Σύνδρομο Wolfram: Διάγνωση, διαχείριση και θεραπεία

πηγή: thesnowfoundation.org

Το σύνδρομο Wolfram είναι μια αυτοσωματική υπολειπόμενη γενετική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από νεανικό σακχαρώδη διαβήτη, άποιο διαβήτη, ατροφία οπτικού νεύρου, απώλεια ακοής και νευροεκφυλισμό. Αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1938 από τους Wolfram και Wagener που βρήκαν τέσσερα από τα οκτώ αδέρφια με νεανικό σακχαρώδη διαβήτη και ατροφία οπτικού νεύρου. Το σύνδρομο Wolfram θεωρείται μια σπάνια ασθένεια και υπολογίζεται ότι προσβάλλει περίπου 1 στους 160.000–770.000. Το 1995, οι Barrett, Bundey και Macleod περιέγραψαν λεπτομερή κλινικά χαρακτηριστικά 45 ασθενών με σύνδρομο Wolfram και προσδιόρισαν τα καλύτερα διαθέσιμα διαγνωστικά κριτήρια για τη νόσο. Σύμφωνα με το προσχέδιο Διεθνούς Ταξινόμησης Νοσημάτων (ICD-11), το σύνδρομο Wolfram κατηγοριοποιείται ως ένας σπάνιος καθορισμένος σακχαρώδης διαβήτης (υποκατηγορία 5A16.1, Σύνδρομο Wolfram). Η πρόγνωση αυτού του συνδρόμου είναι επί του παρόντος κακή καθώς οι περισσότεροι ασθενείς πεθαίνουν πρόωρα με σοβαρές νευρολογικές αναπηρίες όπως δυσλειτουργία του βολβού και οργανικό σύνδρομο εγκεφάλου, με τη διάμεση ηλικία θανάτου να είναι τα 30 έτη (εύρος, 25-49 έτη), συνήθως από αναπνευστική ανεπάρκεια ως αποτέλεσμα της ατροφίας του εγκεφαλικού στελέχους. Αν και δεν υπάρχουν επί του παρόντος αποτελεσματικές θεραπείες που να μπορούν να καθυστερήσουν, να σταματήσουν ή να αναστρέψουν την εξέλιξη του συνδρόμου Wolfram, η χρήση προσεκτικής κλινικής παρακολούθησης και υποστηρικτικής φροντίδας μπορεί να ανακουφίσει τα εξουθενωτικά συμπτώματα. 

Κλινική εικόνα

Οι συνήθεις εκδηλώσεις του συνδρόμου Wolfram περιλαμβάνουν σακχαρώδη διαβήτη, ατροφία οπτικού νεύρου, κεντρικό άποιο διαβήτη, νευροαισθητήρια κώφωση, προβλήματα του ουροποιητικού συστήματος και προοδευτικές νευρολογικές δυσκολίες. Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι συνήθως η πρώτη εκδήλωση, που διαγιγνώσκεται γύρω στην ηλικία των 6 ετών. Η ατροφία του οπτικού νεύρου, που χαρακτηρίζεται από απώλεια της έγχρωμης όρασης και περιφερικής όρασης, ακολουθεί στην ηλικία των 11 ετών. Ο κεντρικός άποιος διαβήτης επηρεάζει περίπου το 70 % των ασθενών με Wolfram. Περίπου το 65% των ασθενών αναπτύσσουν νευροαισθητήρια κώφωση που μπορεί να ποικίλλει σε βαρύτητα από κώφωση που ξεκινά από τη γέννηση έως ήπια απώλεια ακοής που αρχίζει στην εφηβεία που επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου. Τα προβλήματα του ουροποιητικού συστήματος είναι μια άλλη σημαντική κλινική πρόκληση για ασθενείς με σύνδρομο Wolfram που επηρεάζει το 60 έως 90 % αυτού του πληθυσμού. Αυτά τα προβλήματα περιλαμβάνουν απόφραξη των αγωγών μεταξύ των νεφρών και της ουροδόχου κύστης, την ατονική κύστη υψηλής χωρητικότητας, τη διαταραχή της ούρησης, τη δυσσυνεργία του σφιγκτήρα της ουροδόχου κύστης και τη δυσκολία στον έλεγχο της ροής των ούρων. Περισσότερο από το 60% των ασθενών με σύνδρομο Wolfram αναπτύσσουν νευρολογικές εκδηλώσεις, που συνήθως παρουσιάζονται ως προβλήματα ισορροπίας και συντονισμού (αταξία) που ξεκινούν από την πρώιμη ενήλικη ζωή. Η ατροφία του εγκεφαλικού στελέχους είναι επίσης ένα εξέχον χαρακτηριστικό που συχνά οδηγεί σε θάνατο δευτεροπαθή από την κεντρική άπνοια. Οι κλινικές εκδηλώσεις που σχετίζονται με τη διαταραχή της διάθεσης και τη δυσλειτουργία του αυτόνομου συστήματος παρατηρούνται συχνά. 

Οφθαλμολογικές εκδηλώσεις

Η ατροφία του οπτικού νεύρου με επακόλουθη απώλεια της οπτικής οξύτητας είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του συνδρόμου Wolfram και η μεγαλύτερη ανησυχία για τους ασθενείς. Συνιστάται ανεπιφύλακτα η ετήσια οφθαλμολογική εξέταση, συμπεριλαμβανομένης της εξέτασης της οπτικής οξύτητας, της έγχρωμης όρασης, της βυθοσκόπησης, του οπτικού πεδίου και της οπτικής τομογραφίας συνοχής (OCT). Η μεγέθυνση εικόνων σε smartphone και tablet ή με μεγεθυντικούς φακούς και συστήματα φωνής είναι χρήσιμη. Μερικοί ασθενείς αναπτύσσουν καταρράκτη στην παιδική ηλικία και απαιτείται χειρουργική επέμβαση. Επί του παρόντος δεν υπάρχουν αποδεδειγμένα αποτελεσματικές ιατρικές θεραπείες για την ατροφία του οπτικού νεύρου στο σύνδρομο Wolfram. 

Σύνδρομο Wolfram και ακοή

Η νευροαισθητήρια απώλεια ακοής είναι ένα από τα κοινά συμπτώματα του συνδρόμου Wolfram και παρατηρείται σε περίπου 70% των ασθενών. Η απώλεια ακοής επηρεάζει πρώτα τις υψηλές συχνότητες και εξελίσσεται σχετικά αργά. Ακοομετρικός έλεγχος συνιστάται κάθε χρόνο ή κάθε 2 χρόνια. Η διαχείριση περιλαμβάνει ακουστικά βαρηκοΐας και κοχλιακό εμφύτευμα. 

Νευρολογικές εκδηλώσεις

Σε ασθενείς με σύνδρομο Wolfram παρατηρούνται πολλαπλές νευρολογικές καταστάσεις, όπως αταξία, κεντρική άπνοια που σχετίζεται με ατροφία εγκεφαλικού στελέχους, αυτόνομη νευροπάθεια, περιφερική νευροπάθεια, ανικανότητα ή μειωμένη ικανότητα ανίχνευσης οσμών, ανικανότητα ή μειωμένη ικανότητα γεύσης, υπερυπνία, κεφαλαλγία και επιληπτικές κρίσεις. Οι ακόλουθες καταστάσεις είναι κοινά μείζονα προβλήματα:

Αταξία και δυσφαγία : Το σύνδρομο Wolfram χαρακτηρίζεται από προοδευτικό νευροεκφυλισμό. Το πιο συχνό πρόβλημα είναι η αταξία. Η παρεγκεφαλιδική αταξία θα πρέπει να αξιολογείται ετησίως ή δύο φορές το χρόνο από νευρολόγους. Συχνά παρατηρούνται δυσαρθρία και διαταραχές κατάποσης (δυσφαγία). Η θεραπεία κατάποσης από έναν λογοπαθολόγο είναι ευεργετική για τους ασθενείς για την πρόληψη της πνευμονίας από εισρόφηση. Οι χειρουργικές επεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένης της διαστολής του οισοφάγου και της οισοφαγομυοτομής, έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές σε ορισμένους ασθενείς. Η στοματική υγιεινή και η οδοντιατρική φροντίδα είναι σημαντικές επειδή η δυσφαγία μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη κάθαρση των οργανισμών και παθογόνο αποικισμό.

Ατροφία εγκεφαλικού στελέχους: Η ατροφία του εγκεφαλικού στελέχους είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό που συχνά οδηγεί σε θάνατο δευτεροπαθή από την κεντρική άπνοια. Η κεντρική άπνοια πρέπει να αντιμετωπίζεται από πνευμονολόγο. Μερικοί ασθενείς μπορεί να χρειαστούν τραχειοστομία.

Αυτόνομη νευροπάθεια: Η αυτόνομη νευροπάθεια παρατηρείται συχνά σε ασθενείς με σύνδρομο Wolfram. Τα σημεία και τα συμπτώματα περιλαμβάνουν την ορθοστατική υπόταση, την ανιδρωσία, την υποιδρωσία, την υπεριδρωσία, τη δυσκοιλιότητα, τη γαστροπάρεση, την υποθερμία και την υπερπυρεξία. Οι γαστρεντερικές παθήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με αλλαγές στη διατροφή, μικρά συχνά γεύματα, αυξημένη διατροφή με φυτικές ίνες και αυξημένη πρόσληψη νερού.

Πονοκέφαλος: Ο πονοκέφαλος μπορεί να σχετίζεται με δυσλειτουργία του αυτόνομου συστήματος ή νευροπάθεια. Μερικοί ασθενείς εμφανίζουν οξύ και διαπεραστικό μονόπλευρο πόνο παρόμοιο με τη νευραλγία του τριδύμου. Συνιστάται διαβούλευση με νευρολόγο. Η καρβαμαζεπίνη ή η αμιτριπτυλίνη έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικές σε ορισμένους ασθενείς.

Ψυχιατρικές Εκδηλώσεις

Συνήθως παρατηρούνται άγχος και κατάθλιψη. Η ψύχωση παρατηρείται σε ορισμένους ασθενείς αλλά όχι πολύ συχνή. Συνιστάται διαβούλευση με ψυχίατρο. Το άγχος και η κατάθλιψη αντιμετωπίζονται με συνήθη τρόπο. Η γνωστική λειτουργία είναι συνήθως φυσιολογική σε ασθενείς με σύνδρομο Wolfram, ιδιαίτερα σε νεότερους ασθενείς.

Ενδοκρινικές Εκδηλώσεις

Ο σακχαρώδης διαβήτης και ο άποιος διαβήτης είναι οι πιο συχνές κλινικές εκδηλώσεις του συνδρόμου. Αυτές είναι θεραπεύσιμες καταστάσεις και η παρακολούθηση και η διαχείριση θα πρέπει να γίνονται με τυπικό τρόπο. 

Σε ορισμένους ασθενείς παρατηρείται υπογοναδισμός. Έχουν αναφερθεί μειωμένη γονιμότητα και στυτική δυσλειτουργία σε άνδρες ασθενείς και υπογονιμότητα, αμηνόρροια και ολιγομηνόρροια σε γυναίκες ασθενείς. 

Απόδοση του άρθρου Wolfram Syndrome: Diagnosis, Management, and Treatment

Ιωάννα Αγγέλου

Ειδική Παιδαγωγός (Παν. Θεσσαλίας)

Νηπιαγωγός (Α.Π.Θ.)

MEd - Μεταπτυχιακό Δίπλωμα στην Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση