Μία βόλτα στο βιβλιοπωλείο για ένα υποχρεωτικό σχολικό ανάγνωσμα, έφερε στη βιβλιοθήκη μας το βιβλίο “Οι λέξεις της Μέλοντι.” Αν και το είχαμε εντοπίσει εδώ και καιρό σε booktubers του εξωτρικού που παρακολουθούμε, δεν περιμέναμε να έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και δεν κρύβουμε ότι χαρήκαμε ιδιαίτερα που το είδαμε στη γλώσσα μας.
Πρόκειται για την ιστορία (μυθοπλασία) της εντεκάχρονης Μέλοντι που έχει εγκεφαλική παράλυση. Γραμμένη εξ ολοκλήρου σε πρώτο πρόσωπο, από την οπτική της ηρωίδας, μπαίνουμε στον κόσμο της. Έναν κόσμο που φαίνεται σιωπηλός και άδειος, αλλά είναι γεμάτος λέξεις και ζωή.
“Περιστοιχίζομαι από χιλιάδες λέξεις. Ίσως και εκατομμύρια.
…
Οι λέξεις πάντα στροβιλίζονται γύρω μου σαν χιονονιφάδες - καθεμιά τους λεπτεπίλεπτη και διαφορετική, και όλες λιώνουν ανέγγιχτες στα χέρια μου.
Μέσα μου βαθιά, οι λέξεις στοιβάζονται σε πελώριους σωρούς. Βουνά από φράσεις και προτάσεις και συνειρμούς.
…
Δεν έχω ιδέα πώς ξετύλιξα αυτό το κουβάρι, τον σύνθετο μηχανισμό της επεξεργασίας των λέξεων και της σκέψης, μα συνέβη γρήγορα και με φυσικότητα. Ώσπου να κλείσω τα δύο, κάθε μου ανάμνηση είχε λέξεις’ και κάθε μου λέξη είχε νόημα.
Μόνο στο μυαλό μου όμως.
Δεν έχω ξεστομίσει ποτέ ούτε μια λέξη. Και είμαι πια σχεδόν έντεκα ετών.” (σ.91-0)
Η Μέλοντι μας διηγείται την ιστορία της από τις πρώτες αναμνήσεις που έχει. Περιγράφει την οικογένειά της, τα χρόνια που ήταν μωρό, την εξέλιξή της, τους ανθρώπους που συναντά, τα σχολικά χρόνια, τις δυσκολίες και τις απογοητεύσεις. Δεν διστάζει να αναφέρει τα συναισθήματά της, ούτε παρουσιάζει μια ωραιοποιημένη εικόνα του εαυτού της.
Οι περιγραφές του βιβλίου για τις σωματικές αντιδράσεις της Μέλοντι είναι ιδιαίτερα ακριβείς, όπως και οι αντιδράσεις που έχει από πολλούς ανθρώπους γύρω της, τις ειδικές τάξεις (της εποχής που γράφτηκε το βιβλίο) και την απίστευτα απογοητευτική εμπειρία της περιορισμένης λεκτικής επικοινωνίας.
“Κανείς δεν καταλαβαίνει. Κανείς. Αυτό με τρελαίνει.
Έτσι, πότε πότε, το χάνω εντελώς. Εννοώ, ολοκληρωτικά και τελείως. Τα μπράτσα και τα πόδια μου γίνονται εντελώς άκαμπτα και χτυπιούνται σαν κλαριά δέντρων στην καταιγίδα. Ακόμα και το πρόσωπό μου παγώνει. Καμιά φορά, όταν συμβαίνει αυτό, δυσκολεύομαι να ανασάνω καλά, όμως νιώθω την ανάγκη να τσιρίξω, να ουρλιάξω, να ξεσπάσω. Δεν είναι κρίσεις. Στις κρίσεις κανονικά πέφτεις ξερός και κοιμάσαι.
Σε μένα, αυτά τα ξεσπάσματα - εγώ τα αποκαλώ “ανεμοστρόβιλους”- είναι κομμάτια του εαυτού μου. Όλα όσα δεν πάνε καλά μέσα μου γίνονται σαν ριπές ανέμου και ξεχύνονται μεμιάς. Δεν μπορώ να το εμποδίσω, κι ας το θέλω, κι ας ξέρω πως κάνω τους γύρω μου να τρελαίνονται. Χάνω τον έλεγχο. Και το θέαμα δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστο.” (σ.22-23)
Ωστόσο, το μυθιστόρημα της Ντρέιπερ, γραμμένο το 2010, περιλαμβάνει ξεπερασμένη γλώσσα, έννοιες και αντιμετώπιση της αναπηρίας που διαιωνίζουν την ιδέα του «άλλου». Για παράδειγμα, σε όλο το κείμενο χρησιμοποιούνται οι όροι «καθυστερημένος» και «ηλίθιος», χωρίς να αμφισβητούνται με κάποιον τρόπο. Υπάρχει αποδοχή της προσβλητικής γλώσσας και των απροκάλυπτων διακρίσεων, παρόλο που η Ντρέιπερ ισχυρίζεται ότι το βιβλίο της προωθεί την αποδοχή και την ένταξη της αναπηρίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περιγραφή της ιατρικής επίσκεψης (πάντα από την πλευρά της Μέλοντι): “Πάντα με εντυπωσιάζει το γεγονός πως οι μεγάλοι θεωρούν ότι δεν ακούω. Μιλάνε για μέσα σαν να είμαι αόρατη, εκτιμώντας πως είμαι υπερβολικά καθυστερημένο για να κατανοώ τις κουβέντες τους.” (σελ. 30). Επίσης, δεν περιλαμβάνονται εκφράσεις που ενδεχομένως να χρησιμοποιούν τα σημερινά εντεκάχρονα παιδιά. Ωστόσο, το κείμενο (τουλάχιστον η ελληνική του μετάφραση) είναι απλό και δεν θα δυσκολέψει το κοινό μικρής ηλικίας.
Ακόμα, η έννοια της «συμπεριληπτικής εκπαίδευσης» παρουσιάζεται ελάχιστα στο κείμενο. Η Μέλοντι παρακολουθεί “το ειδικό πρόγραμμα με τα άλλα παιδιά που έχουν αυτό που εκείνοι αποκαλούν “αναπηρίες”. Μία ομάδα παιδιών ηλικίας εννέα έως έντεκα ετών που είναι όλα “μαζί από τότε που ξεκινήσαμε το σχολείο. Δε δείχνουμε ποτέ να προοδεύουμε και να προχωράμε, όπως στα άλλα τμήματα. Κάνουμε ό,τι κάναμε και τη προηγούμενη χρονιά, αλλά με καινούργιο δάσκαλο. Δε μας δίνουν καν καινούρια αίθουσα κάθε χρόνο.” (σελ. 37). “Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου το έχω περάσει με τα επικοινωνιακά μέσα ενός μωρού παιδιού” (σελ. 45). “Τα συμπαθώ όλα τα παιδιά στην αίθουσα Η-5, και καταλαβαίνω την κατάστασή τους καλύτερα από τον καθένα, όμως δεν υπάρχει κανένας άλλος σαν εμένα.” (σελ. 46)
“Μου αρέσει να βλέπω τα “κανονικά” παιδιά να παίζουν μήλα περιμένοντας να χτυπήσει το κουδούνι. Μοιάζουν να το διασκεδάζουν πολύ. …Υποθέτω πως όλα αυτά τα παιδιά που παίζουν μας θεωρούν εμάς τόσο γκαγκά, οπότε δε μας νοιάζει που μας φέρονται σαν να είμαστε αόρατοι.” (σελ. 36)
Έχει ασκηθεί κριτική ότι το βιβλίο δεν προάγει την συμπερίληψη στο σχολείο, ωστόσο θεωρούμε ότι η περιγραφή του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος - και κυρίως η φιλοσοφία που υπάρχει - ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και όχι στις θεωρητικές συνθήκες που ελπίζουμε να διαμορφωθούν κάποτε.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο βιβλίο στους ανθρώπους που έχουν περισσότερες γνώσεις, διάθεση και αντιμετωπίζουν τη Μέλοντι ισότιμα, όπως η κυρία Βι και η εκπαιδευτικός της παράλληλης στήριξης που έχει στο σχολείο. Είναι οι άνθρωποι, που δίνουν τα κατάλληλα εργαλεία και τη δυνατότητα στην ηρωίδα να εκφραστεί και να φτάσει να αποκτήσει τις δυνατότητες που έχει και, τελικά, της συμπεριφέρονται αναγνωρίζοντάς την ως άτομο/προσωπικότητα και όχι σαν μία διάγνωση.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που δίνει στο αναγνωστικό κοινό την δυνατότητα να αποκτήσει άλλη οπτική για την αναπηρία, καθιστώντας την μία πιο οικεία συνθήκη, διαφοροποιώντας την από την φιλανθρωπία και το inspirational porn. Ταυτόχρονα, οι περιγραφές της σχολικής ζωής δίνουν αφορμή για να συζητηθούν πολλά θέματα της σχολικής καθημερινότητας.
Έχει κυκλοφορήσει και η συνέχεια της ιστορίας στο βιβλίο "Out of my heart", στο οποίο, σύμφωνα με το οπισθόφυλλο, βλέπουμε τη Μέλοντι, ένα χρόνο μεγαλύτερη και ένα χρόνο πιο γενναία. Και τώρα με το Medi-talker της, νιώθει ότι τίποτα δεν της είναι απλησίαστο, ούτε καν η καλοκαιρινή κατασκήνωση. Πρέπει να υπάρχουν κατασκηνώσεις για παιδιά με διαφορετικές ικανότητες σαν κι εκείνη, και θα βρει μία. Ένα μέρος όπου μπορεί να περπατήσει μέσα σε ένα δάσος, να πετάξει με εναέρια τροχαλία, ακόμη και να κάνει ιππασία σε ένα άλογο! Ένα μέρος όπου μπορεί πραγματικά να κάνει επιτέλους έναν πραγματικό φίλο, να πάρει τις δικές της αποφάσεις, να κάνει πράγματα μόνη της - όνειρο δηλαδή!
Η ιστορία της Μέλοντι από το πρώτο βιβλίο έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο από την πλατφόρμα Disney+. Η ταινία “Out of my mind” προβλήθηκε για πρώτη φορά στο φεστιβάλ Sundance και αναμένεται μέσα στη χρονιά να προβληθεί και στο Disney +. Η σκηνοθεσία είναι της Amber Sealey και στον ρόλο της Μέλοντι επιλέχθηκε η δωδεκάχρονη (τότε), πρωτοεμφανιζόμενη Phoebe-Rae Taylor, που έχει επίσης εγκεφαλική παράλυση. Η ομάδα παραγωγής περιλαμβάνει πολλά άτομα με εγκεφαλική παράλυση και χρήστες/χρήστριες επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας (AAC), που έχουν εμπλακεί από τα πρώτα στάδια ανάπτυξης.
Από το οπισθόφυλλο
Η εντεκάχρονη Μέλοντι έχει φωτογραφική μνήμη. Το μυαλό της είναι σαν βιντεοκάμερα που καταγράφει τα πάντα. Πάντοτε. Και δεν υπάρχει κουμπί διαγραφής. Είναι το πιο έξυπνο παιδί σε ολόκληρο το σχολείο. Όμως, αυτό δεν το ξέρει κανείς. Οι περισσότεροι άνθρωποι –ανάμεσα σ’ αυτούς, οι δάσκαλοι και οι γιατροί της– πιστεύουν πως δεν είναι ικανή να μάθει τίποτα.
Έτσι, οι μέρες της στο σχολείο είναι βαρετές και ανούσιες, χωρίς καμία προοπτική καλλιέργειας δεξιοτήτων. Αν μπορούσε να μιλήσει, αν μπορούσε να εκφραστεί... Μα δεν μπορεί. Δεν μπορεί ούτε καν να κινηθεί. Η Μέλοντι πάσχει από εγκεφαλική παράλυση. Και όλα όσα σκέφτεται, όλα όσα γνωρίζει, όλα όσα θα ήθελε να πει βρίσκονται εγκλωβισμένα στο μυαλό της.
Ώσπου, επιτέλους, η τεχνολογία δίνει τη λύση. Η Μέλοντι έχει φωνή! Όμως δεν είναι όλοι έτοιμοι να την ακούσουν.
Είναι ένα βιβλίο που προτείνουμε να αναζητήσετε, να το διαβάσετε κι εσείς και/με τα παιδιά σας.
Οι λέξεις της Μέλοντι
Σάρον Μ. Ντρέιπερ
Μτφ. Αριάδνη Μοσχονά
Εκδόσεις Ψυχογιός 2024
Πρωτότυπος τίτλος: Out of my mind (2010)
Ευλαμπία Αγγέλου
Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας
Ανεξάρτητη Ερευνήτρια
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου