσης. Ενόψει κάθε καλοκαιριού, που συνεπάγεται κίνδυνο πυρκαγιάς στη Βικτώρια, η Κέιτ βάζει την οικογένειά της να κάνει ασκήσεις εκκένωσης, συμπεριλαμβανομένου του σκύλου, της γάτας και των ινδικών χοιριδίων: «Ώστε την επόμενη φορά, αν συμβεί αυτό, να μην είναι τόσο αγχωτικό. Περιμένοντας να συμβεί. . . απλώς για να το ομαλοποιήσω, γιατί πιστεύω ότι αν τα πράγματα γίνονται υπό πίεση και άγχος, ακόμα και τα καλά διαμορφωμένα σχέδια δεν λειτουργούν πάντα».

Για την Τζόζι, ο αυξημένος κίνδυνος καταστροφής έχει αλλάξει επίσης τον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζει τις καλοκαιρινές διακοπές. Όπως είπε, όταν ήταν νεότερη, πήγαινε συχνά για κάμπινγκ και περπάτημα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Αλλά τώρα, η Τζόζι εξηγεί ότι «Δεν θέλουμε να ταξιδεύουμε εκείνη την εποχή του χρόνου, γιατί ο κίνδυνος να ταξιδέψουμε μέσα από μια περιοχή όπου υπάρχουν πυρκαγιές και ίσως να παγιδευτούμε είναι πραγματικά πολύ τρομακτικός».

Ο αυξανόμενος κίνδυνος πυρκαγιών έχει αλλάξει και τη συναισθηματική της σχέση με τις εποχές: «Μισώ το καλοκαίρι, λόγω του φόβου του κινδύνου πυρκαγιάς».

Αν και ανέκαθεν οι μητέρες είχαν ξεχωριστή εμπειρία των καταστροφών, η εμπειρία αυτή άλλαξε άρδην τον εικοστό πρώτο αιώνα. Η αυστραλιανή μητρότητα μεταμορφώνεται ριζικά από την περιβαλλοντική αλλαγή. Ορισμένες γυναίκες επιλέγουν να παραιτηθούν από τη μητρότητα λόγω των ανησυχιών τους για ένα μέλλον με διαφορετικό κλίμα. Άλλες βρίσκουν κίνητρο στη σχέση τους με τα παιδιά τους να συνεχίσουν να αγωνίζονται για την κλιματική δικαιοσύνη, αλλά έχοντας επίγνωση ότι οι πρακτικές ανατροφής των παιδιών τους πρέπει να αλλάξουν εάν θέλουν να προετοιμάσουν τα παιδιά τους για ένα αβέβαιο μέλλον. Με πολλούς τρόπους, οι αλλαγές στον φυσικό κόσμο αναδιαμορφώνουν τη μητρότητα και την κεντρική της θέση στον ανθρώπινο κόσμο μας.

Απόδοση του άρθρου How motherhood is being transformed in a climate-changed world

Ευλαμπία Αγγέλου

Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας

Ανεξάρτητη Ερευνήτρια